حماسه آزادی خرمشهر

گروه تاریخ و اقتصاد: سوم خرداد با خاطره آزادی خرمشهر پیوند خورده است؛ عملیات آزاد‌سازی خرمشهر که در چهار مرحله اجرا شد، شامل نیروهای مسلح ایران که شامل ۱۳۵گردان متشکل از ۴۵ گردان ارتش، ۹۰گردان از سپاه و بسیج به علاوه نیروهای ژاندارمری، کمیته انقلاب اسلامی، شهربانی و جهاد سازندگی بود، در برابر هفت لشکر دشمن به علاوه نیمی از ادوات، توپخانه، امکانات مهندسی و زرهی ارتش عراق قرار گرفتند؛ ضمن اینکه ارتش عراق با کمک عوارض طبیعی موجود در منطقه (رودخانه کارون، اروند، کرخه، هورالهویزه) به دفاع از موقعیت خود در این عملیات پرداخت.

در این عملیات، عراق برای حفظ خرمشهر هر چه در توان داشت به کارگرفت، چندان که غرب جاده اهواز- خرمشهر را از موانعی نظیر خودرو، تیر آهن و حتی دکل‌های برق به‌طور عمود پر کرد و با مین‌گذاری در این منطقه امکان هلی‌برد نیروها را غیر ممکن کرد؛ اما در پی دلاوری و از جان گذشتگی نیروهای ایرانی، عراق به دلیل ناتوانی در حفظ برتری نظامی و امید به تحمیل شرایط جدید سیاسی به ایران، ناچار به عقب نشینی از خرمشهر شد. به این ترتیب خرمشهر که پس از ۳۴ روز مقاومت در برابر دشمن در تاریخ چهارم آبان ۵۹ سقوط کرده بود، پس از ۵۷۵ روز اشغال، در کمتر از ۴۸ ساعت آزاد و به‌طور کامل از وجود نیروهای ارتش عراق پاکسازی شد. در این عملیات ضمن آزادسازی خرمشهر، هویزه، پادگان حمید و شلمچه و جاده اهواز-خرمشهر-کرخه نور و جاده سوسنگرد -هویزه، ده‌ها هواپیما، دو بالگرد، ۲۸۵ تانک و نفربر و ۵۰۰ خودرو منهدم و ۱۰۵ تانک و نفربر و ۹۵ هزار مین و صدها خودرو و سلاح به غنیمت گرفته شد و بیش از ۱۶ هزار نفر از ارتش بعث کشته و زخمی و ۱۹ هزار نفر نیز به اسارت نیروهای رزمنده ایرانی در آمدند.

محسن رضایی فرمانده وقت سپاه پاسداران، در باره دلایل فتح خرمشهر از سوی عراق گفته است: وقتی جنگ آغاز شد، خرمشهر نزدیک‌ترین شهر به مرز پس از قصر شیرین، بزرگ‌ترین شهر مرزی ایران و بندری استراتژیک بود. دشمن از سمت اروند رود ۵۰۰ متر با خرمشهر فاصله داشت. با این حال رود بزرگ اروند حائل بین ایران و عراق بود. از سمت مرز خشکی هم حدود کمتر از ۲۰ کیلومتر تا خرمشهر فاصله داشت. بنابراین، نزدیکی شهر خرمشهر [به مرز] یکی از عوامل سقوط خرمشهر بود. عامل دیگر این بود که نیروهای رسمی و نیروهای مسوول در لب مرز دفاع مستحکمی نداشتند بنابراین در همان ساعات اولیه مرز فرو ریخت و شکسته شد و دشمن خیلی زود توانست به اطراف شهر خرمشهر برسد و ارتباط بین اهواز با خرمشهر قطع شد؛ به‌گونه‌ای که دشمن خود را به حوالی شهر رساند. از این لحظه به بعد، یک مقاومت مردمی و انقلابی در خرمشهر شکل گرفت و ارتشی‌هایی هم که در خرمشهر بودند، ارتشی‌های حزب‌اللهی و انقلابی شامل تعدادی از تکاوران نیروی دریایی بودند که در کنار سپاه و بسیج مردمی جنگیدند و در کنار هم مجموعه‌ ادغام شده‌ای را تشکیل داده بودند که وجه غالب آن وجه انقلابی و مردمی بودن آن بود؛ البته اینها هم به دلیل کمبود امکانات و ساز و برگ تا یک حدی می‌توانستند بجنگند؛ به‌گونه‌ای که امکانات و تسلیحات نظامی به قدری کم بود که فشارها را اضافه کرد.