تجارت جهانی در آستانه ثبت رکوردی تازه؛
الگوی جدید تجارت خارجی
نیوشا شایانمهر: در آستانه اتمام سال 2025، کنفرانس تجارت و توسعه سازمان ملل متحد(آنکتاد) با انتشار گزارشی، به بررسی روند تجارت جهانی در سهماهه سوم سال پرداخته و موانع پیش روی کشورها در سال 2026 را معرفی کرد. دادهها نشان میدهند که در فصل سوم سال ۲۰۲۵، اگرچه رشد تجارت جهانی اندکی کند شد، اما همچنان در محدوده مثبت باقی مانده و رشد ۲.۵ درصدی نسبت به فصل گذشته را تجربه کرد. بخشهای کالا و خدمات، هردو در این روند نقش داشتند؛ به طوری که تجارت کالا نزدیک به ۲ درصد و تجارت خدمات ۴ درصد نسبت به سهماه دوم سال رشد کردند. رشد مثبت تجارت جهانی در سهماهه سوم ۲۰۲۵ عمدتا حاصل دسترنج اقتصادهای درحال توسعه، تجارت کشورهای جنوبی و عملکرد خیره کننده آفریقا و شرق آسیا بود.
برآوردها نشان میدهد که این روند مثبت در سهماهه پایانی سال نیز ادامه خواهد داشت و تجارت کالا 0.5درصد و تجارت خدمات ۲ درصد افزایش خواهد یافت. درصورت تحقق این پیشبینیها، حجم تجارت جهانی در سال ۲۰۲۵ از مرز ۳۵ تریلیون دلار عبور خواهد کرد. این رقم درمقایسه با سال ۲۰۲۴ حدود 2.2 تریلیون دلار بیشتر بوده و رشد سالانهای نزدیک به ۷ درصد را نشان میدهد. انتظار میرود که سهم کالاها از این رشد، 1.5تریلیون دلار(معادل رشد ۶ درصدی نسبت به سال قبل) و بخش خدمات نیز ۷۵۰میلیارد دلار (رشد ۹ درصدی) باشد. علاوه بر این، پس از تجربه دو دوره متوالی افزایش قیمتها، انتظار میرود که درنهایت قیمت کالاهای تجاری در سهماهه چهارم روند نزولی را در پیش گیرد. این تغییرات نشان میدهد که برخلاف نیمه نخست سال که بخش زیادی از رشد ارزش تجارت جهانی ناشی از تورم بود، در پایان سال افزایش حجم مبادلات، موتور اصلی رشد تجارت جهانی باشد. همچنین انتظار میرود تجارت بینالمللی در سال ۲۰۲۵ سریعتر از اقتصاد جهانی رشد کند.
تهدیدها و فرصتهای 2026
اگرچه چشمانداز نهایی تجارت جهانی در سال ۲۰۲۵ قوی ارزیابی میشود، اما ریسکهای تازهای برای سال 2026 در حال شکلگیری است. کندی رشد اقتصاد جهانی، تشدید شکافهای ژئوپلیتیک، تداوم عدم قطعیتهای سیاستی و افزایش آسیبپذیریها بر فعالیت تجاری فشار مضاعف وارد میکند. علاوه بر این، افزایش هزینههای تجارت به این فضای محتاطانه دامن میزند. اگرچه تقاضای وارداتی در برخی بازارهای مصرفمحور و بخشهایی مانند فناوریهای دیجیتال و صنایع محیطزیستی میتواند به عنوان بازوی کمکی عمل کند، اما این عوامل بهتنهایی قادر به جبران ضعف کلی اقتصاد و افزایش اصطکاکهای تجاری نخواهند بود. در سوی مثبت ماجرا، نگاه عمومی به تجارت در بسیاری از مناطق در حال توسعه همچنان حمایتی است و تعهد به گسترش باز بودن اقتصادها و سرمایهگذاری در مبادلات فرامرزی ادامه دارد. این موضوع میتواند به توسعه بیشتر تجارت درونمنطقهای میان کشورهای جنوبی منجر شود.
در مجموع، انتظار میرود در فصلهای پیشرو روند کند شدن رشد تجارت جهانی ادامه یافته و عملکرد کشورها و بخشهای مختلف ناهمگون باشد. عواملی چون گسترش تجارت میان اقتصادهای در حال توسعه، افزایش تقاضای وارداتی در بازارهای نوظهور، رشد سریع بخشهای دیجیتال، هوش مصنوعی و صنایع محیطزیستی و همچنین کاهش تدریجی نرخهای بهره توسط بانکهای مرکزی میتوانند به تقویت جریانهای تجاری کمک کنند. در مقابل، تنشهای ژئوپلیتیک و درگیریها، افزایش هزینههای تجارت ناشی از تعرفهها و مقررات پیچیده، تداوم عدم قطعیت در سیاست تجاری ایالات متحده، احتمال رشد سیاستهای محدودکننده به دلیل مازاد ظرفیت تولید و فشارهای فزاینده بدهی بهویژه در کشورهای در حال توسعه، موانع اصلی پیشروی تجارت جهانی در سال آینده خواهند بود.
ضرباهنگ کند صادرات
در سهماهه سوم سال ۲۰۲۵، اگرچه واردات خارج از شرق آسیا با سرعت بیشتری افزایش یافت اما روند رشد تجارت کالاها در میان اقتصادهای توسعهیافته و در حال توسعه نسبتا متوازن بود. تجارت کشورهای جنوبی در فصل سوم سال، رشدی کمتر از میانگین داشت، اما در مجموع طی ۱۲ ماه گذشته همچنان بالاتر از میانگین باقی مانده و حدود ۸ درصد گسترش یافته است. در این بازه ی زمانی، بیشترین رشد تجارت کالاها در آمریکای جنوبی و منطقه آسیا-آرام ثبت شد.
در مقابل آمریکای شمالی با کاهش صادرات مواجه شد. همچنین تجارت درونمنطقهای در آمریکای جنوبی و آفریقا بهطور قابلتوجهی گسترش یافت. در بازه ۱۲ ماهه، اروپا، شرق آسیا و آفریقا عملکرد بهتری داشتند، درحالیکه آسیا-آرام و آسیای مرکزی، بهویژه در بخش صادرات، عقب ماندند. در همین دوره، تجارت درونمنطقهای شرق آسیا جهش ۱۰ درصدی را تجربه کرد. در مجموع اگرچه برخی مناطق با افت صادرات روبهرو شدند، اما پویایی تجارت درونمنطقهای و نقش اقتصادهای نوظهور همچنان موتور محرک اصلی رشد تجارت جهانی باقی مانده است.
رشد نابرابر در تجارت کالاها
در سهماهه سوم ۲۰۲۵، تصویر تجارت کشورها به تنهایی ترکیبی از رشد و ضعف را نشان میدهد. در بخش کالا، برزیل، کرهجنوبی و آفریقای جنوبی عملکردی قدرتمند داشتند، درحالیکه ژاپن و ایالات متحده با افت نسبی مواجه شدند. در چین واردات افزایش یافت اما صادرات متوقف شد. با این حال این کشور همچنان در دوره ۱۲ ماهه، بزرگترین صادرکننده جهان محسوب میشود. در این میان آمارهای روسیه نیز بهشدت نوسانی بود و روندهای فصلی متناقضی را منعکس کرد. در بخش خدمات نیز روندهای متفاوتی مشاهده شد. صادرات چین و کرهجنوبی رشد قابلتوجهی داشت، اما ژاپن با کاهش جزئی مواجه شد. همچنین واردات در برزیل و هند بهطور چشمگیری افزایش یافت. در مجموع، طی ۱۲ ماه گذشته تجارت خدمات در میان اقتصادهای بزرگ همچنان پر قدرت باقی ماند و چین و هند در صدر رشد صادراتی قرار گرفتند.
ناترازیهای تجاری
در فصل سوم سال 2025، ناترازی جهانی در تجارت کالاها تغییر چشم گیری نداشت اما در مقیاس سالانه انتظار میرود که رو به افزایش باشد، چرا که در سهماهه نخست سال بالاترین سطح شکافها ثبت شد. مازاد تجاری چین در بخش کالا همچنان روند نزولی داشت، اما با وجود این کاهش، نسبت به مدت مشابه در سال ۲۰۲۴ کماکان ۳۰میلیارد دلار بیشتر بود. در مقابل، کسری تجاری ایالات متحده در مقایسه با سهماهه دوم ۲۰۲۵ و سهماهه سوم سال گذشته کاهش یافت.
بازتعریف مسیرهای تجارت در جهان
در حال حاضر جهان شاهد تغییر الگوی رشد تجارت است. رشد تجارت میان کشورهایی که روابط سیاسی نزدیکتری دارند، همچنان بالاتر از میانگین تاریخی باقی مانده و پس از یک دوره افت، دوباره در این فصل افزایش یافته است. همچنین تمرکز تجارت در سهماهه سوم سال روندی معکوس را تجربه کرد و رشدی سریعتر میان اقتصادهای بزرگ را به تصویر کشید. در همین حال، روند Nearshoring یا انتقال فعالیتهای تجاری به کشورهای نزدیک از نظر جغرافیایی، هر چند هنوز پایینتر از میانگین تاریخی است، اما اندکی بهبود یافته و نشانه دهنده تقویت مبادلات میان کشورهای همسایه به شمار میرود. به عبارتی تجارت جهانی در حال بازتعریف مسیرهای خود بر اساس نزدیکی سیاسی و جغرافیایی است
در این میان عوامل ژئواکونومیک همچنان نقشی تعیینکننده در شکلدهی به الگوهای تجارت دوجانبه دارند. این پویایی تاثیر قابلتوجهی بر روابط میان اقتصادهای بزرگ و شرکای تجاری آنها گذاشته است. با این حال، برخی از این تغییرات جنبه تثبیتکننده داشتهاند. برای نمونه، در طول ۱۲ ماه گذشته سطح وابستگی تجاری میان چین و ایالات متحده تغییر چندانی نکرده، درحالیکه تغییرات چشمگیری در روابط تجاری برخی از شرکای آنها مشاهده میشود.
عقبنشینی انرژیهای سنتی
در سهماهه سوم ۲۰۲۵، تصویر رشد تجارت در بخشها و صنایع مختلف ناهمگون بود. تجارت محصولات کشاورزی جهش قابلتوجهی داشت و غلات، میوهها، سبزیجات، دانههای روغنی و روغنها در صدر این رشد قرار گرفتند. با این حال، مقایسه رشد فصلی با روند چهار فصل متوالی نشاندهنده نوسان در بسیاری از محصولات کشاورزی است. بخش صنعت نیز دستاوردهای چشمگیری در حوزه ماشینآلات غیرالکتریکی و محصولات آهن و فولاد ثبت کرد. در مقابل، تجارت منابع طبیعی تحت فشار کاهش قیمت سوختهای معدنی، رشد ضعیفتری داشتند. در بازه ۱۲ ماهه گذشته، تجارت صنعتی با رشد حدود ۱۰ درصدی از سایر بخشها پیشی گرفت و محصولات آهن و فولاد بیشترین جهش را تجربه کردند، درحالیکه تجارت منابع طبیعی در همین دوره رشد منفی را پشت سر گذاشت.
همچنین تجارت سوختهای فسیلی بهدلیل افت شدید قیمتها کاهش یافت.در مقابل محصولات انرژیهای تجدیدپذیر عملکردی ترکیبی داشتند؛ به طوری که کالاهای مرتبط با انرژی بادی و باتری رشد کردند اما محصولات خورشیدی و مواد معدنی حیاتی با افت مواجه شدند. این مساله بازتابی از کاهش قیمتها و تغییر سیاستها بود. در مجموع، تجارت انرژیهای تجدیدپذیر همچنان پرنوسان باقی مانده و تحت تاثیر دینامیک بازار و مشوقهای سیاستی قرار دارد. بخش الکترونیک نیز فراتر از میانگین صنعت رشد کرد و تقاضای فزاینده برای محصولات مرتبط با هوش مصنوعی محرک اصلی آن بود.
