مرگ جمال عبدالناصر

هفتم مهرماه سال ۱۳۴۹ (۲۸ سپتامبر ۱۹۷۰) جمال عبدالناصر، رئیس‌جمهوری مصر در سن ۵۸ سالگی درگذشت. او یکی از رهبران انقلاب ۱۹۵۲ مصر بود که به فرمانروایی ملک‌فاروق پایان داد. عبدالناصر پس از یک دوره نخست‌وزیری، در همه‌پرسی مردمی، در تاریخ ۲۳ ژوئن ۱۹۵۶ به مقام ریاست‌جمهوری رسید. از جمله اقدامات عبدالناصر ملی کردن کانال سوئز بود. عبدالناصر رئیس‌جمهوری وقت مصر در جولای سال ۱۹۵۶ در میدان شهر اسکندریه اعلام کرد که این کانال بین‌المللی است. قرار بر این شد تا درآمد حاصل از عبور و مرور کشتی‌ها از این کانال صرف ساختن یکی از سدهای بزرگ و نیمه کاره در مصر شود که برای آن قبلا مصر وام‌های زیادی دریافت کرده بود. دو ماه پس از گذشت این ماجرا نیروهای اسرائیل، انگلیس و فرانسه علیه مصر دست به اقدام نظامی زدند که خیلی زود بر اثر فشار‌های بین‌المللی مجبور به عقب‌نشینی شدند و جمال عبدالناصر پیروز این میدان شد. این کانال در سال ۱۹۶۷ به مدت شش روز به دلیل حمله اسرائیل به قسمتی از خاک مصر بسته شد و به دنبال آن تا سال ۱۹۷۳ که جنگ اعراب و اسرائیل آغاز شد، بارها ترمیم شد. همچنین پس از دوسال که به علت جنگ بسته بود مجددا در سال ۱۹۷۵ بازگشایی شد.

در سال‌های جنگ جهانی دوم هر دو ملت مصر وایران به دنبال رهایی از استعمار انگلیس بودند. در پی سقوط ملک فاروق در تابستان ۱۳۳۱ ش. و به قدرت رسیدن نظامیان چپگرا از جمله ژنرال محمد نجیب و جمال عبدالناصر، روابط تهران وقاهره تیره شد. حکومت ایران دولت هم‌پیمان خود را در مصر از دست داد و دولت دیگری در ضدیت با نظام سلطنتی و با انگیزه‌های سوسیالیستی و چپگرایانه به قدرت رسید. دولت جدید مصر با مخالفان شاه از جمله مصدق، روابطی برقرار کرد. حکومت مصر پس از سقوط ملک فاروق، از مبارزات ملی‌شدن صنعت نفت ایران حمایت می‌کرد. به همین دلیل، سفر محمدمصدق ـ نخست‌وزیر وقت ایران ـ به قاهره با استقبال جمال عبدالناصر و دیگر مقامات مصری روبه رو شد، اما کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ و بازگشت شاه مناسبات دو کشور را تیره و تار کرد.

جای گرفتن دو رژیم در دو بلوک‌ سیاسی متفاوت ـ شرق وغرب ـ اختلاف ناصر بارژیم صهیونیستی، هم‌پیمانی شاه با صهیونیست‌ها و عوامل دیگر، به دوری تدریجی تهران و قاهره انجامید. اتحاد جماهیر شوروی و سایر دولت‌های کمونیستی، به تدریج با مصر متحد شدند. در آن دهه جهان شاهد پیمان انگلیسی و ضدکمونیستی بغداد که به سنتو تبدیل شد (۱۳۳۴ش. )؛ جنگ فرانسه، انگلیس و اسرائیل علیه مصر در مساله ملی شدن کانال سوئز (۱۳۳۵ش. )؛ اعلام دکترین ضدکمونیستی آیزنهاور (۱۳۳۶)؛ دخالت نظامی آمریکا در لبنان (۱۳۳۷)؛ تشکیل جمهوری متحده عربی در مصر وسوریه (۱۳۳۷ش.)؛ برقراری روابط بین ایران و رژیم صهیونیستی (۱۳۳۸ش. ) و افزایش ناگهانی صادرات نفت ایران به اسرائیل (۱۳۳۹ش. ) بود. درتابستان ۱۳۳۹ش. جمال عبدالناصر درپی نطق شدیداللحنی علیه حکومت شاه، دستور قطع رابطه سیاسی با تهران رابه دلیل هم‌پیمانی شاه با اشغالگران صهیونیست صادر کرد.

جمال عبدالناصر در نطق خود شاه را همدست صهیونیست‌ها نامید واین همدستی را مغایر با آرمان کشورهای عربی و اسلامی عنوان کرد. متعاقب این اقدام ناصر، شیخ شلتوت رئیس دانشگاه الازهر نیز طی تلگرامی به شاه ـ ۵مرداد ۱۳۳۹ ـ اقدام وی در شناسایی سیاسی رژیم صهیونیستی و ایجاد رابطه سیاسی با این رژیم را خیانت به مسلمانان نامید و از وی انتقاد کرد. شاه نیز ۵ روز بعد در پاسخ به تلگرام رئیس الازهر اعلام کرد شناسایی اسرائیل توسط ایران، ۱۰ سال قبل صورت گرفته و اکنون اتفاق تازه‌ای نیفتاده است‌. روابط مصر باتهران ۱۰ سال قطع بود. شهریور ۱۳۴۹، یک ماه پیش از مرگ ناصر و هنگامی که سادات در دوره بیماری منجر به فوت ناصر زمام امور را به دست گرفته بود، رابطه دو کشور مجددا برقرار شد. با این حال اقدام ناصر نه‌تنها درجهان اسلام بلکه در بین روشنفکران، تحصیلکردگان و محافل مطبوعاتی و سیاسی مصر نیز یک اقدام منطقی و ستودنی تلقی شد.