گردشگری سلامت در ایران

افزایش پوشش رسانه‌‌‌ای و بحث‌‌‌های داغ درباره گردشگری سلامت در سطح سیاستگذاری عمومی از اهمیت روزافزون این نوع گردشگری حکایت دارد.  براساس گزارش یورومونیتور اینترنشنال، درآمد جهانی گردشگری سلامت از ۲۴میلیارد دلار آمریکا (با قیمت‌های ۲۰۲۳) در سال ۲۰۰۹ به تقریبا ۲۸میلیارد دلار در سال ۲۰۲۲ افزایش یافت. این تغییرات نشان‌‌‌دهنده نرخ رشد مرکب سالانه ۴.۱‌درصد در طول این دوره است. صنعت گردشگری سلامت، با وجود چالش‌‌‌های بی‌‌‌سابقه‌‌‌ای که در سال ۲۰۲۰ به علت همه‌گیری کرونا تجربه کرد، در سال‌های ۲۰۲۱ و ۲۰۲۲ به‌‌‌سرعت به وضعیت ماقبل همه‌گیری برگشت که نشان‌‌‌دهنده تاب‌‌‌آوری و ظرفیت رشد بالای صنعت گردشگری سلامت است. در مقصدهای محبوب گردشگری سلامت، دولت‌‌‌ها برای جذب بیماران بین‌المللی، سیاست‌‌‌ها و راهبردهای حمایتی را در پیش می‌‌‌گیرند.

این راهبردها شامل سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌‌‌های بهداشتی، ارتقای کیفیت خدمات پزشکی و ترویج گردشگری سلامت از طریق کمپین‌‌‌های بازاریابی می‌شود. برای نمونه، تایلند و مالزی، در کنار مهمان‌‌‌نوازی کم‌‌‌بدیل و جاذبه‌‌‌های گردشگری شاخص، با ارائه خدمات بهداشتی با کیفیت بالا و با قیمت‌های رقابتی به قطب‌‌‌های گردشگری سلامت تبدیل شده‌‌‌اند. گردشگری سلامت، علاوه بر مزایای ذاتی خود، با ادغام فناوری‌‌‌های پیشرفته در فرآیندهای درمانی و بهره‌برداری از پزشکی از راه دور و به‌‌‌کارگیری قابلیت‌‌‌های هوش مصنوعی جذابیت بیشتری نیز پیدا کرده است. این نوآوری‌‌‌ها، تجربه‌‌‌ای آسان‌‌‌تر و ساده‌‌‌تر را در اختیار بیماران قرار می‌دهند. بیماران اکنون می‌‌‌توانند از طریق پلتفرم‌‌‌های دیجیتال به مشاوره‌‌‌های اولیه و مراقبت‌‌‌های بعدی دسترسی پیدا کنند که این امر فرآیند سفردرمانی را برای آنها ساده‌‌‌تر و راحت‌‌‌تر می‌کند.

پیشرفت‌‌‌های فناوری نه‌تنها تجربه خوشایندتری را برای بیمار فراهم می‌کند، بلکه به عرضه‌‌‌کنندگان خدمات سلامت نیز امکان می‌دهد تا مراقبت‌‌‌های مداوم را به بیماران بین‌المللی خود ارائه دهند. سازمان جهانی گردشگری و کمیسیون گردشگری اروپا در گزارشی جامع عواملی را شناسایی کرده‌‌‌اند که به رشد چشمگیر گردشگری سلامت و رونق بخش بهداشت کمک می‌کنند. این گزارش تاکید ویژه‌‌‌ای بر هم‌‌‌افزایی عوامل محرک دارد؛ از جمله افزایش زمان فراغت و سفرهای مقرون‌به‌صرفه که با دسترسی به اطلاعات در اینترنت تسهیل می‌شود. علاوه بر این، افزایش آگاهی از مسائل بهداشتی باعث اختصاص بیشتر منابع به مراقبت‌‌‌های بهداشتی شده است. گزارش اخیر این سازمان‌ها حاوی شواهدی است که نشان می‌دهد گردشگری سلامت می‌‌‌تواند موتور محرک جدیدی برای رونق اقتصادی در کشورهای میزبان باشد.

صنعت گردشگری سلامت که به‌سرعت در حال رشد است، عرصه‌‌‌ای رقابتی را در سطح بین‌المللی به وجود آورده است. کشورهای مختلف برای جذب گردشگران سلامت از سراسر جهان با یکدیگر رقابت می‌کنند و در این میان، مالزی به‌عنوان یکی از بازیگران برجسته در این بخش، خود را در رقابتی تنگاتنگ با چند کشور آسیای جنوب شرقی می‌‌‌بیند. مطالعه حبیبی و همکاران (۲۰۲۱) نشان می‌دهد عواملی مانند هزینه، کیفیت خدمات، وضعیت کلی اقتصاد و کیفیت نظام مراقبت‌‌‌های بهداشتی در انتخاب مقصدهای گردشگری پزشکی موثر هستند. با توجه به افزایش رقابت در این حوزه، ارتقای تجربه عاطفی بیماران از طریق استراتژی‌‌‌های بازاریابی نیز امری حیاتی به شمار می‌رود.

در مطالعه اخیر من و همکارانم که در مجله اروپایی اقتصاد سلامت به چاپ رسید، ما با بررسی اطلاعات ۴۹کشور توسعه‌یافته و در حال توسعه در بازه زمانی ۲۰۰۸ تا ۲۰۲۲، نشان دادیم که درآمد سرانه حاصل از گردشگری سلامت، رابطه مستقیمی با رشد بخش بهداشت و درمان دارد. یافته‌‌‌های این پژوهش حاکی از وجود همبستگی مثبت بین درآمد گردشگری سلامت و رشد و رقابت‌‌‌پذیری بخش بهداشت و درمان است. از این‌رو، می‌‌‌توان از منابع مالی حاصل از این نوع گردشگری برای ارتقای توسعه اقتصادی، تامین مالی سیستم‌های بهداشت عمومی و گسترش بخش مراقبت‌‌‌های بهداشتی استفاده کرد.

با این حال، مطالعات اخیر در زمینه گردشگری سلامت بیانگر دو نکته کلیدی است که در مورد وضعیت کنونی ایران نیز صدق می‌کنند. اولا، حمایت مالی بیشتر دولت در این زمینه ضروری است. تحقیقات نشان می‌دهند که تخصیص منابع مالی کافی از سوی دولت برای ارتقای خدمات پزشکی می‌‌‌تواند بهبود قابل‌توجهی در کیفیت و دسترسی به خدمات بهداشتی ایجاد کند. بنابراین، توصیه می‌شود که سیاستگذاران منابع مالی کافی را برای ارتقا و توسعه زیرساخت‌‌‌های بهداشتی اختصاص دهند. ثانیا، گسترش گردشگری سلامت ممکن است نابرابری دسترسی به مراقبت‌‌‌های بهداشتی را برای ساکنان محلی و افراد کم‌‌‌درآمد افزایش دهد.

مطالعات اخیر نشان می‌دهند که در برخی مناطق، تمرکز بیش از حد بر جذب بیماران بین‌المللی می‌‌‌تواند منابع موجود را از بیماران محلی منحرف کند. باید مطمئن شد بیمارستان‌‌‌ها و مراکز درمانی که بر جذب گردشگران سلامت تمرکز دارند، دسترسی افراد محلی به خدمات بهداشتی را محدود نمی‌‌‌کنند. به همین دلیل، سیاستگذاران باید توازنی بین جذب گردشگران سلامت و ارائه خدمات بهداشتی به ساکنان محلی برقرار کنند. این امر می‌‌‌تواند از طریق سیاست‌‌‌های حمایتی و تنظیمی مناسب انجام گیرد تا اطمینان حاصل شود که توسعه گردشگری سلامت به نفع کل جامعه خواهد بود.

منابع:

1. Gholipour, H. F., & Esfandiar, K. (2024). Does medial tourism promote growth in healthcare sector?. The European Journal of Health Economics, 1-9.https://doi.org/10.1007/s10198-024-01700-3

2. Habibi, A., Mousavi, M., Jamali, S. M., & Ale Ebrahim, N. (2022). A bibliometric study of medical tourism. Anatolia, 33 (3), 415-425. https://doi.org/10.1080/13032917.2021.1954042