گفتوگو با سفیر سابق ایران در عمان
مسقط؛ دروازه صدور انرژی ایران به بازار بینالملل
دیپلماسی ایرانی: طرح عمان برای ساخت خط لوله گازی به همراه ایران تازهترین اقدام این کشور در همراهی با ایران به حساب میآید. هرچند که گفته شده این اقدام موجب بروز واکنش از سوی عربستان میشود؛ زیرا ریاض تلاش کرده مانع همراهی کشورهای کوچک شورای همکاری خلیجفارس با ایران بهخصوص در حوزه مسائل اقتصادی شود. از این رو کارشناسان بر این عقیدهاند احداث خط لوله گاز ایران- عمان، شکاف دیگری در ساختار شورای همکاری خلیجفارس _GCC_ ایجاد خواهد کرد. از سوی دیگر احداث این خط لوله و توسعه صادرات گاز ایران به یکی از کشورهای خلیجفارس و بهدنبال آن ترغیب دیگر کشورهای منطقه موجب افزایش وزنه ایران در نظام انرژی بینالملل است. تا به امروز قطر و روسیه به خوبی توانستهاند، جایگاه قابل توجهی در بازار بینالمللی به دست آورند. این امر ژئوپلیتیک انرژی گازی دنیا را تغییر خواهد داد. در عین حال عمان میتواند نقش هاب انرژی ایران را برای صادرات گاز به کشورهای دورتر مانند ژاپن بازی کند. خبرگزاری بلومبرگ با اشاره به توافق ایران و عمان در سفر حسن روحانی رئیسجمهور ایران به مسقط برای احداث خط لوله صادرات گاز ایران به عمان نوشت، این خط لوله در سال ۲۰۱۷ به بهرهبرداری میرسد و نشانهای از تلاش عمان برای مقابله با هژمونی طلبی عربستان سعودی است. در صورتی که این پیشبینیها محقق شود، این خط لوله نخستین خط لولهای خواهد بود که بین ایران و یکی از کشورهای عضو شورای همکاری خلیجفارس کشیده میشود. در این خصوص با سیاوش زرگر یعقوبی، سفیر سابق ایران در عمان گفتوگوی کوتاهی داشتیم که در زیر میخوانید.
تصمیم عمان برای ساخت یک خط لوله یک میلیارد دلاری که گاز ایران را انتقال میدهد، جدیدترین نشانهای است که ثابت میکند تلاش عربستان سعودی برای همراه کردن همسایگان کوچکتر خود در صفآرایی علیه ایران ناکام مانده است. دلیل عمان برای ساخت خط لوله انتقال گاز به این کشور چیست؟
موضوع خط لوله گاز میان ایران و عمان تازه نبوده و از ۱۴ سال پیش طی گفتوگوها و مذاکرات و امضای بیش از ۱۰ یادداشت تفاهم و سندهای مختلف مطرح شده است و چندان نمیتوان آن را به وقایع اخیر شورای همکاری خلیجفارس GCC نسبت داد. دلایل عمان نیز برای احداث خط لوله روشن است. مسائل اقتصادی یکی از این دلایل است. همان اندازه که ایران نیاز به تنوعسازی در صادرات انرژی بهخصوص گاز دارد، عمان هم برای جبران کمبود انرژی خود به گاز نیازمند است. پیش از این عمان از طریق طرح دلفین، بخشی از نیاز گاز خود را _ حدود ۵ میلیون مترمکعب _ از طریق قطر تامین میکرد، اما نیاز این کشور بیش از منابعی است که در حال حاضر دریافت میکند. به همین دلیل بخش زیادی از توسعه اقتصادی وابسته به انرژی است. از طرفی ملاحظات سیاسی و ژئوپلیتیک نیز جایگاه خاص خود را دارد. خط لوله گاز، بر اساس توافق میان ایران و عمان پل انرژی میان ایران و کشورهای شورای همکاری خلیجفارس است؛ زیرا بهطور حتم صدور گاز به عمان محدود نخواهد شد و از طریق این کشور ایران میتواند به کشورهای دیگر هم گاز صادر کند. برای همین شاید نیاز باشد در کنار این خط لوله، خط دیگری احداث شود. زیرا به حدی نیاز به انرژی در منطقه و خارج از آن زیاد است که میتوان گفت خط لوله گاز ایران- عمان شروع کار است. تحول سیاسی متاثر از این اقدام نیز شاید وابستگی کشورهای شورای همکاری خلیجفارس به ایران از نظر انرژی باشد. از طرفی عمان همواره سیاست مستقلی را با وجود عضویت در شورای همکاری خلیجفارس، دنبال کرده است. احداث خط لوله نیز بخشی از این سیاست است. بعد از آنکه عمان فرصتی برای گفتوگو میان ایران و آمریکا ایجاد کرد، توانست وزن سیاسی خود را بهبود ببخشد. به همین دلیل با استفاده از این فضا میتواند مانور بیشتری بدهد. عمان همواره بهدنبال مدارا و همزیستی مسالمتآمیز با کشورهای منطقه و حل مسائل از طریق گفتوگو بوده است. هرچند ممکن است، فشارها و مشکلات زیادی را از جانب کشورهای همسایهاش تحمل کند، ولی سیاست این کشور در این خصوص ثابت بوده است.
پیش از این بنا بود یک خط لوله گاز از ایران به امارات متحده عربی کشیده شود که بهدلیل اختلاف نظر بر سر قیمت، اجرایی نشد. البته بخشی از این پروژه احداث شد، اما در ۱۰ سالی که از ساخت آن میگذرد، بدون استفاده مانده است. آیا این ضمانت وجود دارد که عمان بتواند خط لوله گاز ایران را احداث و جایگزینی بر آن خط لوله میان ایران و یکی از کشورهای حوزه خلیح فارس باشد؟
پروژه خط لوله گاز به امارات پروژه خیلی خوبی به لحاظ اقتصادی و سیاسی بود، اما متاسفانه دچار مشکلات داخلی شد. بخشی از این گاز از بین رفت و اگر با قیمت آن زمان حساب کنیم، طرح اقتصادی خوبی بود؛ اما این طرح درگیر تندرویهای داخل و متوقف شد. اگر آن پروژه به سرانجام میرسید، نخستین نتیجهاش کاهش وابستگی منطقه به غرب بود؛ زیرا هرچقدر اقتصاد کشورهای منطقه به هم نزدیک و ادغام شود، فرصتهای بیشتری برای خود و صنایع داخلی ایجاد میشود. مهمتر آنکه فضا برای حضور نیروهای خارجی نیز محدود میشد. باید توجه داشت که همسایه را نمیتوان عوض کرد به همین دلیل باید با یکدیگر آشتی کرده و فرصتی برای همکاری فراهم کرد. امارات به انرژی زیادی نیاز دارد، زیرا برنامه توسعه آن به سرعت در حال حرکت است. اگر به دبی نگاه کنید، متوجه میشوید که در سال ۱۹۹۲ تنها یک برج در این جزیره وجود داشت، اما امروز نزدیک به ۲۲۰ برج ساخته شده که تنها برای تامین انرژی این تعداد برج به مقدار زیادی گاز نیاز است. امیدوارم با احداث خط لوله گاز ایران و عمان، مسائل میان ایران و امارات نیز در این حوزه حل شود.
اگر پروژه خط گاز ایران به عمان تکمیل شده و به بهرهبرداری برسد، این نخستین همکاری در این سطح بین ایران و یکی از اعضای شورای همکاری خلیجفارس خواهد بود. چشمانداز روابط کشورهای خلیجفارس بهخصوص عربستان چه خواهد بود؟ زیرا عربستان همواره تلاش کرده اعضای شورای همکاری را از هر نوع همکاری با ایران بازدارد.
اگر از کویت شروع کرده و به دریایعمان برسیم، متوجه میشویم که همه ما با هم، منظورم همسایگان است، دارای منابع مشترک زیادی هستیم، اما بخشی از اختلافات که متاثر از فشارهای خارجی است موجب بیتوجهی ما به این مساله شده است. فشارهای خارجی همزمانی جواب میدهد که میان همسایگان اعتماد وجود نداشته باشد. فرض کنید اگر ایران و قطر میتوانستند ملاحظات سیاسی را کنار گذاشته و در زمینه صادرات گاز با هم همکاری مشترک داشته باشند، شاید وضعیت ژئوپلیتیک دنیا عوض میشد. اگر اختلافات فرقهای و دخالت در امور همدیگر وجود نداشت، فرصتهای مناسبی به وجود میآمد. اما رقبا چنین چیزی را نمیخواهند. عربستان نیز کشور بزرگ و قدرتمندی است. ایران و عربستان باید برسر میز مذاکرات نشسته و اختلافات خود را حل کنند. مشکلات میان ایران و عربستان چند لایه داشته یک لایه آن نهان است و تعداد محدودی نیز به آن دامن میزنند. نه ایران و نه عربستان از این اختلافات و درگیریها سود نمیبرند. کشورهای منطقه به جای اینکه در افغانستان، پاکستان، عراق و سوریه در مقابل یکدیگر قرار بگیرند، بهتر است سر میز مذاکره نشسته و مشکلات را حل کنند. تلطیف در روابط دوجانبه، به حل مسائل منطقه کمک میکند.
کارشناسان بر این عقیدهاند که موقعیت استراتژیک ایران اجازه میدهد که از طرف جنوب به بازار کشورهای حاشیه خلیجفارس دسترسی داشته و حوزه بازار خود را توسعه دهد. چنانچه این اتفاق بیفتد، شاهد تغییر در موازنه قدرت در حوزه انرژی در منطقه خواهیم بود، این مساله چه پیامدهایی برای منطقه خواهد داشت و اثر آن بر روی کشورهای منطقه بهخصوص قطر چیست؟
ما هنوز قدمهای اولیه را برداشتهایم. در ابتدا، باید دید ایران در چه جایگاهی از صادرات گاز در دنیا قرار دارد و چند درصد صادرات گاز دنیا را در اختیار دارد؟ شاید نزدیک به صفر. چرا؟ بهدلیل فشارهای غرب و اختلافات منطقهای. روسیه و قطر سهم خوبی در بازارهای جهانی دارند. تا زمانی که ایران نتواند گاز صادر و وزنی در این حوزه در سطح بینالمللی پیدا کند، نمیتواند در تحولات انرژی در آینده اثرگذار باشد. ابتدا باید بر اساس سیاست حسن همجواری، مشکلات را حل کرد. البته وظیفه ما نیست که همه کارها را انجام دهیم، طرف مقابل نیز باید به این درک برسد. اگر چنین شود، ایران میتواند در بازار گاز بینالمللی نقش ایفا کند. تصور کنید اگر غرب اجازه میداد صادرات منابع انرژی ایران توسعه پیدا کرده و افراطگریهای داخلی نیز نبود، چه اتفاقی میافتاد. هم امنیت انرژی تامین میشد و هم برخی بحرانهای سیاسی منطقهای روی نمیداد. اروپا در نظر داشت از طریق خط لوله ناباکو، گاز ایران را به اروپا ببرد، اگر چنین میشد، شاید حوادث کریمه اتفاق نمیافتاد.
غیبت ایران موجب بروز برخی نابسامانیها در دنیا شده است. اگر غرب این درایت را داشت که جدای از اختلافات سیاسی اجازه دهد، منابع ایران توسعه پیدا کند، بسیاری از اتفاقاتی که اکنون شاهد هستیم، به وقوع نمیپیوست و به نفع منافع ملی ما تمام میشد.
عمان به لحاظ وسعت و جمعیت کوچکتر از آن است که بتواند سهم قابلتوجهی از بازار گاز ایران را به خود اختصاص دهد و تنها شاید بتواند نقش واسطهای را ایفا کند. جایگاه عمان در منطقه برای توسعه بازار انرژی ایران کجا قرار دارد؟
شاید در این زمینه اندازه یک کشور مهم نباشد؛ بلکه توسعه اقتصادی مهم است. برنامه توسعه اقتصادی عمان نیز بهگونهای است که به انرژی زیادی نیاز دارد. نیاز بر اساس توسعه اقتصادی و امکانات صنعتی ایجاد میشود. عمان میتواند به خاطر برنامههای توسعه و موقعیت ژئوپلیتیک در منطقه از یک طرف به خلیجفارس و از طرف دیگر به دریای عرب، نقش واسطه را داشته باشد؛ البته بخش قابلتوجهی از این گاز را میتواند صرف منابع داخلی کند. نمیتوان گفت که این کشور فقط نقش ایستگاه پمپ گاز انرژی را در منطقه ایفا کند. از طرف دیگر احداث این خط لوله منجر به حل مشکلات سیاسی میشود؛ در عین حال کشورها را برای خرید گاز، حال بهصورت مستقیم از ایران یا بهصورت غیرمستقیم از طریق عمان ترغیب میکند. اگر ایران در صادراتش تنوعسازی کند، میتواند از عمان به عنوان هاب بهره ببرد و تنها محدود به بندرعباس یا چابهار نشود. هرچند بهتر است صادرات از سرزمین اصلی صورت گیرد، اما اکنون کشورها بهدنبال هابهایی هستند که بتوانند از طریق آن برای صادرات به دیگر کشورها بهخصوص کشورهای دور بهره ببرند. عمان میتواند کمک به یافتن مشتریان جدید در منطقه یا حتی دورتر کند. همچنین به تازگی شنیدهام که ژاپنیها خواستار آن هستند که بخشی از گاز ایران را بهصورت LNG خریداری کنند.
ارسال نظر