تحلیل صنعت رب گوجه‌فرنگی
میزان تولید و مصرف گوجه‌فرنگی و رب در جهان
گوجه‌فرنگی که یکی از محصولات خانواده سبزیجات است، در سراسر جهان قابلیت رشد دارد و چین در زمینه کشت گوجه‌فرنگی در دنیا پیشرو است، به طوری که سالانه ۵۶میلیون تن گوجه‌فرنگی برداشت می‌کند. هند هم با تولید ۱۸میلیون تن در رتبه دوم قرار دارد. کشورهای آمریکا، ترکیه، مصر و ایران نیز جزو بزرگ‌ترین تولیدکنندگان این محصول هستند. ایران با تولید ۷میلیون تن گوجه‌فرنگی در سال در رتبه هفتم قرار دارد. در دنیا سالانه ۲۱۰میلیون تن گوجه‌فرنگی برداشت می‌شود که در کشورهای پیشرفته در دسته سبزیجات، مصرف گوجه‌فرنگی سهم ۱۹درصدی را به خود اختصاص می‌دهد. از ۲۱۰میلیون تن گوجه‌فرنگی تولیدشده در دنیا حدود ۸۰درصد به صورت تازه مصرف می‌شود و ۲۰درصد به محصولات فرآوری‌شده مانند رب، سس و ترشی اختصاص پیدا می‌کند. صادرکنندگان اصلی گوجه‌فرنگی در دنیا کشورهای مکزیک، هلند و اسپانیا هستند و به صورت کلی ۹۳درصد بازارهای صادراتی گوجه‌فرنگی در اختیار ۱۵کشور است. در دنیا سالانه ۴۰میلیون تن رب گوجه‌فرنگی مصرف می‌شود و سالانه ۱۰میلیارد دلار ارزش صادرات این محصول در دنیاست که سهم کشور ما از صادرات رب گوجه‌فرنگی سالانه ۲۰۰میلیون دلار است. کشورهای چین و اسپانیا بزرگ‌ترین تولیدکننده رب گوجه‌فرنگی در جهان هستند. در چین سالانه در یک‌میلیون هکتار اراضی، گوجه کشت و به‌ازای هر هکتار ۵۶تن محصول برداشت می‌شود. در کشور همسایه، ترکیه ۶/ ۱۲میلیون تن گوجه‌فرنگی هرسال برداشت می‌شود که سرانه برداشت از هر هکتار در این کشور حدود ۶۷تن است. در ایران سالانه ۷میلیون تن گوجه‌فرنگی برداشت می‌شود که این میزان تولید از کشت در ۱۷۵هزار هکتار است. در کشورمان میزان تولید در هر هکتار حدود ۴۰تن است. بیشترین برداشت به‌ازای هر هکتار در اختیار آمریکاست که در آن کشور هر سال به‌ازای کشت در هر هکتار، حدود ۹۰تن محصول گوجه برداشت می‌شود.
تولید گوجه‌فرنگی و رب در ایران
در ایران، سالانه ۱۷۵هزار هکتار زمین تحت کشت گوجه‌فرنگی قرار می‌گیرد و به‌طور متوسط از هر هکتار ۴۰تن محصول برداشت می‌شود که در مجموع سالانه ۷میلیون تن در کشور برداشت می‌شود. در کشور ۱۴۵واحد تولیدکننده رب گوجه‌فرنگی داریم که ظرفیت تولید اسمی سالانه آنها ۶۰۰هزارتن رب است. از این میزان ۳۴۵هزار تن به مصرف داخلی می‌رسد، ۶۰هزار تن موجودی فروشگاه‌‌‌هاست، ۶۰هزار تن موجودی انبار تولیدکنندگان است و ۱۸۰هزار تن صادر می‌شود، بنابراین سرانه مصرف رب در کشور به‌ازای هر نفر حدود ۳/ ۴کیلوگرم است. ایران در تولید گوجه‌فرنگی خودکفاست و مازاد بر تقاضای داخل نیز دارد که هم به صورت محصول تازه و هم رب و سس صادر می‌شود و سالانه حدود ۲۰۰میلیون دلار برای کشور ارز‌آوری دارد. رقابت بالای بین تولیدکنندگان داخلی و نظارت و دخالت دولت در قیمت محصول نهایی موجب شده است تا این صنعت حاشیه سود پایینی داشته باشد. شرکت‌های تولیدکننده رب همواره برای کسب حاشیه سود بیشتر و افزایش قدرت رقابت خود به دنبال کاهش هزینه‌‌‌های سربار بوده‌‌‌اند تا بتوانند بهره‌‌‌وری را افزایش دهند، بنابراین شرکت‌های موفق‌‌‌تر از تجهیزات به‌روزتر، روش‌های نوین بسته‌بندی و توسعه بازارهای صادراتی بهره می‌‌‌گیرند. با توجه به اینکه رب یکی از نیازهای اساسی خانوار است، این شرکت‌ها عموما مشکل فروش ندارند و تقریبا هیچ‌وقت از سبد خانوار حذف نمی‌‌‌شوند. بالا بودن نرخ سود بانکی، مالیات ارزش‌افزوده بالا، کمبود نقدینگی و سرمایه در گردش و نبود قوانین ثابت در حوزه صادرات محصول نیز از مشکلات این صنعت است.
معیارهای محصول صادراتی باکیفیت
در صادرات رب گوجه‌فرنگی از معیار مشخصی به نام بریکس استفاده می‌شود. این عدد، میزان غلظت مواد داخل رب گوجه‌فرنگی و نسبت آب آن را نشان می‌دهد. بنابراین هرچه این عدد بالاتر باشد، غلظت و کیفیت رب بالاتر است. برخی کشورها از جمله عراق، عمان و امارات قوانین سهل‌گیرانه‌‌‌ای برای واردات رب دارند؛ در مقابل، روسیه شرایط بسیار سختگیرانه‌‌‌ای برای واردات رب دارد. شرایط بسته‌بندی نیز به عدد بریکس بستگی دارد. به عنوان نمونه برای بسته‌بندی در قوطی و شیشه این عدد باید ۱۶ تا ۲۷واحد و برای حمل فله و بشکه‌‌‌ای باید بین ۳۸ تا ۴۰واحد باشد.
بررسی شرکت‌های بورسی تولیدکننده رب گوجه‌فرنگی
امروزه در کشور برندهای مختلفی به تولید رب مشغول هستند که تبرک، مهرام، چین‌چین، روژین، اویلا، طبیعت، یک‌ویک، فامیلا، رعنا، دلپذیر، مکنزی، لئونارد و دلند از معروف‌‌‌ترین برندهای تولیدکننده رب گوجه‌فرنگی در کشور هستند. در میان شرکت‌های بورسی تولیدکننده مواد غذایی، ۶شرکت رب گوجه‌فرنگی نیز تولید می‌کنند که شامل این شرکت‌ها هستند: شرکت شهداب ناب خراسان با نماد «غشهداب» که تولیدکننده رب و سس است و با برند تبرک تولید می‌کند؛ شرکت تولیدی مهرام با نماد «غمهرا» که تولیدکننده رب، سس، سرکه و سایر محصولات است؛ کشت و صنعت چین‌چین با نماد «غچین» که تولیدکننده رب، سس، مربا، کنسرو و شوریجات است؛ شرکت دشت مرغاب با نماد «غدشت» که با برند یک‌ویک محصول تولید می‌کند و تولیدکننده رب، سس، عرقیجات، کنسرو، مربا و آبلیموست؛ شرکت نیلی صنعت کرمان با نماد «غنیلی» که با برند گودین محصول تولید می‌کند و تولیدکننده رب، کنسروها و محصولات پودری است و همچنین شرکت گلبهار خراسان با نماد «غبهار» که زیرمجموعه شهداب خراسان است و در بازار پایه زرد فرابورس هم حضور دارد که به صورت کارمزدی با برند تبرک رب تولید می‌کند.
