شکست شرکت‌ها در وعده‌های سبز

در همین حال، بسیاری از شرکت‌ها که پیش‌تر، اهداف جاه‌‌‌طلبانه‌‌‌ای در رابطه با کاهش گازهای گلخانه‌‌‌ای تعیین کرده بودند حالا یکی پس از دیگری از این وعده‌‌‌ها عقب‌‌‌نشینی می‌کنند. در میان آنها نام شرکت‌های بزرگی مثل یونیلیور و مایکروسافت به چشم می‌‌‌خورد. علت عقبگرد شرکت‌ها چیست؟ آیا در تحقق وعده‌‌‌های زیست‌محیطی خود شکست خورده‌‌‌اند؟ اگر بله، چه عواملی در ناکامی شرکت‌ها نقش داشته؟ آیا دورنمای وعده‌‌‌های سبز، تاریک است؟

ماجرای اسب و سرباز

روزی روزگاری، سربازی بود که اسبی وفادار داشت. در دوران جنگ، او حسابی به اسب رسیدگی می‌‌‌کرد. اسب هم همیشه آماده بود که سرباز سوارش شود و به میدان جنگ برود. اما پس از پایان جنگ، رفتار سرباز با اسبش عوض شد. نه از غذای خوب خبری بود و نه از رفتار خوب. اسب مجبور بود از صبح تا غروب، کلی بار سنگین جابه‌‌‌جا کند. هفته‌‌‌ها و ماه‌‌‌ها گذشت و اسب هر روز ضعیف و ضعیف‌‌‌تر شد تا اینکه یک روز، دوباره جنگ درگرفت. سرباز لباس رزم پوشید و وقتی سراغ اسبش رفت، اسب به او گفت: «دیگر دیر شده. تو من را به این روز انداختی و حالا نمی‌توانی انتظار داشته باشی فورا سرحال شوم.» این یک حکایت قدیمی از «ازوپ»، افسانه‌‌‌نویس یونانی است که «لرد جان براون»، مدیرعامل سابق شرکت نفت بریتانیا در سخنان اخیرش از سرمایه‌گذاران خواست از آن پند بگیرند.

سرباز ماجرای ما، استعاره از شرکت‌هایی است که این روزها دارند از وعده‌‌‌های سبز خود عقب‌‌‌نشینی می‌کنند. منظور از وعده سبز، همان استراتژی‌‌‌ها و سیاست‌‌‌هایی است که برای مقابله با تغییرات آب و هوایی، کاهش انتشار کربن و گازهای گلخانه‌‌‌ای و... اعمال می‌‌‌شوند. آقای براون گفته: «این حکایت به خوبی به ما یادآوری می‌کند که اگر بخواهیم چیزی برای مدت طولانی به ما خدمت کند، باید دائما مراقبش باشیم.» او در ادامه، عملکرد شرکت‌ها را در رابطه با منافع جامعه و سیاره زمین ضعیف ارزیابی کرد و گفت نیاز مبرم به اقدام، همچنان به قوت خود باقی است.

اظهارات او که حامی سرسخت سیاست‌‌‌های سبز و رئیس صندوق سرمایه‌گذاری «بیاند نت زیرو» (BeyondNetZero)  به ارزش ۳.۵میلیارد دلار است نشان‌‌‌دهنده یک حقیقت نگران‌‌‌کننده است. اخیرا رهبران شرکت‌ها از صنایع مختلف به این نتیجه رسیده‌‌‌اند که نمی‌توانند اهداف خود را در راستای کاهش گازهای گلخانه‌‌‌ای محقق کنند؛ اهدافی که بعضا، سال‌ها از تعیین‌شان گذشته. در این میان، نام شرکت‌های بزرگی مثل یونیلیور، بنک آو امریکا و شل به چشم می‌‌‌خورد.

۲۰۲۳، سالی نه‌چندان سبز

سال گذشته، بعضی از شرکت‌ها نتوانستند اهداف سبز خود را محقق کنند. بعضی نیز وعده‌‌‌های خود را به کلی نادیده گرفتند.

بسیاری از آنها توجیه مشترکی دارند: «عوامل قانونی و سیاسی خارج از کنترل ما، روند پیشرفت را کند کرده‌‌‌اند.» منظورشان عدم‌حمایت دولت‌‌‌ها، تاخیر در اعمال تکنولوژی‌‌‌های جدید و عدم‌تعیین استانداردها و مقررات شفاف است.

اما فقط شرکت‌ها نیستند که خلف وعده کرده‌‌‌اند. برخی دولت‌‌‌ها هم هستند. مثلا آوریل امسال، دولت اسکاتلند اعلام کرد که از اهداف کربن‌‌‌زدایی خود انصراف می‌دهد و گفت در پی تاخیر در پیش‌نویس قانون، رسیدن به این اهداف تا سال ۲۰۳۰ غیرممکن به نظر می‌‌‌رسد. دولت آلمان هم اظهارات مشابهی داشته.

اما چرا این وعده‌‌‌های محقق‌‌‌نشده، مهمند؟ چون آنقدرها هم جاه‌‌‌طلبانه نبوده‌‌‌اند. پس از بررسی اهداف بیش از ۵۱ شرکت بزرگ، مشخص شد که میانگین کاهش کربن آنها تا سال ۲۰۳۰، فقط ۳۰‌درصد خواهد بود. این در حالی است که نیاز به کاهش انتشار کربن تا پایان این دهه، ۴۳‌درصد است.

افزایش بی‌‌‌وقفه انتشار کربن و دمای هوا در مقیاس جهانی، باعث تغییرات شدید آب و هوایی شده. به همین خاطر، نقش شرکت‌ها بیش از پیش اهمیت پیدا کرده است. با این حال، برخی مدیران می‌‌‌گویند حتی اگر به اهدافشان برسند، نمی‌توانند اثباتش کنند، چرا که تکنیک‌‌‌های جدید سنجش رد پای کربن، تا حدی مبتنی بر تخمین و حدس و گمانند.

سوال اینجاست که اگر وعده‌‌‌ها جاه‌‌‌طلبانه نبوده‌‌‌اند، پس این همه سر و صدای رسانه‌‌‌ای در جریان اجلاس‌‌‌های زیست‌‌‌محیطی چیست؟

وعده‌‌‌های سر خرمن

بسیاری از شرکت‌ها وقتی وعده می‌‌‌دادند نمی‌‌‌دانستند چقدر تلاش لازم است. انگار فقط ذوق داشتند یا دچار جوزدگی جمعی شده بودند. در جریان توافق پاریس، هر شرکتی از اهداف خودش می‌‌‌گفت و خودنمایی می‌‌‌کرد. بیانیه پشت بیانیه. یکی می‌‌‌گفت «انتشار کربن را به صفر می‌‌‌رسانیم.» دیگری می‌‌‌گفت «انرژی پاک و مقرون به صرفه را در اختیار همه مردم دنیا قرار می‌‌‌دهیم.» مثل یک مسابقه بود. یا شاید چشم و هم چشمی! طی پاندمی کرونا و مذاکرات گلاسکو، بیانیه‌‌‌ها به اوج خود رسیدند. بیش از ۱۰‌هزار شرکت در نقاط مختلف دنیا متعهد به کاهش انتشار گازهای گلخانه‌‌‌ای شدند. همگی تحت نظارت کمپین «مسابقه تا صفر» سازمان ملل.

از آن زمان، نهادی به نام SBTi که کارش تعیین استانداردهای جهانی آب و هوایی است، اهداف این شرکت‌ها را بررسی می‌کند تا ببیند آیا برای کاهش گرمایش زمین، به اندازه کافی قدرتمند هستند یا نه. مارس امسال، این نهاد اعلام کرد که صدها شرکت از جمله مایکروسافت و صنایع غذایی جی‌‌‌بی‌‌‌اس در فرآیند اعتبارسنجی رد شده‌‌‌اند. علت؟ اهداف به قدر کافی جاه‌‌‌طلبانه نیستند.

پس آن همه وعده و قول و قرار در اجلاس‌‌‌ها چه بود؟ مگر جاه‌‌‌طلبانه نبودند؟ پاسخ مثبت است. در ابتدا بودند. اما وقتی پای عمل به میان آمد، خیلی از شرکت‌ها مجبور شدند در وعده‌‌‌ها تجدید نظر کنند. واقعیت، سخت‌‌‌تر از چیزی بود که تصور می‌‌‌کردند.

عقب‌‌‌نشینی یونیلیور

یونیلیور که مدیرعامل سابقش «پاول پولمن» یکی از نخستین رهبرانی بود که بر نقش شرکت‌های بین‌المللی در رفع تغییرات آب و هوایی تاکید می‌‌‌کرد، کماکان بر سر موضعش است. آنها همچنان قصد دارند تا سال ۲۰۳۹، انتشار کربن را در سراسر زنجیره ارزش شرکت به صفر برسانند. در این شرکت، پایداری از مباحث اصلی گفت‌‌‌وگوها با سرمایه‌گذاران است. اما در آوریل امسال، مدیر جدید، «هایم شوماخر» اعلام کرد که گروه یونیلیور در مورد برخی اهداف اصلی شرکت، از جمله حذف آلاینده‌‌‌های پلاستیکی تجدید نظر کرده. علتش ساده است. «آماده نیستند.» این شرکت قبلا متعهد شده بود که تا پایان ۲۰۲۵، صد در‌صد بسته‌‌‌بندی‌‌‌های پلاستیکی این شرکت قابل بازیافت یا استفاده مجدد شوند. حالا این تاریخ عقب افتاده. برای بسته‌‌‌بندی‌‌‌های سخت، تا سال ۲۰۳۰ و بسته‌‌‌بندی‌‌‌های انعطاف‌‌‌پذیر تا سال ۲۰۳۵. آقای شوماخر گفته: «وقتی اهداف اولیه را تعیین کردیم، ابعاد و پیچیدگی آنچه برای تحققشان لازم است را دست کم گرفته بودیم.» او در ادامه گفت: «مردم هر از گاهی روی یک موضوع زوم می‌کنند. وقتی چند ماه خشکسالی می‌شود، همه حواس‌‌‌ها به سمت تغییرات آب و هوایی معطوف می‌شود. حالا همه صحبت‌‌‌ها درباره جنگ است.» او گفت «من نمی‌‌‌خواهم فریاد بزنم که ما ناجی جهانیم» اما تاکید کرد که شرکتش هنوز هم می‌تواند در چهار حوزه آب و هوا، پلاستیک، طبیعت و معیشت مردم، تغییر ایجاد کند. «پابلو کاستا» مدیر بسته‌‌‌بندی جهانی یونیلیور نیز گفت که هدف‌‌‌ها فقط به‌روزرسانی شده‌‌‌اند و قرار است تاثیرات بیشتری ایجاد کنند (بد نیست بدانید که یونیلیور یکی از بزرگ‌ترین مصرف‌کنندگان بسته‌‌‌بندی پلاستیکی در جهان است).

هنوز چیزی از این اظهارات نگذشته بود که سیل، چند شهر برزیل را که یکی از تامین‌‌‌کنندگان اصلی سویا برای یونیلیور است، زیر آب برد. بیانیه این شرکت انتقادات بسیاری را برانگیخت. بسیاری این تصمیم را شرم‌‌‌آور می‌‌‌خواندند.

مسیر سبز یا ناهموار؟

اما چرا شرکت‌ها در صنایع گوناگون، از نفت و گاز گرفته تا بانک‌ها، لحن و رویکرد خود را تغییر داده‌‌‌اند؟ چرا دیگر خبری از وعده‌‌‌های جاه‌‌‌طلبانه نیست؟ شاید به دلیل تهدیدهای قانونی. چند ماه قبل از عقب‌‌‌نشینی یونیلیور، یک نهاد قانونی در بریتانیا تحقیقاتی را آغاز کرد تا مشخص شود آیا این شرکت به وعده‌‌‌های زیست‌‌‌محیطی‌‌‌اش در رابطه با محصولات بهداشتی و پاک‌‌‌کننده‌‌‌ها عمل کرده یا نه. یکی دیگر از علت‌‌‌ها می‌تواند فشار سرمایه‌گذاران باشد. ظاهرا سرمایه‌گذاران به شرکت‌ها فشار می‌‌‌آورند که تمرکزشان بیشتر بر کاهش هزینه‌‌‌ها و بازار سرمایه باشد تا اهداف سبز.

در برخی صنایع، از تکنولوژی به عنوان مانع اصلی یاد شده. «بارند ون برگن»، مدیر ارشد پایداری شرکت داروسازی «هافمن-لاروش» می‌‌‌گوید گرم کردن ساختمان‌‌‌ها و تامین انرژی پاک برای فرآیندهای تولید، همچنان یک چالش بزرگ برای این شرکت سوئیسی است. عوامل ژئوپلیتیک و تجاری نیز مانع برخی شرکت‌های چندملیتی شده‌‌‌اند، مثلا در صنعت خودرو. چند سال پیش، خودروسازان اروپایی تصمیم گرفتند تولید خودروهای احتراقی را تا چند سال آینده کاملا متوقف و فقط خودروی برقی تولید کنند. اما حالا موج صادرات خودروهای برقی از چین به اروپا باعث شده این شرکت‌ها از تلاش‌‌‌هایشان بکاهند. فولکس، بزرگ‌ترین خودروسازی اروپا، دیگر به هدف داوطلبانه سابقش هیچ اشاره‌‌‌ای نمی‌‌‌کند. قرار بود این شرکت از سال ۲۰۱۵ تا ۲۰۲۵، انتشار کربن خودروهای مسافری و تجاری سبک را تا ۳۰‌درصد کاهش دهد. حالا سال ۲۰۲۵ به ۲۰۳۰ تغییر یافته. شرکت در بیانیه‌‌‌ای اعلام کرده: «به دلیل طولانی بودن چرخه توسعه و پیاده‌سازی در صنعت خودرو، اهداف کوتاه‌‌‌مدت برای ما مفید نیستند.» البته تاکید کرده که هدف جدیدشان، جاه‌‌‌طلبانه‌‌‌تر است. عدم‌دسترسی به انرژی پاک، یکی دیگر از مشکلات است. آژانس بین‌المللی انرژی امسال هشدار داده که به دلیل ابهام در سیاست‌‌‌ها، دشواری کسب مجوز و شکاف در سرمایه‌گذاری زیرساخت، گسترش ظرفیت انرژی‌‌‌های تجدیدپذیر با اختلال مواجه شده.  شرکت «کیمبرلی کلارک»، تولیدکننده دستمال کاغذی‌‌‌‌‌‌های کلینکس نیز اعلام کرده که تاخیر در احداث زیرساخت شبکه، باعث کند شدن فرآیند ‌گذار به انرژی‌‌‌های پاک شده. این می‌تواند دستیابی به هدف شرکت، یعنی «تامین انرژی تاسیسات تولید فقط با انرژی‌‌‌های تجدیدپذیر تا سال ۲۰۳۰» را سخت‌‌‌تر کند.

تغییر لحن شرکت‌ها

این چالش‌‌‌ها باعث شده‌‌‌اند ادبیات شرکت‌ها درباره آب و هوا تغییر کند. به نظر می‌رسد رویاپردازی جای خودش را به عمل‌‌‌گرایی داده. حالا شرکت‌های نفت و گاز استدلال جالبی دارند. آنها می‌‌‌گویند: «نمی‌توانیم در حذف انتشار کربن، سریع‌‌‌تر از جامعه حرکت کنیم.» مدیرعامل شل که اخیرا در اهداف شرکتش تجدید نظر کرده، می‌‌‌گوید مشخص نیست که سرعت و فرم ‌گذار به انرژی‌‌‌های تجدیدپذیر در کشورهای مختلف به چه شکل است. بنک آو امریکا که در گلاسکو وعده داده بود هیچ معدن زغال‌سنگ حرارتی و نیروگاه جدیدی با سوخت زغال‌سنگ را تامین مالی نخواهد کرد، در دسامبر وعده خود را تغییر داد. به نظر می‌رسد شرکت‌ها دیگر تمایل ندارند به صورت علنی از وعده‌‌‌های سبز صحبت کنند. این در حالی است که «لوسی پینسون»، مدیر یک کمپین سبز در فرانسه می‌‌‌گوید: «اقدامات آب و هوایی در گرو گفت‌‌‌وگوهاست. وعده، ذاتا دارای یک ماهیت علنی و عمومی است و این بسیار مهم است.»