گزارشی از میزان دیه در مقابل خسارات مختلف جانی
بهای جان گرفتن
شاید خبرنگارانی که نزدیک به چهارسال قبل برای پوشش خبری ملاقات مردمی رییس قوهقضاییه به یکی از ساختمانهای این نهاد در پل رومی آمده بودند، هنوز صدای ضجههای زنی جوان که با ظاهری رنگپریده و دستانی لرزان تقاضای آزادی همسرش را میکرد، فراموش نکرده باشند.
شاید خبرنگارانی که نزدیک به چهارسال قبل برای پوشش خبری ملاقات مردمی رییس قوهقضاییه به یکی از ساختمانهای این نهاد در پل رومی آمده بودند، هنوز صدای ضجههای زنی جوان که با ظاهری رنگپریده و دستانی لرزان تقاضای آزادی همسرش را میکرد، فراموش نکرده باشند.
عکس: دنیای اقتصاد
او که سختیهای زندگی بدون سرپرست، جسورش کرده بود، در آن روز بسیار سعی کرد تا رودرروی مرد شماره یک دستگاه قضایی با توضیحات ساده و صمیمیاش هاشمی شاهرودی را قانع کند که مرد زندگیاش بدون اینکه عمدی در کارش باشد، پیرزنی بیاحتیاط را وسط خیابان با اتومبیل مسافرکشیاش کشته است و حالا ناتوان از پرداخت دیه، زندگی پشت میلهها را تجربه میکند. او که گریه امانش نمیداد، در تلاش بود تا لحظاتی را ترسیم کند که همراه با سه فرزندش به خاطر نداشتن حتی لقمهای نان به ناچار زجر را با صبر تحمل میکنند؛ هرچند که نداشتن ریالی در بساط برای ساکت کردن بازماندگان پیرزن و پرداخت حق الهی به آنها- دیه- صبر را از کفشان ربوده است. البته این زن در آن روز با مکالمهای که محتوای آن هرگز برای خبرنگاران فاش نشد، اتاق مملو از جمعیت را با خوشحالی ترک کرد، اما این داستان حکایتی است بس طولانی که تا ابدالدهر با یک غفلت کلید میخورد و با زجر و ادبار پی گرفته میشود.
از ابتدای انتصاب آقای هاشمی شاهرودی به ریاست قوهقضاییه او همواره کوشیده تا با تغییر در برخی سیاستها چهره متعصب و منفعل بعضی قوانین را تعدیل کند، به ویژه آنکه او در دوره دوم ریاست پنجسالهاش با تاکید بر زندانزدایی تحولی اساسی در بنیان فکری اهالی قضا ایجاد کرد.
هاشمی شاهرودی معتقد است که در زندان بودن افراد با جرائم سطح پایین نه تنها مشکلی را حل نمیکند که به علت دست و پا بسته شدن فرد زندانی، شاکی نیز راه به جایی نمیبرد. او استدلال میکند که اگرچه هیچ چیز جز قانون خدا بالاتر از قاضی نیست، اما قضات نباید به هر جرمی فرد را راهی زندان کنند. البته در مصادیقی که رییس قوهقضاییه در این باره بر میشمرد، محکومان دیه (در جرائم غیرعمد) نیز در آن رده قرار میگیرند، اما تاکنون به رغم وجود چنین تاکیداتی هنوز دستهای منتظر زندانیان دیه میلههای سخت و آهنی زندان را میفشرد.
هفته قبل عشرت شایق، نماینده مردم تبریز در مجلس شورای اسلامی اعلام کرد که هماکنون ۲۵هزار زندانی متقاضی دریافت کمک از ستادهای دیه هستند، این در حالی است که به گفته اسدا... جولایی، رییس ستاد دیه، در ماه رمضان پارسال دوهزار و ۳۶۲نفر از زندانیان دیه با اعتبار هفت و نیممیلیارد تومانی این ستاد آزاد شدهاند که مسلما با احتساب تفاوت میان تعداد افراد آزاد شده با افراد باقیمانده در بند هنوز عزمی جدی برای روشن شدن وضعیت زندانیان دیه طلب میشود.
دیه و احکام آن
«اگر کسی عمدا و به ناحق دیگری را بکشد، ولی کشته میتواند قاتل را عفو کند یا بکشد یا از او دیه بگیرد، اما در قتل شبه عمد و در قتلی که خطا است، ولی کشته حق ندارد، قاتل را بکشد، بلکه میتواند دیه بگیرد.» این متن سههزار و سیصد و هشتادمین مساله از احکام دیه در قانون مجازات اسلامی است. البته احکام دیه در مجموعه این قوانین در قالب 23مساله عنوان شده که اکثر قریب به اتفاق آنها دیه مربوط به قتل (عمد، شبه عمد و خطای محض) را تشریح میکنند. مطابق ماده 3381 دیه قتل عمد شش چیز را شامل میشود. به این ترتیب 200گاو، 200حله (هر حله دو پارچهای است که در یمن میبافند)، هزار گوسفند، هزار دینار (که هزار مثقال شرعی طلا و هر مثقال 18 نخود است) و 10هزار درهم نقره (هر درهم 6/12نخود نقره سکهدار) این شش مورد را تشکیل میدهند، اما دیه قتل شبه عمد نیز همین شش مورد را در بر میگیرد با این تفاوت که مطابق ماده 3382، شترهای در نظر گرفته شده باید 33 «بنت لبون» یعنی شتر مادهای که دو سال به بالا داشته باشد و 33 «حقه» یعنی شتری که سه سال به بالا باشد و 34 «ثنیه» یعنی شتر پنج سال به بالا باشد. البته در لابهلای 23 مساله مربوط به دیه در قانون
مجازات اسلامی، ماده سههزار و سیصد و هشتاد و ششمین آن بحثبرانگیزتر از سایر مواد است، به طوری که در آن دیه زن نصف دیه مرد تلقی شده است.
غلامحسین الهام، وزیر دادگستری دولت نهم روز سهشنبه بیستویکم فروردین ماه امسال قانونی را به مراجع قضایی سراسر کشور ابلاغ کرد که مطابق آن ارزش ریالی دیه کامل 350میلیون ریال اعلام شد. البته این مبلغ مربوط به دیه یک مرد است و مطابق قانون مجازات اسلامی، دیه زنان از 5/17میلیون تومان تجاوز نمیکند. این تفاوت در میزان دیه زنان و مردان یادگار قرون گذشته است، البته در دهههای جدید با انتقادات زیادی روبهرو شده، کما اینکه بسیاری از صاحبنظران و برخی مراجع تقلید نیز در این باب از ضرورت پویایی در فقه سخن به میان آوردهاند.
آنها - از جمله آیتا... صانعی- چنین استدلال میکنند که اگر هنگام اجرای قصاص میان زن و مرد تفاوت قائل نمیشویم، پس در زمان احتساب دیه نیز نباید به تفاوتها وقعی بنهیم. البته بحث تفاوت دیه زن و مرد و نیاز به بازنگری در آن به اندازهای دارای اهمیت است که اردیبهشت ماه امسال جمعی از زنان عضو احزاب اصولگرا به دیدار
هاشمی رفسنجانی رفتند تا در ملاقات با او در کسوت سیاستمداری معتدل این مهم را در میان بگذارند. هاشمی رفسنجانی البته در آن دیدار به فعالان زن احزاب قول مساعد داد و از این موضوع گفت که اگر چه مجمع تشخیص مصلحت نظام نمیتواند قانونگذاری کند، اما اگر مجلس این طرح را تصویب کند حتی اگر شورای نگهبان نیز آن را رد کند، مجمع برای به تصویب رساندن آن تلاش میکند. البته این قول مساعد رییس مجمع تشخیص مصلحت نظام تا این لحظه بستری برای ظهور نیافته است.
۱ - قسمتهایی از بدن که شرع میزان دیه آن را مشخص نکرده، مشمول ارش میشود. در واقع میزان ارش بسته به نظر قاضی است، مثلا صدمهای که به زیبایی فرد وارد شده یا ضایعهای که بعد از گذشت زمان خود را نشان میدهد.
2 - هر سال قوهقضائیه براساس نرخ تورم میزان دینار را به ماخذ قیمت شتر اعلام میکند؛ یعنی قیمت شتر را به دینار تعمیم میدهد. براساس قانون هر 10000دینار برابر 100شتر است و قیمت هر 100شتر، 36میلیون و 500هزار تومان.
ارسال نظر