محمدتقی مختاری- محمد بیطرفان

چگونگی تاسیس بانک ملی

نخستین زمزمه‌های تشکیل بانک ملی در تاریخ 22 رمضان 1324 «یعنی زمانی‌که لایحه قرضه دولت به مجلس فرستاده شد» شنیده شد. معین‌التجار بوشهری اولین پیشنهادکننده طرح بانک ملی بود و حامی اصلی این طرح نیز تجار بودند (روزنامه حکمت، ش880، صص5-10). اعلان اولیه تاسیس بانک ملی در برخی جراید منعکس شد (روزنامه بشارت، ش3، ص3؛ روزنامه حکمت، ش880، صص10-12؛ روزنامه حبل‌المتین کلکته، ش21، صص5-7). از طرف دولت مرکزی هم نسخ چاپی آن به اقصی‌نقاط ایران فرستاد (نظام‌السلطنه مافی، ج3، صص740-741).

روزنامه باختر امروز که از 8 مرداد سال 1328 به سردبیری دکتر حسین فاطمی شروع به کار کرده بود، ارگان غیررسمی جبهه ملی به‌شمار می‌رفت. این روزنامه در سال 1330 تیراژی بالغ بر 30 هزار نسخه داشت که در میان مطبوعات ایران تا آن هنگام بی‌سابقه بود. باختر امروز تلاش کرد تا در روز 26 تیرماه اخبار مربوط به استعفای دکتر مصدق را به‌صورت گسترده پوشش دهد. خبر اصلی روزنامه به گزارش مفصلی در مورد اختلافات مصدق با مجلس پرداخته و همچنین جزئیاتی از جلسه سه‌ساعته وی با شاه که در نهایت منجر به استعفا شد، آورده است.

در روز دوم مرداد ماه 1300 هیات دولت در جلسه خود تمهیداتی را به شرح زیر برای جلوگیری از خروج طلا و نقره از کشور در نظر گرفت و وزارت مالیه را مامور اجرای آن کرد:

1- ماموران دولتی اعم از نظامی و غیرنظامی مکلف هستند مصوبه دولت درخصوص منع خروج طلا و نقره به شکل مسکوک یا غیرمسکوک را مطابق دستورات اداره گمرک اجرا کنند.

2- برای جلوگیری از قاچاق طلا و نقره، ماموران گمرک باید در تفتیش دقیق محمولات اتباع داخلی و خارجی مراقبت کامل داشته باشند.

3- نسبت به کالاهای قاچاق و قاچاقچیان، مقررات گمرکی باید به شدت اجرا شود.

یکی از مناطقی که در جریان قحطی بزرگ در اثر جنگ جهانی اول خسارات فراوانی را متحمل شد و بخش زیادی از جمعیت آن ناگزیر از مهاجرت شدند، ارومیه بود. جمعیت این منطقه تا سال‌ها در نواحی مختلف آواره بودند و به سختی روزگار می‌گذراندند. 240 نفر از مردم ارومیه در اعتراض به شرایط خود در مقابل مجلس شورای ملی تحصن کردند و خواهان رسیدگی دولت به وضعیت شدند. به همین مناسبت کمیسیونی در مجلس و کمیسیون دیگری در وزارت امور خارجه ترتیب داده شد تا از طریق آن وضعیت آوارگان بررسی شود. پس‌از تحقیقات به عمل‌آمده مجلس تصویب کرد که روزانه پنجاه تومان برای آنها مقرر شود و این پول چون باید به اشخاص حقیقی آسیب دیده پرداخت می‌شد، تقسیم آن بر عهده نظمیه گذاشته شد تا پس از احراز هویت این افراد به آنها داده شود.

شهر کرمان در تابستان سال 654 میلادی (سال 31 ه) به تصرف سپاه اعراب درآمد. فرماندهی سپاه اعراب به عهده «مجاشع بن مسعود سلمی» بود. در اینجا نگاهی می‌اندازیم به روایت چند کتاب تاریخی از فتوحات اعراب در منطقه فارس و کرمان: پس از فتح «استخر» (سال‌های 28 تا 30 هجری) مردم آنجا سر به شورش برداشتند و حاکم عرب آنجا را کشتند. اعراب مسلمان مجبور شدند برای بار دوم «استخر» را محاصره کنند. مقاومت و پایداری ایرانیان آنچنان بود که فاتح «استخر» (عبدالله بن عامر) را سخت نگران و خشمگین کرد به‌طوری که سوگند خورد که چندان بکشد از مردم «استخر» که خون براند.

در سال 1290 قمری مطابق 1873 میلادی، ناصرالدین شاه عازم سفر فرنگستان شد. او اولین پادشاه ایرانی است که پای به ممالک اروپایی گذاشت. او در جریان این سفر، ناصرالدین شاه به بریتانیا هم سفر کرد و مورد استقبال رسمی قرار گرفت. یک روز پس از ورود به لندن، ناصرالدین شاه به بازدید از نیروی دریایی بریتانیا دعوت شد که تلگراف خبر آن در نمره 171 روزنامه ایران مورخ 7 جمادی الاول سال 1290 قمری به این صورت درج شده است: روز قبل سرکار اعلیحضرت همایون شاهنشاهی در بندر پورتسموث به سان استعداد بحری موجوده توجه فرمودند.

بازار از لحاظ شکل فضای معماری و چگونگی ترکیب عناصر با یکدیگر در مناطق مختلف سبب می‌شد که از اشکال مختلفی برخوردار شود که مهم‌ترین این اشکال در ایران به صورت بازار خطی و بازار متمرکز است.

بازار خطی (طولی): بیشتر بازارهای ایرانی به‌ویژه بازارهای دائمی غالبا به شکل خطی هستند. راسته‌ای که در جهت طولی در امتداد راه‌ها و معابر رشد کرده بود و خان‌ها در دو سوی آن جای داشتند. بازارهای خطی یا به صورت طبیعی (ارگانیک) یا با طرح قبلی و منظم ظاهر می‌شدند. بازارهای ارگانیک آن‌دسته از بازارها هستند که به تدریج در امتداد معابر ارگانیک و طراحی نشده شهری شکل می‌گرفتند و همراه با توسعه شهر فضای جدیدی در امتداد آنها ساخته می‌شد.

اقتصاد سنتی ایران در نیمه دوم قرن نوزدهم به ابتکار سرمایه‌داران غربی و تجار ایرانی و تشویق و اعمال نفوذ قدرت‌های استعماری که در شمال و جنوب کشور مستقر بودند به اقتصاد نوپای جهانی و بازارهای بین‌المللی وابستگی پیدا کرد. وابستگی به بازار جهانی در شرایط نیمه‌استعماری مستلزم دگرگونی‌هایی در اقتصاد سنتی جامعه ایرانی و اجزای متشکله آن یعنی کشاورزی، صنایع‌دستی و مبادلات بازرگانی بود. آشکارترین پیامد وابستگی به بازار جهانی، رشد شتابان بازرگانی خارجی در دهه آخر قرن گذشته و اوایل قرن کنونی هجری قمری بود.