کلاف پیچیده یارانه‌ها در دولت بعد

مرتضی کاظمی در هفته‌های قبل از شروع تبلیغات انتخاباتی این احتمال مطرح می‌شد که شاید نامزدهای انتخاباتی به سمت و سوی وعده پرداخت یارانه نقدی بیشتر تحریک شده و در یک مسابقه ناخواسته برای پرداخت یارانه نقدی با مبالغ بالاتر رقابت کنند. با توجه به تاخیر مساله‌ساز در ارائه لایحه بودجه سال جاری و متعاقب آن تصویب دیرهنگام بودجه تا مدتی مبلغ یارانه نقدی برای سال جاری تقریبا نامشخص بود. نهایتا در دوم خردادماه، در خبرها آمد که یارانه ۴۵ هزار و ۵۰۰ تومانی خانوارها مطابق روال سابق پرداخت خواهد شد. اما خیلی سریع (در تاریخ نهم خرداد ماه) خبر جدیدی رسید که یارانه نقدی دهک‌های بالا به دهک‌های پایین درآمدی اختصاص می‌یابد. ظاهرا هنوز مبلغ یارانه نقدی برای ماه‌های آینده مبهم است. برای خروج از این ابهام، سیاست‌گذاران باید نظر صریح خود را در پاسخ به این سوال تشریح کنند که اساسا به چه دلیل باید پرداخت یارانه نقدی ادامه داده شود؟ برای پاسخ دادن به این سوال در ابتدا باید به این سوال مهم‌تر پاسخ داد که به چه دلیل پرداخت یارانه‌های نقدی شروع شد؟ آیا قرار است پرداخت یارانه نقدی تا همیشه ادامه یابد؟ سیاست‌های اقتصادی به طور معمول به منظور پیگیری اهدافی مدون و مشخص پیگیری می‌شود. حجم انبوهی از بودجه دولتی که در سال‌های گذشته به حامل‌های انرژی و سایر اقلام اختصاص یافته، مشکلات قابل توجهی را بر اقتصاد تحمیل کرده است. هدف از اجرای طرح هدفمندی یارانه‌ها، کاهش و نهایتا حذف این یارانه‌ها به منظور تغییر حرکت کلی اقتصاد بوده است. به عبارت دیگر هدف از اجرای این طرح، تغییر جهت یارانه‌ها به سمت استفاده هدفمند از یارانه‌ها بوده است. یکی از دلایل مهم پیگیری این طرح، مصرف بالای حامل‌های انرژی توسط هموطنان ایرانی است. مصرف انرژی در ایران بسیار بیشتر از استانداردهای جهانی و بسیار دردسر‌ساز است. این پدیده موجب شده تا سیاست‌گذاران در اقدامی مناسب و لازم، تصمیم به افزایش قیمت حامل‌های انرژی بگیرند و برای حذف تدریجی یارانه‌ها اقدام کنند. بنابراین یکی از اهداف بسیار مهم و منطقی از اجرای طرح هدفمندی یارانه‌ها، کاهش مصرف انرژی بوده است. سیاست‌گذاران به نتیجه رسیدند یکی از اجزای جذاب و لاینفک طرح هدفمندی یارانه‌ها را پرداخت مبالغی تحت عنوان یارانه نقدی به سرپرست خانوارها در نظر بگیرند. از نظر سیاست‌گذاران، این پرداخت‌ها باعث همکاری بیشتر مردم با سیاست‌گذاران بوده است. در واقع اعطای یارانه نقدی به مردم به‌منظور تسهیل طرح هدفمندی یارانه‌ها پیگیری شد تا مردم بتوانند از مبالغ پرداخت‌شده بنابر سلیقه خود استفاده کنند. آیا اهداف فوق محقق شده است؟ به نظر نمی‌رسد اهداف فوق محقق شده باشد. با این وصف تاکید بر ادامه دادن پرداخت یارانه نقدی چه دلیلی دارد؟ در یکی دو سال اخیر نرخ ارز، قیمت اقلام ضروری، اتومبیل، لوازم خانگی و ... تا دو سه برابر افزایش قیمت داشته است. اما قیمت حامل‌های انرژی ثابت بوده است. حتی می‌توان گفت قیمت حامل‌های انرژی با توجه به تورم تحمیل شده در یکی دو سال گذشته، نسبت به دوران قبل از اجرای طرح هدفمندی، ارزان‌تر هم شده است. متاسفانه مصرف انرژی نیز کاهش نیافته است؛ در حالی که پیک مصرف برق کشور در روز ۲۵ خرداد ماه سال گذشته ۳۸ هزار و ۳۱۴ مگاوات گزارش شده بود، پیک مصرف برق در روز مشابه سال جاری برای نخستین بار از مرز ۴۰ هزار مگاوات فراتر رفته است. این افزایش مصرف برای سایر حامل‌های انرژی نیز محتمل است. احتمالا سیاست‌گذاران برای این سوال پاسخی دارند که اگر قرار است مصرف روزافزون انرژی ادامه یابد و هنوز حجم انبوهی از یارانه‌ها صرف بنزین، برق، آب و سایر حامل‌های انرژی شود چه دلیلی برای استمرار یارانه‌ها به صورت نقدی وجود دارد؟