مراغه، کانون تمدن ایلخانی

گروه تاریخ و اقتصاد: مدرسه عزیه از دیگر مدارس مراغه است که امیر عزالدین ابونصرایک ارسلان مراغـی ساخته و در روزگار ابن فوطی، منجم و مهندس مشهور مویدالـدین مویـد بـن عرضی مهندس در وقت آمدن به مراغه برای کـار رصـدخانه در آن سـکونت داشـت و قاضـی کمال‌الدین احمد بن عبدالعزیز مراغی، قاضی مراغه، قصائد فارسی متعددی دربـاره وی سرود (همان، ص۳۷۰؛ ش ۵۵۸).

علاوه بر مدارس، زاویه‌هایی نیز در مراغه بوده است که افرادی از اطراف بـه آن پنـاه می بردند. ابن فوطی از کمال‌الدین ابوعبدالله احمد بن عمر مراغی معروف بـه بیبیـان یـاد کرده است که از اعیان متصوفه بود و حکما به زاویه او پناه می بردند. وی در سـال ۶۸۵ درگذشت. اما آنچه که از مراغه دوره خواجه یا به عبارتی عصر ایلخانی به‌ویژه نیمـه دوم قـرن هفتم هجری داریم، نشان از عظمت این شهر و مرکزیـت و محوریـت علمـی آن بـرای شرق اسلامی است. این محوریت به‌طور عمده بـه دلیـل رصـدخانه و اقامـت خواجـه نصیرالدین طوسی و سپس فرزندان وی در آن بود. خواجه خود در مقدمه زیج ایلخانی گوید: من برای بنای رصـدخانه، عالمـانی چـون موید عرضی را از دمشق، فخرالدین مراغی را از موصل، فخرالدین خلاطی را از تفلـیس و نجم‌الدین قزوینی را فراخوانده و بنای آن را در سال ۶۵۷ در مراغه آغاز کردم.

استادان گفتند که یک دوره رصد کامل ۳۰ سال فرصت می‌خواهد. هولاکو از مـن خواسـت تـا در ۱۲ سال تمام کنم و من گفتم که تلاش خواهم کرد. به روایت ابن فوطی، پنج حکیم به پیشنهاد خواجه نصیر به حضور هولاکو معرفی شدند تا بنیانگذار این رصدخانه و تاسیسات جانبی آن باشند. ابن فوطی ذیل شرح حال فخرالدین ابوالفضل عبدالعزیز بن عبدالجبار بن عمر خلاطی حکیم طبیب گوید: او یکـی از حکمـای پنج‌گانه بود که در ایام هولاکو در سال ۶۵۷ برای رصد در مراغه، متفق گشتند. رئیس آنـان نصیرالدین و کنار او فخرالدین خلاطی، فخرالدین مراغی، مویدالدین عرضی و نجـم‌الـدین قزوینی بودند. اینها کسانی بودند که نصیرالدین آنان را انتخاب کرد و سلطان هولاکو در پی آنان فرستاد. فخرالدین در طب، حاذق بود.

- به نقل از مقاله مراغه؛ کانون تمدنی عصر ایلخانی،: نوشته دکتر رسول جعفریان، نشریه پژوهش های علوم تاریخی دانشگاه تهران