خط پایان

مینا صباغی

در عصری زندگی می‌کنیم که پیشرفت تکنولوژی، هر محصول کهنه‌ای را رد می‌کند و این رد کردن باعث می‌شود پیش از آنکه استفاده مکرر از یک محصول دلمان را بزند، نمونه پیشرفته‌ترش را دور و بر خود ببینیم. CDها شاید بارزترین نمونه این محصولات باشند، پیش از آنکه متوجه شویم آمدند و با قیمت ارزان و کیفیت بالای خود، نسل نوار کاست‌ها را منقرض کردند.

از زمانی که نوارهای کاست منبع خاطرات و مستقیم‌ترین راه تفریح نسل ما بودند تا زمانی که CDها جایشان را گرفتند شاید در مجموع ۷ یا ۸سال بگذرد، اما این چند سال ما را به جایی رساند که از دیدن نوار کاست در جایی جز کنار ضبط‌صوت ماشین تعجب کنیم.

این ماجرا هرچند محاسنی که برای مصرف‌کننده‌ها به همراه داشت اما بزرگ‌ترین ضررها را به تولیدکنندگان نوار وارد آورد.

در ایران تنها سه تولیدکننده اصلی نوار کاست باقی مانده است. این شرکت‌ها در گذشته با صنعت «تولیدکننده‌های اصلی فعال» شناخته می‌شدند، اما در‌حال‌حاضر به جز شرکت «شیماکاست» دو شرکت «طاها» و «دنا» عملا نه در ورشکستگی بلکه در تعطیلی کارخانه به‌سر می‌برند.

تولید بدون توجیه اقتصادی

«عاملی» مدیر فروش شرکت شیما فیلم می‌گوید: «طی دو سال اخیر تولید ما حدود ۵۰درصد پایین آمده است در حال حاضر نیز در تولید تیراژ بالای نوارکاست خام فعالیت نمی‌کنیم بلکه با توجه به سفارش‌هایی که از طریق موسسه‌های تکثیر نوار کاست به ما می‌شود به تولید نوار کاست اقدام می‌کنیم.»

وی می‌افزاید: «در نیمه اول امسال در تولید نوار کاست خام آمار بالایی نداشته‌ایم ولی در زمینه کاست‌های تکثیری شرایط بهتری را تجربه کرده‌ایم.»

عاملی همچنین رواج استفاده از CD و به دنبال آن DVD را از جمله دلایل اصلی کاهش استقبال نوار کاست ازسوی خریداران می‌داند به طوری که تعطیلی چند شرکت اصلی تولید کننده نوار کاست را به همراه داشته است.

اما کارخانه‌ها مجبورند که به تولید اندک خود ادامه دهند هر چند که این تولید هیچ توجیه اقتصادی به همراه ندارد، چرا که سرمایه‌گذاری عظیم روی این حرفه از یک طرف و اشتغال افراد زیادی در این شرکت‌ها باعث شده که شرکت‌ها به اجبار دوام آورند و به تولید ادامه دهند.

محسنی، مدیر بازاریابی شرکت شیما فیلم با اشاره به نکات بالا می‌گوید: «نوار کاستی که در بازار ارائه می‌کنیم با نام SVC است و در تولید نوار خام زیاد فعالیت نمی‌کنیم و بیشتر در تکثیر نوار فعالیت داریم. وی با اشاره به افت ۳۰تا۴۰درصدی تولیدات داخلی طی یک سال اخیر، تاکید می‌کند: «با افزایش قیمت نفت و به دنبال آن بالا رفتن قیمت مواد پلیمری (مواد اولیه تولید) تعدادی از شرکت‌های داخلی فعال در زمینه تولید نوار کاست، توان تولیدی خود را از دست داده و به عبارتی بی‌انگیزه شدند، از طرفی واردات کالاهای قاچاق و عدم کنترل بازار از سوی مسوولان، دیگر مواردی‌ هستند که در تعطیلی برخی از شرکت‌ها بی‌تاثیر نبوده‌اند.

«محسنی» وجود نوارهای کاست این شرکت را نسبت به مارک‌های دیگر بازار بیشتر می‌داند و می‌گوید: «تا چند سال پیش بیشتر نوارکاست خام را ما وارد بازار می‌کردیم، اما الان بیشتر محصولات ما نوارهای صوتی تکثیر شده، مثل موسیقی و ترانه مجاز هستند که این نوارها ۶۰ تا ۷۰درصد تولید ما را شامل می‌شوند.

ضبط دیجیتال هم‌اکنون روشی است که شرکت شیما فیلم برای تکثیر نوارهای کاست خود استفاده می‌کند چرا که شیوه آنالوگ ضبط صدا باعث کاهش کیفیت صدا و بروز ندادن قابلیت‌های نوار می‌شده و این به ضرر هر دو طرف بوده است در عوض با ضبط دیجیتال از تمام قابلیت‌های نوار استفاده می‌شود.

بازار VHS بدتر از نوار کاست

شاید مصرف نوارهای VHS در ایران با افت شدید مواجه شده باشد ولی هیچ‌وقت مصرف آن از بین نمی‌رود هنوز هستند کسانی که برای مصارف خانگی نوارهای VHS را به جای CD برمی‌گزینند.

به اعتقاد مدیر بازاریابی شیما فیلم، در تمام دنیا از نوارهای VHS به عنوان آرشیو فیلم و سایر موارد استفاده می‌کنند که آن نیز به خاطر دوام و کیفیت بالاتر VHS نسبت به CD است اما در ایران برخلاف جاهای دیگر از CD به عنوان آرشیو استفاده می‌شود.

وی همچنین مدعی است که در حال حاضر این شرکت تنها تولیدکننده نوارهای VHS موجود بازار داخل است و تولید این محصول نیز به یک دهم سال گذشته رسیده است.

طاها فعلا متوقف شد

CDها هنوز آنطور که باید باشند نیستند، استهلاک CD از نوار بیشتر است همین موضوع عمر کاربری نوار را لااقل چند سال بیشتر از CD می‌کند.

مجهز شدن دستگاه‌های ضبط‌صوت به سیستم CD نیز در کم اقبالی نوارهای کاست بی‌تاثیر نبوده‌ است. البته این CDها برای خش نیفتادن، نشکستن و آسیب ندیدن هیچ تضمینی به کاربر نمی‌دهند، حتی اگر امکان ضبط همزمان صوت و تصویری روی CD بزرگترین مزیت این کالا نسبت به نوارهای کاست باشد.

رواج استفاده از CD و ورود غیرقانونی نوارهای خارجی که در قیاس با محصولات داخلی قیمت پایین‌تر و کیفیت بالاتری دارند عملا کار ما را فلج کرده‌اند. این اعتقاد مدیرعامل شرکت طاها است که از تعطیلی شرکت خود خبر می‌دهد، «میرکاظم» می‌گوید: شرکت طاها تا چند سال قبل به عنوان یکی از بزرگترین تولیدکنندگان داخلی نوار کاست محسوب می‌شد اما از ۴ سال پیش تاکنون این شرکت شرایط بدی را تجربه کرده به طوری که در سال جدید عملا خط تولید خود را متوقف کرده است.

وی گسترش CDهای ارزان‌قیمت و غیرمجاز را از عمده دلیل این رکود اعلام می‌کند که هم تولیدکنندگان مجاز CD و هم تولیدکنندگان نوار کاست را با بحران مواجه کرده‌اند.

آن زمان که هر حلقه CD با قیمت ۵۰۰ تا ۷۰۰تومان به فروش می‌رسید، انواع نوار کاست با اطمینان بیشتری مجال حضور در بازار را داشتند، اما از وقتی که امکان تولید CD در داخل کشور فراهم شد و به دنبال آن نیز قیمت انواع CD خام کاهش یافت، دردسر تولیدکنندگان نوار کاست نیز دوچندان شد، به عبارتی با ۱۵۰ تا ۲۰۰تومان شدن قیمت هر حلقه CD خام روزگار خوش نوارهای کاست نیز به پایان رسید.

«علیزاده»، مدیر یکی از شرکت‌های تولیدکننده انواع نوار کاست مارک متفرقه، اوج تولید نوار کاست این شرکت را ۱۰سال پیش اعلام می‌کند و معتقد است تولید این کالا به سمت نقطه پایان نزدیک است، به طوری که در گذشته مصرف سرانه استفاده از نوار کاست در طول سال ۲ عدد بود ولی در‌حال‌حاضر در ازای هر دو نفر یک نوار کاست استفاده می‌شود.

وی همچنین مصرف عمده تولیدات این شرکت را در شهرستان‌ها عنوان می‌کند چرا که استفاده از دستگاه‌های ضبط صوت کاست‌دار در شهرستان‌ها هنوز رونق دارد، ضمن اینکه برخی از خودروها نیز به رادیوپخش کاست‌دار مجهز هستند.

شاید نوارهای کاست نتوانسته‌اند صدای باکیفیت عالی را به یادگار بگذارند، اما توانسته‌اند مقاومت طولانی را در برابر فرزندان دیجیتال به نمایش گذارند.

علیزاده همچنین به افزایش قیمت مواداولیه موردنیاز در تولید نوار کاست اشاره می‌کند و می‌گوید: نرخ تمام شده نوار کاست تولید داخل نسبت به تولید خارجی بیشتر است که علت آن نیز به افزایش قیمت مواد پتروشیمی مربوط می‌شود. چرا که عده‌ای از دلالان هستند که به راحتی به مواد پتروشیمی دسترسی دارند. از این رو این شرایط برای آنها فراهم می‌شود که بدون هیچ‌گونه نظارتی، این مواد اولیه را با قیمت چند برابر به تولیدکننده بفروشند.

مشتریان نوارهای کاست

نوار کاست سونی، مکسل، ال‌جی، TDK، طاها و دنا از مشهورترین نام‌هایی هستند که لااقل یکی از آنها در خانه شما پیدا می‌شود مگر آنکه آنقدر تکنولوژی زده باشید که به جز CD نشود ردپایی از نوار کاست را در خانه‌تان یافت.

برخی از فعالان و فروشندگان انواع نوار کاست و CD معتقدند تنها نوار کاست‌های داخلی نیستند که با عدم استقبال روبه‌رو هستند بلکه مارک‌های سونی و مکسل این محصول نیز در دوران رکود به سر می‌برند و در صف انتظار پایان خط نشسته‌اند.

رسولی یکی از فروشندگان بازار معتقد است، CDهای تولید داخل درصد سوخت کمتری دارند. در جعبه این CDها کمتر پیش می‌آید، CD خرابی دیده شود. البته قیمت پایین این CDها هم دلیل بزرگی است برای بهتر به فروش رفتن CDهای داخلی.

به گفته وی این اولین بار است که یک محصول تولید داخلی از نمونه‌های خارجی آن پرطرفدارتر است.

«سلطانی» مسوول شرکت ایران صوت که در زمینه پخش موسیقی مجاز فعالیت می‌کند، می‌گوید: «از سوی خواننده‌های موسیقی مجاز سفارش می‌گیریم که آنها مسوولیت تکثیر و پخش کار خود را به ما محول می‌کنند، ما نیز برحسب نیاز بازار و نوع مصرف‌کننده، موسیقی را روی نوار کاست و CD تکثیر می‌کنیم. وی با اشاره به این نکته درصد استفاده از نوار کاست در این زمینه نسبت به CD بسیار پایین است، می‌گوید: «برخی کارهایی که قرار است برای شهرستان‌ها آماده شود عمدتا روی نوار کاست آماده می‌کنیم و به شرکت‌های تولیدکننده نوار کاست سفارش تعداد معینی نوار کاست را می‌دهیم. هر چند که این شرکت‌ها در حال حاضر تولید انبوه ندارند.

همچنین یکی از فعالان تکثیر موسیقی آیین‌های مذهبی، قرآن و سخنرانی در این زمینه می‌گوید: هر چند که استفاده از CD نسبت به نوار کاست پررونق‌تر است ولی افرادی که به ما مراجعه می‌کنند و سفارش کار می‌دهند بیشتر مایلند تا آیین‌های مذهبی، قرآن و سخنرانی‌ها را به شکل ضبط شده روی نوار کاست فراهم کنند. چرا که به ماندگاری و دوام نوار کاست در مقابل CD اعتقاد دارند.

نوارهای کاست مثل بسیاری دیگر از تکنولوژی‌های قدیمی رو به انقراض هستند. اما بی‌شک در دوران حاکمیت خود تاثیر و نفوذ گسترده‌ای روی مردم جهان گذاشتند. مثل هر تغییر دیگری باید بپذیریم که به زودی باید نوارهای کاست را مثل دوربین‌های آنالوگ، مثل نوارهای VHS و مثل فیلم‌های عکاسی و... به زودی کنار بگذاریم. اما قطعا تاثیری را که این محصول همه پسند طی سال‌ها قدمت خود بر گستره صوتی جاگذاشته، فراموش شدنی نیست.