زادروز نظریه‌پرداز «انتخاب عمومی»

جیمز بوکانان، اقتصاددان آمریکایی سوم اکتبر سال ۱۹۱۹ در مورفریزبورو، ایالت تنسی به دنیا آمد. او در سال ۱۹۸۶ به‌خاطر تحقیقاتش در زمینه «توسعه مبانی قراردادی و اساسی در نظریه اقتصادی- سیاسی تصمیم‌گیری»، جایزه نوبل اقتصاد را دریافت کرد. بوکانان در سال ۱۹۴۱ از دانشگاه تنسی لیسانس و در سال ۱۹۴۸ با استفاده از بورس تحصیلی از دانشگاه شیکاگو دکترا گرفت. در همین دانشگاه، شاگردان بسیاری تربیت کرد و مقالات مختلفی به رشته تحریر درآورد. بوکانان در طول سال‌های ۱۹۶۸-۱۹۵۶ در دانشگاه ویرجینیا فعالیت داشت. در سال ۱۹۶۸ با ترک دانشگاه ویرجینیا به دانشگاه کالیفرنیا در لس‌آنجلس رفت و مدت یک سال با این مرکز همکاری علمی داشت. در سال ۱۹۶۹ با دعوت انستیتوی پلی‌تکنیک ویرجینیا تا سال ۱۹۸۳ به‌عنوان مدرس و محقق به فعالیت پرداخت.

یکی از مهم‌ترین کارهای وی در اقتصاد، ارائه تجزیه و تحلیل محکمی از نظریه همکاری متقابل است. بوکانان بنیان‌گذار نظریه انتخاب عمومی (Public choice) است. نظریه مزبور مبتنی بر فرض متعارف اقتصاددانان از انسان به‌عنوان یک عامل منطقی که در تلاش برای حداکثر کردن سود خویش است، یاد می‌کند. نظریه انتخاب عمومی یا بررسی اقتصادی تصمیم‌گیری غیربازاری یا به زبان ساده‌تر، تلاش برای کامل کردن نظریه مبادله بازار به کمک نظریه عملکرد بازارهای سیاسی است. رشته انتخاب عمومی که از درون رشته دارایی عمومی متجلی شد به مطالعه رابطه بین دولت‌ها و افراد می‌پردازد. از دیگر زمینه‌های فعالیت وی می‌توان به یکپارچگی تجزیه و تحلیل تصمیم‌گیری سیاسی (انتخاب عمومی) نسبت به اساس نظریه اقتصادی اشاره کرد که خود منبعی است برای آنچه امروزه به نظریه عمومی اقتصاد معروف است.

بوکانان بر اجرای یک نظام مالیاتی عادلانه تاکید دارد که در قالب آن ثروتمندان و صاحبان درآمدهای بالا باید مالیات بیشتری بپردازند. در ضمن او از صرف هزینه‌های عمومی به‌ویژه در بخش آموزش و نظایر آن توسط دولت حمایت می‌کند و آن را نوعی جبران آسیب‌های ناشی از کارکرد غیرعادلانه نظیر بهره‌وری نهایی تلقی می‌کند. علاوه بر این، توزیع عادلانه خدمات دولتی را نیز مورد تاکید قرار می‌دهد به‌طوری که برای آن نوعی ضابطه مطرح می‌شود. بر مبنای این ضابطه، هر فرد باید احساس رضایت خاطر کند که منافعی در برابر پرداخت مالیات به او خواهد رسید.

بوکانان به دلیل خدمات بی‌شماری که به مراکز مختلف در زمینه‌های گوناگون ارائه کرد، جوایز و مدارک افتخاری متعددی را دریافت کرده است. در سال ۱۹۸۲ دانشگاه گیسن آمریکا، دکترای افتخاری اقتصاد را به وی اعطا کرد. در سال ۱۹۸۳ از سوی انجمن اقتصاددانان آمریکا نشان تشخص به او اعطا شد علاوه بر این در سال ۱۹۸۴ از سوی دانشگاه زوریخ دکترای افتخاری دیگری دریافت کرد و در همان سال مدال ویژه فرانک سیدمن در رشته اقتصاد سیاسی را به‌دست آورد. این اقتصاددان برجسته در ژانویه سال ۲۰۱۳ درگذشت.