«دنیای‌اقتصاد» سهم شرکت‌های دانشبنیان را در اقتصاد سلامت بررسی کرد
تامین مالی؛ پاشنه آشیل دانشبنیان
عین‌اللهی در همین رابطه به تولید واکسن کرونا با همت دانشمندان و شرکت‌های دانشبنیان اشاره و تاکید کرد: ایجاد ۶ مرکز تولید واکسن کرونا، منجر به خودکفایی ما در تولید واکسن کرونا شد. وی به ایجاد مراکز نوآوری در سراسر کشور اشاره و خاطرنشان کرد: ۱۴ مرکز نوآوری در کشور ایجاد شده و در این مراکز ایده‌‌‌های جدید سلول‌‌‌های بنیادی بررسی می‌شود. وزیر بهداشت، درمان و آموزش پزشکی از افزایش پارک‌‌‌های علم و فناوری سلامت از ۱۰ به ۱۷ پارک علم و فناوری در دولت سیزدهم خبر داد و گفت: پارک علم و فناوری کار کاملا زیربنایی و زیرساختی است و بستری ایجاد می‌کند که مبتکران و مخترعان برای ایجاد زمینه تولید اینجا جمع شوند، بنابراین کارخانه‌‌‌های علوم پزشکی هستند.
عین‌اللهی با بیان اینکه تا به امروز ۱۱۴ مرکز رشد ایجاد شده است، گفت: حدود ۵هزار و ۱۰۰ محصول سلامت‌محور تولید شده و هزار و ۳۰۳ محصول مجوز گرفته و تاکنون ۷۴۰ محصول به مرحله تجاری‌سازی رسیده است و این محصولات نیاز ما را تامین می‌کند. وزیر بهداشت، درمان و آموزش پزشکی گفت: تاکنون ۲هزار و ۵۰۰ عضو هیات علمی و دانشجویان استعداد‌‌‌های درخشان در حوزه پژوهشی مشغول به فعالیت هستند و اخیرا نیز ۲۵۰ مجوز هیات علمی پژوهشی جدید اعلام شده که ۲۰۵ نفر در رشته‌‌‌هایی که نیاز به کمک آنان است، جذب شده‌اند و ۶ صندوق حمایت از پروژه نیز ایجاد شده است بنابراین در حوزه پژوهشی و تولید به سمت خودکفایی کار‌‌‌های بزرگی انجام شده است.
چالش‌های مالی در حوزه دانش‌بنیان‌ها
آمارهای فوق در شرایطی مطرح می‌شود که به شهادت فعالان حوزه بهداشت چالش‌های بزرگی در مسیر توسعه صنعتی در این حوزه به‌خصوص در حوزه دارو و تجهیزات پزشکی و حوزه سلامت وجود دارد که این چالشها تهدید‌کننده اصلی برای این بخش در مسیر کمبودهای مختلف هستند. هرچند هنوز معلوم نیست شرکت‌های دانشبنیان چه سهمی از رفع چالش‌های موجود را بر عهده دارند و قرار است در چه بازه زمانی چه مشکلاتی را از دوش اقتصاد حوزه سلامت بردارند، اما آنچه مشخص است سرعت توسعه این شرکت‌ها درخور تقدیر است.
آمارها نشان می‌دهد سهم مجموع شرکت‌های دانشبنیان از فروش در اقتصاد ایران - در همه حوزه‌ها – به یک‌درصد هم نمیرسد و در مجموع ۲درصد از کل اقتصاد به این حوزه اختصاص دارد و این در حالی است که آمار مشخصی وجود ندارد که نشان دهد از این سهم چه میزان متعلق به حوزه سلامت است.
با این حال فعالان حوزه سلامت و شرکت‌های دانشبنیان این حوزه معتقدند موانع و محدودیت‌هایی وجود دارد که یکی از مهم‌ترین این موانع محدودیت‌های مالی در حوزه توسعه این شرکت‌هاست. فعالان این حوزه معتقدند در خلال سال‌های اخیر که چالش‌های مالی در کشور افزایش یافته است دولت و سیستم بانکی از پس تامین هزینه‌های مالی تولیدات سنتی در حوزه سلامت نیز برنیامده و امروزه چالش‌های متعددی در این حوزه وجود دارد، به‌طوری که در کنار عدم‌حمایت مالی لازم بدهی‌های بزرگ دولتی را نیز شاهد هستیم.
در چنین فضایی با اینکه صندوق‌های حمایت از نوآوری یا شرکت‌های دانشبنیان در حال ایفای تعهدات خود هستند اما به تدریج و با بزرگ‌تر شدن این حوزه منابع کافی در اختیار نیست و از طرفی بانک‌ها نیز زیرساخت‌های لازم را برای ارائه خدمات مالی به شرکت‌های دانشبنیان در اختیار ندارند چرا که به صورت سنتی زیرساخت‌های این سیستم برای ارائه خدمات به شرکت‌های تولیدی است و در این مسیر تحول زیرساختی ابزارهای مالی از اهمیت زیادی برخوردار است. امروزه یکی از بالاترین گردش‌های مالی و اشتغال در صنایع دانشبنیان در اختیار بخش سلامت است که در حوزه‌های دارویی و تجهیزات پزشکی فعال هستند و این از ظرفیت بالای این بخش برای توسعه ظرفیت‌ها خبر می‌دهد، با این حال چالش‌های موجود در این صنایع خود به خود به شرکت‌های دانشبنیان نیز سرایت کرده و در بلندمدت مانع از فعالیت‌های این شرکت‌ها نیز می‌شود.
ظرفیت‌های بورسی برای حمایت مالی
هرچند در حال حاضر در خصوص حمایت از شرکت‌های دانشبنیان فعال در حوزه سلامت، فعالیت‌های زیادی انجام گرفته که می‌توان به مواردی همچون همکاری نزدیک با معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری در زمینه استفاده از کارگزار تخصصی ارزیابی شرکت‌های دانشبنیان حوزه سلامت، برگزاری دوره‌های آموزشی در زمینه آموزش و کمک به شرکت‌های دانشبنیان در تبدیل ایده به محصول و حرکت به سمت تجاری‌سازی ایده‌ها و نمونه‌های آزمایشگاهی، همکاری نزدیک با صندوق نوآوری و شکوفایی در زمینه ارزیابی و تسریع فرآیند، دریافت حمایتهای موردنیاز شرکت‌های دانشبنیان، طراحی بسته‌های حمایتی در زمینه کسب مجوزها و استانداردهای بین‌المللی با هدف صادرات محصولات دانشبنیان، انعقاد تفاهم‌نامه با سازمان غذا و دارو با هدف تشکیل کارگروه مشترک به منظور بررسی و حل مشکلات فناوران و شرکت‌های دانشبنیان در زمینه کسب مجوز و استانداردهای مرتبط و موردنیاز اشاره کرد، اما با توجه به سرعت رشد شرکت‌های دانشبنیان در جهان از یکسو و نفوذ و نشر چالشها و خلأهای اقتصادی و مالی در حوزه تولید در حوزه سلامت، تهدیدهای جدی نیز وجود دارد که نباید از آنها غافل شد.
محمدعلی محبی مدیرعامل یک شرکت دانشبنیان در این زمینه معتقد است از مهم‌ترین زیرساخت‌‌‌ها برای توسعه شرکت‌های دانشبنیان در همه حوزه‌ها از جمله سلامت، ایجاد زیرساخت مالی است تا منابع موردنیاز برای یک زنجیره جداگانه به بانک‌ها و مراکز تامین مالی مراجعه نکنند و با هم‌‌‌افزایی با یکدیگر کار را پیش ببرند، در این راستا بحث اوراق «گام» از اقدامات شایسته‌‌‌ای بود که انجام شده است. خوشبختانه بازار سرمایه در سال‌های اخیر ظرفیت‌های مناسبی برای این موضوع فراهم آورده است که بخشی از چالش‌های مالی موجود در آینده می‌تواند با سازوکارهای این بازار برطرف شود. در ابتدای امسال چندین شرکت دانشبنیان خواستار ورود به بازار سرمایه شده‌اند، صرف نظر از اینکه چه تعداد از این شرکت‌ها مربوط به حوزه سلامت هستند اما امکانات و ظرفیت‌هایی که این بازار در اختیار این شرکت‌ها قرار می‌دهد می‌تواند سهم مالی آنها را ارتقا دهد.
در حال حاضر در این بخش در کنار ایجاد نظام جدید ارزش‌گذاری دارایی‌‌‌های نامشهود، موضوعاتی همچون فراهم شدن امکان شناسایی، ثبت و تجدید ارزیابی دارایی‌‌‌های نامشهود شرکت‌های دانشبنیان و فناور، موجب واقعی شدن ارزش دارایی‌‌‌های شرکت‌های دانشبنیان و فناور در صورت‌های مالی، افزایش اعتبار شرکت‌های دانشبنیان و فناور نزد نهادهای مالی اعتباری و سرمایه‌گذاری و تسهیل سرمایه‌گذاری و جذب سرمایه در زیست بوم فناوری و نوآوری از طریق نزدیک کردن دیدگاه‌‌‌های سرمایه‌گذار و سرمایه‌‌‌پذیر شده که همه این موضوعات در حوزه سلامت می‌تواند به توسعه این شرکت‌ها کمک شایانی کند.
این در حالی است که ظرفیت‌های جذب نیروی انسانی در این حوزه نیز رو به افزایش است که می‌تواند همان‌طور که در جهان این نتیجه حاصل شده شرایط را برای ارتقای اشتغال‌زایی در حوزه سلامت فراهم کند. فعالان حوزه سلامت معتقدند شرکت‌های دانشبنیان به‌خصوص در حوزه تولید مواد اولیه و تجهیزات می‌توانند سهم مهمی در کاهش ارزبری در حوزه سلامت ایفا کنند، هرچند این موضوع همان‌طور که گفته شد نیازمند حمایتهای مالی و سرمایه‌ای و رفع محدودیت‌ها و موانع در مسیر تولید این شرکت‌ها و ایجاد ظرفیت‌های صادراتی برای آنهاست.
در این رابطه افشین کلاهی، رئیس مجمع تشکل‌های دانشبنیان در گفت‌وگو با «ایسنا» با تاکید بر اینکه مشکلات شرکت‌های دانشبنیان مربوط به اکوسیستم دانش‌بنیانی کشور نیست، معتقد است این چالشها خارج از اکوسیستم هستند. معاونت علمی ریاست جمهوری، صندوق نوآوری و شکوفایی، وزارت علوم، پارک‌‌‌های علم و فناوری یک مجموعه گلخانه‌‌‌ای را برای شرکت‌های دانشبنیان مهیا کرده‌‌‌اند تا این شرکت‌ها بتوانند از امکانات و حمایتهای تعریف‌شده استفاده کنند، ولی وقتی شرکت‌های دانشبنیان و فناور وارد دنیای واقعی می‌‌‌شوند، مشکلاتی دارند که شرکت‌های غیر‌دانش‌‌‌بنیان نیز با آنها روبه‌رو هستند و این چالشها پیچیده نیستند، ولی بسیار آزار‌دهنده هستند.
کلاهی یکی از این چالشها را تاثیرگذاری برخی سازمان‌ها و نهادها روی فعالیت شرکت‌های دانشبنیان ذکر کرد و گفت: سازمان تامین اجتماعی، سازمان امور مالیاتی، سازمان محیط‌زیست، موسسه استاندارد و همچنین وزارت صمت در زمینه صادرات و واردات نمونه‌‌‌هایی از این سازمان‌ها هستند. وی با تاکید بر اینکه در حال حاضر واردات و صادرات برای شرکت‌ها بسیار دشوار شده است، افزود: جای دیگری که شرکت‌ها با مشکل مواجه می‌‌‌شوند، محیط‌‌‌های کسب و کار است؛ رویه‌‌‌های موجود در زمینه تصمیم‌گیری‌‌‌ها طولانی‌مدت نیست و قوانین و مقررات خلق‌‌‌الساعه و آیین‌‌‌نامه‌‌‌های عجیب و پیچیده وضع می‌شود و بعضا سازمان‌ها آیین‌‌‌نامه‌‌‌هایی را وضع می‌کنند که با آیین‌‌‌نامه‌‌‌های سایر دستگاه تداخل داشته و مطابقت ندارد.
رئیس مجمع تشکل‌های دانشبنیان با انتقاد از اینکه از سه ماه گذشته تاکنون هیچ ارزی برای واردات به شرکت‌ها پرداخت نشده است، اظهار کرد: برخی از شرکت‌ها نیاز به تولید مواد اولیه برای تولید دارند و از سوی دیگر شرکت‌ها برای صادرات محصولات خود با مشکلاتی مواجه هستند. وی چالش دیگر شرکت‌ها را «بازار» عنوان کرد و گفت: متاسفانه بازار داخلی یک بازار رقابتی نیست و آنقدر شرکت‌های وابسته و خصولتی در کشور ایجاد شده که نمی‌توان با آنها رقابت کرد. درست است که از شرکت‌های دانشبنیان حمایت می‌شود و برای آنها مشوق‌‌‌هایی چون ترک تشریف مناقصه در نظر گرفته می‌شود، ولی در عمل زور آنها به شرکت‌های خصولتی نمیرسد.
