گزارش اختصاصی دنیای اقتصاد از پانزدهمین نمایشگاه معدن و ماشینآلات معدنی اصفهان
فضای نمایشگاه اصفهان؛ آیینه تمامنمای چالشها و امیدهای یک صنعت
به گزارش دنیای اقتصاد، پانزدهمین نمایشگاه تخصصی معدن، ماشینآلات معدنی و راهسازی اصفهان که از ۲۷ تا ۲۹ آذرماه ۱۴۰۴ برپا بود، بیش از آنکه ویترینی برای نمایش آخرین محصولات جهانی باشد، عرصهای برای ریشهیابی مشکلات ساختاری و درعینحال، نمایش گامهای امیدوارکننده بخش خصوصی و دانشبنیان بهسوی خوداتکایی بود. گفتوگوهای دنیای اقتصاد با چندین مدیر و مسوولان حاضر در نمایشگاه، تصویری یکپارچه و گویا از صنعتی در حال گذار ترسیم میکند؛ صنعتی که با دستاندازهای سیاستی و بینالمللی دستبهگریبان است، اما در دل خود، ظرفیتهای نابی برای شکوفایی میپروراند.
موانع سهگانه، ارز، گمرک و فناوری سنگین
صدای مشترک تمامی فعالان حاضر در نمایشگاه، شکایت از پیچیدگیها و هزینهزاییهای حوزه واردات بود. مجید گودرزی، مدیر فروش شرکت آرین ماشین، سیاستهای ارزی را عاملی برای افزایش قیمت تمامشده و کاهش قدرت خرید مصرفکننده نهایی دانست. این موضوع از زبان مدیرعامل یک شرکت تولیدکننده داخلی نیز تکرار شد. محسن بقایی کرکرق از شرکت شینا راه ماشین، مهمترین چالش را مشکلات گمرکی مانند تأخیر در ترخیص، هزینههای انبارداری و دموراژ عنوان کرد که مستقیماً بر قیمت نهایی محصول میافزاید.
در کنار این چالشهای مالی و اداری، یک ضعف فنی ساختاری نیز خودنمایی میکرد: ناتوانی تولید داخلی در ساخت ماشینآلات فوق سنگین و تخصصی موردنیاز معادن بزرگ. گودرزی با صراحت گفت: «برای معادن بزرگ که نیازمند دستگاههای سنگینتر، مثلاً در رده ۸۰ تا ۹۰ تن هستند، ناگزیر به سراغ واردات میرویم.» این اعتراف از سوی یک تولیدکننده باسابقه مانند گروه صنعتی سپاهان نیز تأیید شد. نماینده این گروه اعلام کرد: «بیشترین معضل، در معادن سنگین است... تولید داخل ندارد و واردات هم خیلی محدود و باقیمتهای بسیار بالاست.»
پاسخ بخش خصوصی، تولید، اکتشاف عمیق و خدمات محوری
در مواجهه با این موانع، راهکارهای اتخاذشده توسط فعالان، نشان از روحیه کارآفرینی و چارهجویی دارد. برخی شرکتها، راه نجات را درحرکت از بازرگانی به سمت تولید داخلی و حتی صادرات دیدهاند. شرکت شینا راه ماشین، با راهاندازی خط تولید از حدود یک سال پیش، هدف خود را «ارزآوری» و قرار گرفتن در زمره اولین صادرکنندگان این صنف اعلام کرده است. گروه صنعتی سپاهان نیز با بیش از ۴۰ درصد ساخت داخل در محصولاتش، پروژههای مطالعاتی برای تولید ماشینآلات ویژه معادن عمیق و سنگین (مانند درایو واگنها) را در دستور کار دارد.
نقطه امیدبخش نمایشگاه را شاید بتوان مربوط به حوزه دانشبنیان و فناوریهای نوین دانست. یونس قاسمی پور، مدیرعامل شرکت دانشبنیان «زمینسیما کاشف»، از دستیابی به فناوری اکتشاف عمیق تا ۵ کیلومتر با روش پیشرفته «مگنتوتلوریک» خبر داد. این در حالی است که میانگین عمق اکتشاف در ایران تنها ۱۰ متر است. این دستاورد میتواند انقلابی در شناسایی ذخایر پنهان، کاهش ریسک سرمایهگذاری و هدایت هدفمند نیازهای آتی به ماشینآلات تخصصی ایجاد کند. موازی با این حرکت، شرکتهایی مانند آرین ماشین، رقابت خود را بر پایه «خدمات پس از فروش قوی و تیم فنی مجرب» بنانهادهاند تا ضعف ناشی از غلبه نمانامهای شرقی در بازار را جبران کنند.
ضرورت پیوند زنجیرهای: از اکتشاف تا تولید و خدمات
گفتوگوها علاوه بر بیان مشکلات و راهکارهای موازی، بر یک نیاز حیاتی دیگر صحه میگذارد: همگرایی و ایجاد پیوند ارگانیک بین حلقههای مختلف زنجیره ارزش. توانمندی یک شرکت دانشبنیان در اکتشاف عمقی، تنها زمانی به ثمر مینشیند که نیازهای شناساییشده، به زبان مشترکی برای تولیدکنندگان ماشینآلات (مانند سپاهان یا شینا) ترجمه شود. تولید این ماشینآلات تخصصی نیز مستلزم همکاری با تأمینکنندگان قطعات و درنهایت، پشتیبانی فنی شرکتهای خدماتخواهی است که عمر مفید دستگاهها را افزایش میدهند. به نظر میرسد فقدان یک پلتفرم هماهنگکننده و شبکهای بین این بازیگران، از اثربخشی تلاشهای پراکنده میکاهد. نمایشگاههای تخصصی مانند اصفهان میتوانند با خروج از حالت نمایشگاهی صرف، به بستری برای شکلگیری «اتحادیههای راهبردی» و «پروژههای مشترک» بین اکتشاف گران، معدنکاران، تولیدکنندگان و تأمینکنندگان خدمات تبدیل شوند.
چشمانداز: اصفهان بهعنوان کانون تحول
نکته حائز اهمیت در کلیه مصاحبهها، نگاه ویژه به استان اصفهان بهعنوان کانون آیندهساز صنعت معدن کشور بود. تمامی مدیران بر پتانسیل بالای معدنی این استان (با حدود ۲۴۰۰ پهنه معدنی) و موقعیت مرکزی و صنعتی آن بهعنوان موتور محرک توسعه تأکید داشتند. خوشبینی به آینده صنعت معدن – که از دید برخی، حتی از نفت نیز در اولویت برنامهریزی اقتصادی قرارگرفته – مشروط به مدیریت چالشهای لجستیکی و زیستمحیطی با فناوریهای جدید ابراز شد.
در انتظار گشایشی در سیاستگذاری
جمعبندی سخنان مدیران حاضر در نمایشگاه اصفهان، صنعت ماشینآلات معدنی را در یک دوراهی تاریخی ترسیم میکند. از یکسو، فشارهای ناشی از محدودیتهای ارزی، گمرکی و فناوری، توسعه را بهکندی میکشاند. اما از سوی دیگر، ظهور ظرفیتهای نوین دانشبنیان در اکتشاف، عزم روزافزون بخش خصوصی برای تولید داخل و سرمایهگذاری بر نیروی انسانی نخبه و خدمات تخصصی، مسیر جدیدی بهسوی خوداتکایی و خلق ارزشافزوده گشوده است. تحقق این چشمانداز، بیش از هر چیز درگرو گشایشی در سیاستگذاری کلان است؛ سیاستهایی که با ایجاد ثبات، شفافیت و تسهیل فرآیندها، بهجای مقابله با موانع، انرژیبخش خصوصی را بر تولید، نوآوری و همکاری متمرکز کند. آینده این صنعت، آزمونی برای اراده جمعی در بهرهگیری از فرصتی است که منابع خفته زیر پای ایران و نخبگان روی آن فراهم آوردهاند.
