نفت ایران- رازها، امتیازها! -۷
مخالفت روس و انگلیس؛ به قرارداد با آمریکایی‌ها
نویسنده مقاله بلند رازها و رمزها که نگاهی به مسائل و جزئیات دخالت‌های روس و انگلیس در ایران دارد، پس از یادآوری متن قرارداد واگذاری امتیاز نفت شمال به یک شرکت آمریکایی، واکنش مقام‌های انگلیسی و روسی به این قرارداد را یادآوری کرده است.
حسن یکتا
نویسنده مقاله بلند رازها و رمزها که نگاهی به مسائل و جزئیات دخالت‌های روس و انگلیس در ایران دارد، پس از یادآوری متن قرارداد واگذاری امتیاز نفت شمال به یک شرکت آمریکایی، واکنش مقام‌های انگلیسی و روسی به این قرارداد را یادآوری کرده است. برپایه گزارش حاضر، انگلیس حتی تا جایی پیش می‌رود که به نخست‌وزیر وقت ایران می‌گوید، چرا با ما مشورت نکرده‌اید و روس‌ها نیز می‌گویند باید قرارداد یادشده ملغی شود، چون...
ماده پنجم: صاحب امتیاز متعهد است در موقع کشف و استخراج هر چشمه نفت وزارت فوائد عامه را به موجب راپرت مخصوص مطلع ساخته و دو نسخه نقشه که حداقل آن به مقیاس یک ده هزارم باشد از اراضی و محالی که می‌خواهد در آنها استخراج نفت نماید به راپرت خود منضم نماید. هر گاه صاحب امتیاز، استخراج نفت را مفید به حال خود دانست، یکصد هزار منات نقد و یکصد هزار منات بلیت اکسیون بدون حق استرداد باید به وزارت فوائد عامه بدهد و این تقدیمی به نحو مذکور یک دفعه خواهد بود.
ماده ششم: صاحب امتیاز متعهد است که هر ساله از منافع خالص صدی شانزده با یک صورت بیلان به دولت علیه ایران تقدیم دارد.
ماده هفتم: دولت علیه ایران حق دارد در هر موقعی که مقتضی بداند برای حفظ حقوق خود و اطمینان از اینکه صاحب امتیاز مواد فوق‌الذکر را اجرا بنماید، تفتیشات لازمه در کتابچه و دفاتر تجارتی صاحب‌امتیاز راجع به نفت و سایر مواد مذکوره بنماید و نیز یک نفر کمیسر برای این کار معین خواهد شد که طرف شور طرف صاحب امتیاز بوده و محض خیر این تاسیس هرگونه اطلاعات مفیده داشته باشد به صاحب امتیاز داده همه نوع راهنمایی نماید و محض حفظ حقوق دولت متفقا با صاحب امتیاز هرگونه تفتیشی که مفید بداند به عمل آورد. صاحب امتیاز همه ساله از تاریخ شروع به عمل سالی شش‌هزار منات به کمیسر دولتی حق خواهد داد.
ماده هشتم: کلیه عمله و اجزایی که در تاسیس و بناهای فوق مشغول عملیات می‌شوند، باید از اتباع ایران و رعایای اعلی‌حضرت شاهنشاهی دولت علیه باشد؛ به استثنای اعضا و اجزای علمی و فنی.
ماده نهم: تمام اسباب و ماشین‌آلات لازمه برای تفتیش و تاسیس و ایجاد و دائر نمودن و بسط آنها که برای صاحب امتیاز لازم گردد، از حقوق گمرکی معاف خواهد بود.
ماده دهم: پس از انقضای مدت مقرره در این امتیاز کلیه اسباب و ماشین‌آلات و ابنیه و ساختمان متعلق به آنها از منقول و غیرمنقول و کلیه چاه‌ها و چشمه‌های نفت بالکلیه بدون استثنا متعلق به دولت علیه ایران خواهد بود. صاحب امتیاز و شرکای ایشان به هیچ وجه حق اعتراض و خسارت نخواهند داشت.
ماده یازدهم: اگر در مدت پنج سال از تاریخ این امتیاز شروع به عملیات نشود، این امتیاز از درجه اعتبار به کلی ساقط است.
ماده دوازدهم: منازعات طرفین درخصوص اجرای مواد و شرایط، امتیاز را بدین نحو قطع خواهند کرد که یک نفر از طرف وزارت فوائد عامه و یک نفر از طرف صاحب امتیاز معین خواهد شد در صورتی که مابه النزاع به حکمیت دو نفری قطع نشد، آن و حاکم مصوبه طرفین به رضایت هم، ثالثی را معین می‌کنند که در آن موضوع محل نزاع حکم و قطع و فصل نماید.
در طهران به دو نسخه نوشته شد --- شهر جمادی‌الاولی توشقان ئیل ۱۳۳۴ ---
امضا وثوق‌الدوله وزیر خارجه
واکنش انگلستان و شوروی
انتشار خبر تصویب لایحه اعطای امتیاز نفت شمال ایران به یک شرکت نفتی آمریکایی به نام استاندارد اویل با واکنش شدید دولت‌های انگلیس و شوروی و همچنین شرکت نفت ایران و انگلیس روبه‌رو شد. دولت انگلستان که نگران از دست دادن کنترل انحصاری خود بر منابع نفت ایران بود، از طریق سفارت خود در تهران به وزارت امورخارجه ایران اعتراض نمود و تاکید کرد: «خوشتاریا، امتیاز نفت خود را به شرکت نفت ایران و انگلیس واگذار کرده و دولت ایران حق ندارد آن را به دیگری واگذار کند.» از سوی دیگر، کاردار سفارت انگلستان در ایران در دیدار با احمد قوام - نخست‌وزیر وقت - از اینکه دولت ایران در قضیه امتیاز نفت شمال با آن سفارت مشورت نکرده است، اعلام نارضایتی نمود و «عدم مراجعه دولت به سفارت انگلیس را غیردوستانه تلقی کرد.»
دولت شوروی هم با ارسال نامه اعتراضی به دولت ایران، اعطای امتیاز نفت شمال به یک شرکت آمریکایی را خلاف تعهدات ایران دانست و عنوان کرد که براساس پیمان‌های بین دو دولت ایران و روسیه، اعطای امتیاز نفت در جوار مرزهای آن کشور به دولت‌های دیگر بدون جلب نظر و موافقت مسکو، خلاف تعهدات دولت ایران است. به علاوه، امتیاز نفت شمال توسط وثوق‌الدوله به خوشتاریا- یکی از اتباع روسیه تزاری- در سال ۱۹۱۶ اعطا شده است و دولت ایران براساس عهدنامه مودت ایران و شوروی در سال ۱۹۲۱ متعهد است، امتیازاتی را که پیش از این به روسیه یا اتباع آن واگذار شده بود؛ به کشور دیگری واگذار نکند.در پاسخ به اعتراضات دو دولت انگلیس و شوروی که بر پایه مشروعیت‌بخشیدن به قرارداد غیرقانونی خوشتاریا استوار بود، دولت قوام اعلام کرد: «چون نوشته‌ای که در دست خوشتاریا بوده است، به تصویب مجلس نرسیده و قبل از انتقال به کمپانی نفت جنوب ملغا بوده و ابطال آن را حین انتقال به وزارت خارجه انگلستان اعلام کرده است، ادعای کمپانی نفت جنوب لغو و از درجه اعتبار ساقط است.»از سوی دیگر احمد قوام در دیداری با کاردار سفارت انگلستان در پاسخ به اظهارات وی چنین گفت: «چون تقریبا ده روز قبل از اعطای امتیاز کمپانی آمریکایی راجع به امتیاز خوشتاریا در مجلس مذاکره شد و من بطلان امتیاز خوشتاریا را در مجلس اظهار کردم و مجلس از اظهار من اتخاذ سند نمود و شما هم سکوت کردید، دیگر دلیلی نمی‌ماند که تصور کنم؛ مراجعه نکردن من در این موضوع که حق مطلق دولت و بلامانع بوده است، برخلاف دوستی تعبیر شود.»
ارسال نظر