خصوصی‌سازی هنر

گروه تاریخ و اقتصاد: مساله واگذاری موزه‌ هنرهای معاصر به «بنیاد رودکی» که یک مرکز خصوصی است در روزهای اخیر خبرساز شد. علی مرادخانی، معاون امور هنری وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی توضیح داد که «وقتی قرار باشد چنین اتفاقی در این زمینه‌ها بیفتد، دولت باید تصویب کند و مجلس روی آن نظارت داشته باشد. همین‌طوری که نمی‌شود چیزی را انتقال داد.»اما وب‌سایت «معماری‌نیوز» که اسفند ماه سال گذشته خبر واگذاری موزه هنرهای معاصر را منتشر کرده بود، با انتشار تصویر چند نامه صحت این ادعا را زیر سوال برد.این وب‌سایت نامه‌هایی از مدیرکل دفتر نوسازی و تحول اداری خطاب به معاون وزیر و همچنین مشاور معاون وزیر خطاب به مدیران این وزارتخانه منتشر کرده که در متن آنها «واگذاری مدیریت فرهنگسرای نیاوران، موزه صبا و موزه هنرهای معاصر به بنیاد رودکی» تصریح شده است.

به نظر می‌رسد که آنچه مدنظر مدیران دولتی است «واگذاری مدیریت» است و آنچه مورد اعتراض قرار گرفته «واگذاری و انتقال» موزه؛ دو مساله کاملا متفاوت.شاید به همین دلیل است که هیات‌مدیره «انجمن هنرمندان نقاش ایران» با انتشار بیانیه‌ای از شخص وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی خواسته‌اند تا در این مورد موضع‌گیری کند؛ هرچند که مجید ملانوروزی، مدیرکل دفتر هنرهای تجسمی وزارت ارشاد و دیگر مدیران وزارت ارشاد در مصاحبه‌های متعدد خود با رسانه‌های ایران چنین انتقالی را منکر شده‌اند.معصومه مظفری، رئیس انجمن هنرمندان نقاش ایران هم به خبرگزاری مهر گفته است: «این موزه دارای یک گنجینه بزرگ ملی است و فقط یک ساختمان و یک گالری معمولی با چند اثر هنری نیست که اهمیتی نداشته باشد واگذاری آن به کجا و چه کسی صورت گیرد.»مظفری افزود: «این موزه ملی است و همه هنرمندان لازم است درباره آن نظر بدهند. حتی اگر دستور از بالا هم صادر شده باشد، باز هم باید به هنرمندان توضیح داده شود که چرا این اتفاق قرار است صورت بگیرد. این راه بهتری است تا اینکه ناگهان خبری را از یک رسانه در این زمینه مطلع شویم و هیچ‌کس هم توضیحی درباره آن نداشته باشد.»

واگذاری مدیریت یا واگذاری موزه؟

احتمالا بالا گرفتن جنجال بر سر این خبر در روزهای آینده منجر به اظهار نظر شخص وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی هم بشود کما اینکه فاطمه رهبر نماینده تهران هم وعده داده چنان چه خبر این واگذاری صحت داشته باشد کمیسیون اصل ۹۰ مجلس به آن ورود خواهد کرد.اما از سوی دیگر به نظر می‌رسد که آنچه مدنظر مدیران دولتی است «واگذاری مدیریت» است و آنچه مورد اعتراض قرار گرفته «واگذاری و انتقال» موزه؛ دو مساله کاملا متفاوت.محمدرضا کارگر، مدیرکل امور موزه‌های کشور نیز روز ۱۳ فروردین توضیح داد که «مدیریت یک موزه متفاوت با واگذاری آن است. به نظرم اگر قرار است مدیریت موزه‌های کشور به بخش خصوصی واگذار شود، بهتر است مدیریت آنها هیات امنایی شود. هیات امنایی شدن موزه‌های کشور قابل قبول است، اما در چارچوب خودش.»او تاکید کرد: «موزه‌های دولتی مانند موزه هنرهای معاصر یا ابوالحسن صبا جزو موزه‌هایی هستند که امکان واگذاری آنها به بخش خصوصی وجود ندارد. چون قانون اجازه نمی‌دهد نفایس به بخش خصوصی واگذار شود.»موزه هنرهای معاصر تهران علاوه بر ارزش تاریخی معماری آن که جزو بهترین بناهای دهه ۱۹۷۰ در دنیا محسوب می‌شود صاحب گنجینه‌ای ارزشمند و بی‌نظیر از بهترین آثار هنرمندان بزرگ جهان است که در میان آثار قیمت‌گذاری شده این گنجینه، تابلوی «جکسون پولاک» با مبلغ ۲۵۰ میلیون دلار رکورددار است.موزه هنرهای معاصر تهران یکی از ۱۰ موزه برتر هنر معاصر جهان است،‌ آن هم به واسطه داشتن آثاری منحصربه‌فرد و شاهکارهایی از بزرگ‌ترین هنرمندان نقاش و مجسمه‌ساز اروپایی و آمریکایی.اهمیت این آثار به اندازه‌ای است که «ادوارد لوسی اسمیت» مورخ انگلیسی و منتقد مطرح هنر معاصر جهان درباره آن گفته است: «موزه هنرهای معاصر تهران یکی از مهم‌ترین و کامل‌ترین مجموعه‌ شاهکارهای هنر تجسمی معاصر جهان را در اختیار دارد. ‌گنجینه این موزه با در بر داشتن آثاری از آغاز دهه ۱۸۷۰ تا پایان دهه ۱۹۸۰ تصویری جامع از رویدادهای مهم پیشرفت و توسعه هنر نقاشی و مجسمه‌سازی غرب از طلوع امپرسیونیسم تا پیروزی مینی‌مالیسم ارائه می‌کند.

این مورخ برجسته همچنین معتقد است که مجموعه آثار موزه هنرهای معاصر تهران مهم‌ترین مجموعه هنری در این دوره زمانی در خارج از مرزهای اروپا و آمریکای شمالی در جهان است.»اگر چه معماری بی‌نظیر این موزه نیز بر اهمیت و اعتبار آن افزوده است اما آنچه این موزه را دارای شهرت و اعتبار جهانی ساخته است، همان آثاری است که در فاصله سال‌های ۱۸۸۰ تا ۱۹۷۶ میلادی خلق شده و به دنبال مدرن کردن هنر ایران در سال‌های پیش از انقلاب اسلامی یا خریداری شد یا آنکه از سوی مقامات دیگر کشورها به دربار ایران به ویژه فرح پهلوی هدیه شده است. ساختمان این موزه در زمینی به مساحت ۲۰۰۰ متر مربع در سال ۱۳۵۶ بنا و تبدیل به گنجینه‌‌ای برای نگهداری شاهکارهای هنری ایران و جهان شد. اگر‌چه بعد از انقلاب اسلامی ‌هیچ اثر تازه‌ای از هنرمندان خارجی به گنجینه موزه هنرهای معاصر اضافه نشد اما همچنان این موزه، جامع‌ترین و مهم‌ترین مجموعه هنر غربی در قاره آسیا به حساب می‌آید و بسیاری از آثار آن در دنیا بی‌نظیر است؛ به گونه‌ای که همه موزه‌های معتبر جهان آرزومند داشتن این شاهکارهای هنری هستند.گنجینه موزه هنرهای معاصر تهران شامل بیش از ۳ هزار اثر ارزشمند ایرانی و خارجی است که آثار خارجی آن از سبک امپرسیونیسم تا پاپ‌آرت را شامل می‌شود.قدیمی‌ترین اثر خارجی این گنجینه به اثری از «پل گوگن» اختصاص دارد. طبیعت بی‌جان و باسمه ژاپنی نقاشی رنگ روغنی از پل گوگن است که در سال ۱۸۸۹ میلادی کشیده شده است. این نقاشی اکنون در موزه هنرهای معاصر تهران نگهداری می‌شود. قیمت آن در حدود ۴۵ تا ۵۵ میلیون دلار برآورد شده است. گوگن در سال‌های ۱۸۸۴ تا ۱۸۸۹ تابلوهایی با تصویری از چاپ‌های چوبی اوکی‌یوئه ژاپنی در زمینه خلق کرد که طبیعت بی‌جان همراه با گلدانی شبیه به سر و باسمه ژاپنی نیز یکی از این نقاشی‌ها بود. این تابلوها نشان‌دهنده علاقه او به چاپ‌های چوبی اوکی‌یوئه است. طبیعت بی‌جان و باسمه ژاپنی را موزه هنرهای معاصر تهران در سال ۱۹۷۶ به قیمت ۴ /۱ میلیون دلار خریداری کرد.

طبیعت بی‌جان و باسمه ژاپنی در زمان مدیریت محمود شالویی از سوی گالری تیت مدرن لندن و گالری ملی هنرهای واشنگتن برای نمایش در نمایشگاهی از کارهای گوگن درخواست شد که موزه هنرهای معاصر تهران این درخواست را رد کرد.برخی از آثار موزه هنرهای معاصر در دهه ۸۰ چندین بار در قالب نمایشگاه‌های مختلف به نمایش عموم گذاشته شد.اما ارزش واقعی این آثار چقدر است؟ این سوالی است که برای بسیاری از علاقه‌مندان به هنر پیش آمده است. اما باید گفت این آثار از آنجا که به قصد فروخته شدن نگهداری نمی‌شوند، هیچ‌گاه از سوی کارشناسان معتبر خارجی قیمت‌گذاری نشده‌اند اما به‌طور حدودی مجموعه آثار خارجی گنجینه موزه هنرهای معاصر را ۲ میلیارد و ۵۰۰ میلیون دلار برآورد کرده‌اند که این قیمت حدودی است و در طول سال‌های مختلف تغییر می‌کند.تنها سه اثر از این گنجینه که در سال ۱۳۸۹ به موزه‌های معتبر جهان امانت داده شد،‌ از سوی کارشناسان خارجی قیمت‌گذاری و قیمت بیمه‌ای آن مشخص شد که یکی از آنها تابلوی منحصر به فرد «جکسون پولاک» با عنوان «نقاشی دیواری روی زمینه قرمز هندی» بود که در سال ۸۹ برای نمایش در موزه‌ای ژاپنی امانت‌‌سپاری شد. این تابلو از سوی کارشناسان موسسه کریستیز ۲۵۰ میلیون دلار قیمت‌‌گذاری شد که عنوان گران‌ترین تابلوی نقاشی این گنجینه را در اختیار دارد.همه علاقه‌مندان آثار هنری با نام «پابلو پیکاسو» آشنایی دارند و او را به‌عنوان یکی از بزرگ‌ترین نقاشان سبک کوبیسم اروپایی می‌شناسند. موزه هنرهای معاصر تهران حدود ۳۰ اثر از این هنرمند در اختیار دارد که تابلو «نقاش و مدلش» یکی از معروف‌ترین و ارزشمندترین آثار این هنرمند در این گنجینه‌ است.این تابلو نیز سال ۸۹ به موزه‌ای در زوریخ سوئیس امانت داده شد تا در کنار دیگر آثار گردآوری شده از پیکاسو در یک نمایشگاه بزرگ به نمایش عموم گذاشته شود.

تابلو «نقاش و مدلش» به قیمت ۱۰۰ میلیون دلار از سوی کشور سوئیس بیمه شد که این قیمت‌گذاری از سوی نهادهای رسمی در خارج از کشور و گروهی از کارشناسان داخلی انجام گرفت. تابلو «ترینیداد فرناندز» اثر هنرمند هلندی «وان دونگن» نیز سومین اثری بود که در اواخر دهه ۸۰ از گنجینه خارجی موزه هنرهای معاصر تهران به مقصد هلند خارج شد و بعد از ۶ ماه نمایش در نمایشگاهی از آثار این هنرمند به کشور بازگشت.این تابلو نیز ۶۰ میلیون دلار قیمت‌گذاری و از سوی کشور هلند بیمه شد.یکی از تابلوهای دیگر این گنجینه که قیمت‌گذاری شده است، تابلوی «طبیعت بی‌جان و باسمه ژاپنی» پل گوگن است که برآورد قیمت آن ۵۵ میلیون دلار است. این تابلو از سوی گالری تیت مدرن لندن و گالری ملی هنرهای واشنگتن برای نمایش در نمایشگاه بزرگی از آثار این هنرمند درخواست شد که موزه هنرهای معاصر تهران در زمان مدیریت محمود شالویی به این درخواست پاسخ منفی داد و اعلام کرد: با توجه به نداشتن امنیت حقوقی آثار هنری ایرانی در آمریکا، امکان امانت‌سپاری گنجینه‌های با ارزش موزه هنرهای معاصر تهران به شما وجود ندارد.این سه تابلو به دلیل اینکه در لیست امانت‌سپاری به سه کشور دنیا قرار داشت،‌ به منظور بیمه، از سوی کارشناسان خارجی قیمت‌گذاری به روز شد.احسان آقایی سرپرست موزه هنرهای معاصر تهران درباره چگونگی قیمت‌گذاری این آثار به خبرنگار فارس می‌گوید: در ایران کارشناس رسمی برای قیمت‌گذاری این آثار نداریم، بنابراین با کارشناسان موسسه کریستیز مکاتبه می‌کنیم که آنها نیز با توجه به فروش آثار یک هنرمند در آخرین آکشن‌ها و حراجی‌ها، قیمت حدودی دیگر آثارش را مشخص می‌کنند.او قیمت‌گذاری همه آثار این گنجینه را کار عبثی می‌داند و می‌‌گوید: آثار این گنجینه قرار نیست جایی به فروش گذاشته شود،‌ بنابراین قیمت‌گذاری آنها نیز بی‌فایده است، چون این قیمت‌ها مرتب تغییر می‌کند. این آثار اگرچه قیمت پایه‌ای را دارند اما این قیمت‌ها به روز نیست و تنها زمانی که اثری به کشوری امانت داده می‌شود، با کارشناسان هنری موسسه کریستیز مکاتبه می‌کنیم تا قیمت بیمه‌ای آن مشخص شود.

آقایی قیمت حدودی کل آثار خارجی گنجینه موزه هنرهای معاصر تهران را حدود ۲ میلیارد و ۵۰۰ میلیون دلار عنوان کرد و در ادامه می‌گوید: این قیمت‌گذاری را به‌صورت حدودی کارشناسان ایرانی بر اساس آخرین آکشن‌های فروش آثار این هنرمندان سال گذشته برآورد کرده‌اند. او تاکید می‌کند که این قیمت‌گذاری، به روز و دقیق نیست.کلود مونه، پل گوگن، پابلو پیکاسو، کامیل پیسارو، ونسان ونگوگ، کیس وان دونگن، ادوارد مونش، مارک شاگال، خوآن میرو، لوئیس والتات، واسیلی کاندینسکی، مارسل دوشان، ژرژ رنو، فرنان لژه، ژرژ براک، رنه ماگریت، سالوادور دالی، ویلم دکونینگ، مارک روتکو، اندی وارهول، هنری مور، مارینو مارینی، آلبرتو جاکومتی، امبرتو بوچینی و... از دیگر هنرمندان نقاش و مجسمه‌ساز بزرگ دنیا هستند که آثارشان در موزه هنرهای معاصر تهران نگهداری می‌شود.اما از آثار هنرمندان ایرانی نیز در این گنجینه نمونه‌هایی وجود دارد که در نوع خود کم‌نظیر است. اگر چه این آثار به‌طور کلی قیمت‌گذاری نشده‌اند اما کارشناسان هنری ایران می‌توانند به‌طور حدودی قیمت این آثار را نیز بر حسب نیاز بر اساس فروش آثار این هنرمندان در آخرین حراج‌ها و آکشن‌های خارجی محاسبه کنند.در گنجینه آثار هنرمندان ایرانی نیز آثار ارزشمندی نگهداری می‌شود که قدیمی‌ترین اثر این مجموعه شاهنامه شاه‌طهماسبی با ۱۱۸ برگ است که این اوراق چندین سال پیش با تابلو «زن شماره ۳» اثر دکونینگ که گفته می‌شد اثری غیرقابل نمایش در ایران است، معاوضه شد.آثار کمال‌الملک و شاگردانش مربوط به دوره قاجار، آثاری از محمود فرشچیان، محمد احصایی، جلیل رسولی، ایران درودی، سهراب سپهری، آیدین آغداشلو، علیرضا اسپهبد، احمد اسفندیاری، ایرج اسکندری، هانیبال الخاص، ناصر اویسی، رویین پاکباز، نامی پتگر، فرامرز پیلارام، صادق تبریزی، پرویز تناولی، حسین زنده‌رودی، معصومه سیحون و... از جمله آثار ارزشمند هنرمندان ایرانی است که موزه هنرهای معاصر تهران به دلیل داشتن بهترین آثار این هنرمندان به خود می‌بالد.البته به جز موزه هنرهای معاصر تهران،‌ آثار باارزش دیگری از شاهکارهای هنر معاصر ایران و جهان در موزه‌هایی چون کاخ موزه نیاوران و کاخ موزه سعدآباد نیز وجود دارد که این آثار نیز با توجه به شکل موزه‌ای آنها قیمت‌گذاری دقیق و به روز ندارند.

منابع:

فارس، ایسنا، ایرنا، معماری‌نیوز، سایت حوزه هنرهای معاصر، ویکیپدیای انگلیسی.