ثبت جهانی قنات ایران

در چهلمین اجلاس میراث جهانی یونسکو که ۲۵ تیرماه سال جاری در استانبول برگزار شد، پرونده زنجیره‌ای ۱۱ قنات ایرانی به‌عنوان بیستمین میراث فرهنگی ایران به ثبت جهانی رسید. اسناد و مدارک تاریخی نشان می‌دهد که فناوری ساخت قنات در اوایل هزاره اول پیش از میلاد، در مناطق خشک کوهستانی ایران گسترش یافت و به کشاورزان این مناطق اجازه داد تا بتوانند در دوره‌های طولانی خشکی که آب در سطح زمین پیدا نمی‌شود، به کشت و زرع بپردازند. قنات یا کاریز یک مجرای تونلی شکل است که آب را از آبخوان یا سفره آب زیرزمینی به اراضی پست‌تر منتقل می‌کند.

در واقع، قنات متشکل است از چند چاه که به‌صورت عمودی در یک سطح شیب‌دار حفر شده‌اند و این چاه‌ها در زیر زمین با یک راهروی با شیب ملایم‌تر از سطح زمین به یکدیگر متصل می‌شوند. عمق اولین چاه (مادر چاه) که معمولا دریک مخروطه آبرفتی فرو رفته است، بیشتر از سطح آب زیرزمینی است. این چاه‌ها با فواصل ۲۰ تا ۲۰۰ متری میان ناحیه تره‌کار و خشکه کار قنات قرار دارند. از بالا، سیستم قنات شبیه مسیری از لانه مورچه‌ها است که از دامنه کوه آغاز شده و تا رسیدن به محل برداشت آب در بیابان امتداد دارد. ساختار یک قنات شامل راهرو یا تونل، خروجی، میله چاه، مادر چاه و مزرعه است. بیشتر از ۲۷ اسم برای قنات در کشورهای مختلف مورد استفاده قرار می‌گیرد: «قنات» و «کاریز» در ایران، «فلج» یا «افلج» در عمان، «کاریز» یا «کارز» در افغانستان، پاکستان، آذربایجان و ترکمنستان، «عین» در عربستان سعودی، «کاهریز» در عراق، «کانرجینگ» در چین، «فگارا» در الجزایر، «ختارا» و «رتارا» در مراکش، «گالریا» در اسپانیا، «قنات رمونی» در سوریه و اردن، «فوگارا» و «ختارا» و «ایفلی» در آفریقای شمالی، «گالریاز» در جزایر قناری، «مامبو» در ژاپن، «اینگوتاتی» در سیسیل. اسامی دیگری که برای قنات استفاده می‌شوند عبارتند از: قونات، کنا، کانات، کنات، خاد، کنیات، خریگا، فکارا و غیره.

قنوات دارای عجایب باورنکردنی در برابر دنیای مدرن امروزه هستند. براساس گزارش‌های موجود بیش از ۴۱ هزار حلقه قنات در ایران وجود دارد. میانگین طول این قنوات حدود ۶ کیلومتر و میانگین مجموع عمق میله چاه‌ها هر قنات حدود ۴ کیلومتر است. با در نظر گرفتن این آمار به‌عنوان تقریبی نسبی برای همه قنوات، در کل در ایران حدود ۳۷۶هزار کیلومتر راهرو و میله چاه قنات موجود است و با در نظر گرفتن قطر دهانه هر میله چاه حدود ۱ متر، اگر خاک تخلیه شده از حفر قنوات را جمع‌آوری کنند تپه‌ای به امتداد ۱۶۰ کیلومتر، پهنای ۱۸۵ متر و ارتفاع ۲۰ متر بوجود می‌آید. بنابراین طول کلی قنوات حدود ۴/ ۹ برابر طول خط استوا و حدود ۹/ ۹۷ درصد فاصله ماه تا زمین است. اگر ما می‌خواستیم دستمزدی برای کسانی که چنین سیستم‌های هیدرولیکی را ایجاد کرده‌اند در نظر بگیریم، میزان دستمزد آنها بیش از میلیاردها دلار می‌شد.