نسترن احمدی

همه می‌دانند که صنعت به نفت احتیاج دارد، اما این روزها همه نگران آب هم هستند. از نظر همه آب مایه حیات است و همگی بدون آب زندگی را غیرممکن می‌دانیم.

موضوع کمبود آب در ایران از خرداد ماه آغاز می‌شود و در تابستان به اوج می‌رسد. ما هنوز جیره‌بندی آب را در تهران به یاد داریم. نماز باران و جشن‌های باستانی برای تشکر از خدای باران همگی از اهمیت این مولکول سه اتمی را از قدیم‌الایام حکایت می‌کنند.اهمیت این موضوع در کره زمین در منطقه‌های صحرایی به اوج خود می‌رسد. موضوع تصفیه آب و هزینه‌های هنگفتی که برای از بین بردن باکتری‌ها و متعادل کردن میزان املاح موجود در آب خود از دیگر موارد قابل توجه دراین باب است. هزینه‌های اضافی که برای شیرین‌کردن آب در برخی منطقه‌ها که از آب شور تغذیه می‌شوند هم به این موضوع دامن می‌زنند.

به نظر بسیاری از کارشناسان از جمله اندرو لیوریس، مدیرکل یک شرکت مواد شیمیایی آب، نقت قرن بیست و یکم است. آب نیز مانند نفت از جمله اجزای جدا نشدنی اقتصاد به شمار می‌رود. همانند نفت، ذخایر آبی جهانی باید کنترل و تخمین زده شود. با رشد روز به روز جمعیت جهانی آب تمیز و قابل دسترس با سرعت بیشتر وارد عرصه اقتصاد می‌شود.

قیمت نفت دیگر خیال رکوردزنی ندارد، اما نگرانی‌ها برای آب شیرین و در دسترس برای استفاده نوشیدنی هیچ کم نشده و نشانی از بهتر شدن اوضاع در آن دیده نمی‌شود. تخمین زده می‌شود در هر بیست سال میزان مصرف آب دو برابر شود که به آن بی‌ثباتی نرخ رشد گفته می‌شود. برخلاف نفت، آب هیچ جایگزینی ندارد. تغییرات آب و هوایی الگوی منابع آب را تغییر داده‌ و به همین سبب زمین خشکسالی را بیشتر و وسیع‌تر تجربه می‌کند. صنعتی‌سازی بی‌رویه، به ویژه در کشور‌های فقیر، به رودخانه‌ها و چشمه‌ها هم سرایت کرده است.

یارانه‌ها هم تبدیل به معضلی شده اند. در همین حین که دولت ما قصد برداشتن یارانه‌ها را دارد، دولت آمریکا با افزایش یارانه‌ها برنامه‌های دیگری در پیش دارد. یارانه‌های سخاوتمندانه آمریکا به سوخت‌های طبیعی هجوم به سمت منابع آبی را بیشتر کرده تا گیاهان گوناگونی هم به منظور مصارف سوختی و هم برای مصارف خوراکی پرورش یابند. یارانه‌های سنگین در بیشتر جهان به معنای اسراف و هدر رفتن آب است.

تمام این‌ها از اول تا آخر مختل آسایش انسان می‌شود. در کنفرانس سالانه هفته جهانی آب که امسال در استکهلم برگزار شد، شرکت کنندگان بر تدابیری تمرکز داشتند که چگونه به بهداشت و آب تمیز در جهان فقیر دست یابند. این موضوع هم برای صنعت مشکل‌ساز می‌شود. تجارت با آب با احتیاط رفتار نمی‌کند. بدو آب صنعت و اقتصاد جهانی لنگ می‌ماند.

آب یکی از ترکیبات جدایی‌ناپذیر بسیاری از محصول‌هایی است که در طبقه‌های سوپرماکت‌ها می‌بینید. پنج شرکت‌ بزرگ موادغذایی و نوشیدنی، یعنی نستله، اونیلور، کوکاکولا، بوش و دنون، به طور تقریبی ۵۷۵ میلیارد لیتر آب در سال مصرف می‌کنند. این میزان آب برای مصرف روزانه تمام مردم جهان این کره خاکی کافی است.

اگرچه کشاورزی به حجم بسیار بالایی آب نیاز دارد، اما بسیاری محصول‌های تولیدی و خدمات هم به آن وابسته‌اند. برای تولید ۲۰۰ میلیمتر ترکیب نیمه‌رسانا باید در حدود ۱۳ مترمکعب آب شیرین مصرف کرد. در حدود ۲۵ درصد آب منطقه سیلیکون ولی برای تولید چیپ‌های الکترونیکی مصرف می‌شود. تولید انرژی نیز آب بسیار مصرف می‌کند. هر سال در حدود ۴۰ درصد آب شیرین استخراج شده از دریاچه‌های آمریکا برای خنک‌سازی نیروگاه‌های انرژی مصرف می‌شود. استخراج یک لیتر نفت از ترکیبات شیمیایی قیری اولیه در حدود پنج لیتر آب احتیاج دارد.

همان‌طور که باید به کمیت اهمیت داد باید به کیفیت هم بها داد. بنا به گزارش بانک جهانی در حدود ۹۰ درصد رودخانه‌های چین در حومه شهرها به شدت آلوده هستند. به طور کلی ضرر کم‌آبی ناشی از آلودگی و پایان یافتن منابع آب‌های زیرزمینی، ۴/۲۱ میلیارد دلار یا به عبارتی یک درصد کل درآمد سالانه کشور چین تخمین زده شده است. در سال ۲۰۰۷ کیفیت پایین آب ۱۲ میلیارد دلار از درآمدهای صنعتی به چین ضرر زد.

در جاهای دیگر هم قصه به همین نحو ادامه پیدا می‌کند. در تایوان، به دلیل کمبود آب دیگر هیچ شرکتی اجازه استفاده از حتی یک قطره از آب‌های زیرزمینی را ندارد. خشکسالی مناطقی از استرالیا را نیز به جیره‌بندی آب کشانده است. کمبود آب یک کارخانه تولید قطعه‌های الکترونیکی را به جایی رساند که تابستان گذشته تعدادی از قسمت‌هایش را تعطیل کرد.

طبق آخرین آمار، ۴۰ درصد شرکت‌ها در حد ورشکستگی از خشکسالی متضرر شده اند و تنها هفده درصد آماده مواجهه با این پدیده بودند. البته بسیاری از شرکت‌ها تصمیم گرفتند این ضررها را به نحوی جبران کنند. نستله مصرف آب خود را از سال ۱۹۹۷ تا ۲۰۰۶ به میزان ۲۹ درصد کاهش داد، اگرچه میزان تولید خود را دو برابر کرد. کوکاکولا با تدابیری نظیر انتقال شرکت بطری‌سازی‌اش از بوگوتا به پکن، استفاده از آب‌های بازیافتی و تعهد شرکت برای بازیافت تمامی آب‌های مصرفی‌اش تا سال ۲۰۱۰ در مصرف آب صرفه‌جویی کرد.

البته این روش‌ها به نوعی در روابط عمومی شرکت‌ها طبقه‌بندی می‌شوند. فعالان محیط زیست هم به کوکاکولا و هم به پپسی حمله کردند و خشک شدن آب‌های زیرزمینی هند را زیر سوال بردند. کوکاکولا این اتهام را به دادگاه کشاند و البته تبرئه شد. تقصیر کمبود آب منطقه به گردن خشکسالی افتاد، اما فعالان کوتاه نیامدند. کوکاکولا توجهش به آب را دوبرابر کرد. به روستاییان مناطقی که شعبه‌ای داشت آموزش داد چگونه آب باران را ذخیره کنندو از آن استفاده بهینه ببرند.

جف سی‌برایت، یکی از مدیران کوکاکولا اعلام کرد: «تامین اعتبار جواز آب برای ما کافی نیست، ما باید از مردم جواب مثبت بشنویم تا به حیاتمان ادامه دهیم.»

مصرف کمتر آب جنبه کاملا تجاری دارد. با صرفه‌جویی در مصرف آب کمتر مجبور به تصفیه و بازیافت آن می‌شویم. البته در برخی صنایع هیچ گزینه‌ای برای صرفه‌جویی وجود ندارد. برای مثال شرکت شیمیایی الیون که برای جنرال الکتریک کار می‌کند، باید ۹۰ درصد آب مصرفی خود را بازیافت کند تا به حد استاندارد پکن برای مصرف بهینه آب برسد.تمام این تلاش‌ها تنها قطری از دریا است. خشکسالی می‌تواند حتی شرکت‌هایی را که به آب وابسته نیستند هم فلج کند. علاوه بر آن آب مصرفی کارخانه‌ها تنها کسر اندکی از کل وابستگی آنان به آب است.خوزه لوپز، مدیر اجرایی نستله، می‌گوید باید چهار لیتر آب مصرف کرد تا یک لیتر از محصولات نستله تولید شود، اما سه هزار لیتر آب می‌تواند مواد اولیه همان محصول را آبیاری کند. این سه هزار لیتر اگرچه از کنترل خارج است اما قسمت اعظم این تجارت را تشکیل می‌دهد.

منبع: اکونومیست(آگوست ۲۰۰۸)