فرصت‌سازی برای «میکرو کسبوکارها»
براین‌‌‌اساس، تجارت اجتماعی، گونه‌‌‌ای از تجارت الکترونیکی است که از طریق عرضه کالا یا خدمت در بستر شبکه‌‌‌های اجتماعی صورت می‌گیرد، به‌‌‌طوری که بین فضای عرضه و فروش محصولات و خدمات، صاحبان کسبوکارها و فضای گذران زمان و اوقات فراغت مخاطبان، خریداران محصولات و خدمات، همپوشانی ایجاد شده و کاربران در حین چرخ‌زدن در شبکه‌‌‌های اجتماعی، می‌توانند صرفا با چند کلیک، کالا یا خدمات موردنیاز خود را خریداری کنند.
شکل‌‌‌گیری چرخه تعاملی اثربخش
اگرچه وب‌سایت یاهو در سال ۲۰۰۵، در پدیدار شدن این ایده و تحقق آن، پیشرو شناخته می‌‌‌شد، اما در گذر زمان، رونق آن رنگ باخت و ارسال ایمیل برای افراد ناشناس برای معرفی یک محصول منسوخ شد. امروزه، مشتریان در حقیقت، رفتار خود را با فناوری و محیط اقتصادی مبتنی بر شبکه‌‌‌های اجتماعی هم‌‌‌راستا کرده‌‌‌اند. آنها حجم قابل‌‌‌توجهی از اطلاعات درخصوص محصولات و خدمات را از طریق پلت‌فرم‌‌‌ها و پیام‌‌‌رسان‌‌‌هایی همچون اینستاگرام و فیس‌‌‌بوک به‌‌‌دست می‌‌‌آورند.
معاملات سنتی که به‌‌‌طور معمول، با افراد کاملا غریبه دادوستد می‌‌‌شد، جای خود را به فضایی داده است که مشتریان، از طریق ایجاد رابطه دوستی با سایر کاربران در شبکه‌‌‌های اجتماعی، ضمن تبادل‌‌‌نظر و بهره‌‌‌گیری از تجارب دوستان مجازی خود در خصوص یک کالا یا خدمت و بازخوردهایی که از آن کالا یا خدمت در شبکه‌‌‌های اجتماعی انعکاس یافته است، اقدام به معامله می‌کنند. بنابراین هر دو کاربر فروشنده و خریدار، در بستر شبکه‌‌‌های اجتماعی، در تحقق یک معامله سهیم هستند و دخالت دارند. به این ترتیب، در چرخه تجارت اجتماعی، صرفا نقش خریدار نخواهید داشت، بلکه با هر تایید یا عدم‌‌‌تاییدی که از محصول دارید، می‌توانید بدون ایجاد کوچک‌ترین هزینه‌‌‌ای برای فروشنده، مبلغی برای محصول به‌‌‌حساب آیید. شبکه‌‌‌های اجتماعی با ایجاد چرخه تعاملی بین عوامل درگیر در یک تراکنش، توانسته‌‌‌اند، چه به لحاظ کمّی و چه به لحاظ کیفی، به‌‌‌واسطه عواملی همچون خرید راحت، خرید به‌‌‌مثابه ماجراجویی و سرگرمی و افزایش قدرت انتخاب خریداران، رونق بسیار بیشتری به وجود آورند.
مقایسه میزان اثربخشی عرضه یک کالا یا خدمت در وب‌سایت‌‌‌ها با پیام‌‌‌رسان‌‌‌ها نشان می‌دهد، از میان ۱۰هزار کاربر در بستر وب‌سایت، انتظار خرید صرفا از سوی یک کاربر قابل پیش‌بینی است؛ حال آنکه در شبکه‌‌‌های اجتماعی و پیام‌‌‌رسان‌‌‌ها، این میزان تا ۳۵ نفر قابل افزایش است.
اینستاگرام، پلت‌فرم محبوب تجارت اجتماعی
در میان پلت‌فرم‌‌‌های فعال در زمینه تجارت اجتماعی، اینستاگرام را می‌توان، یکی از محبوب‌‌‌ترین شبکه‌‌‌های اجتماعی در میان کاربران دانست. این شبکه اجتماعی توانسته است، یک‌میلیارد کاربر فعال را به خود جذب کند که ۷۱درصد این کاربران را جوانان زیر ۳۵سال تشکیل می‌دهند. در این میان، بانوان سهم حدود ۶۰درصدی را برای حضور در این شبکه اجتماعی به خود اختصاص داده‌‌‌اند. تقریبا حضور تمامی برندهای مطرح در اینستاگرام که پیش از این دارای تبلیغات حرفه‌‌‌ای، اثرگذار و پربازخورد در بازار معاملات سنتی بوده‌‌‌اند، از یکسو و حضور میکروکسب‌وکارها که در بازار فعالیت‌‌‌های سنتی اقتصاد، دارای سهم بسیار حداقلی یا فاقد آن بوده‌‌‌اند، از سوی دیگر، نشان‌‌‌دهنده ظرفیت‌‌‌ها و پتانسیل‌‌‌های متنوع این شبکه اجتماعی پربازدید در دنیاست؛ ظرفیتی که با امکان دسترسی نامحدود، بازار کم‌‌‌هزینه‌ای را برای معرفی و تبلیغ و فروش محصولات ناشناخته تولیدکنندگان خرد، خانگی، بومی و محلی شکل می‌دهد. بهره‌‌‌گیری از این ظرفیت، می‌تواند سهم قابل‌‌‌توجهی در نظام اقتصادی خانوار داشته باشد و با ایجاد مشاغل خویش‌‌‌فرمایی، هرچند در سطح خرد، بخشی از بار اشتغال‌زایی جامعه و کشور را بر دوش بکشد.
اینستاگرام، طبق نظرسنجی به‌‌‌عمل آمده از سوی مرکز توسعه تجارت الکترونیکی، در میان شبکه‌‌‌های اجتماعی و پیام‌‌‌رسان‌‌‌های مختلف، با ۸۳درصد بیشترین سهم استفاده را در میان واحدهای تجارت الکترونیکی در ایران داشت. این موضوع، زمانی اهمیت بیشتری می‌یابد که بدانیم، بر اساس گزارش همین مرکز، تعداد کل معاملات تجارت الکترونیکی ۳میلیارد فقره بوده که نسبت به سال قبل، رشد ۱۰۸درصدی داشته است. در این میان، ۷۸درصد واحدهای تجارت الکترونیکی دارای نماد اعتماد، علاوه بر وب‌سایت، از شبکه‌‌‌های اجتماعی نیز استفاده کرده‌‌‌اند. بر اساس آمار بانک مرکزی در سال ۱۳۹۹، تراکنش‌‌‌های خرید اینترنتی معادل ۷میلیارد و ۶۷۸میلیون و ۶۶۸هزار و ۹۴۲ریال بوده که در مقایسه با مدت مشابه سال قبل، با رشد ۱۵۹درصدی همراه بوده است. این میزان از تجارت الکترونیکی و جایگاه شبکه‌‌‌های اجتماعی همچون اینستاگرام در این امر، آمارهای در تایید ظرفیت‌‌‌ها، پتانسیل‌‌‌ها و اهمیت شبکه‌‌‌های اجتماعی برای فعالیت کسبوکارها در تجارت الکترونیکی است.
به‌‌‌سوی تجارت اجتماعی
بر اساس آمارهای منتشره، ارزیابی‌‌‌ها و مشاهدات میدانی، شبکه‌‌‌های اجتماعی نقش بی‌‌‌بدیلی در رونق کسبوکارها دارند. شروع هر کسب‌وکاری در گام نخست، نیازمند تامین سرمایه لازم است که در روش سنتی، اجاره، رهن یا خرید مغازه و محل کسب‌وکار، سهم قابل‌‌‌توجهی از سرمایه موردنیاز برای فعالیت اقتصادی را به خود اختصاص می‌‌‌داد. جایگزینی بستر شبکه‌‌‌های اجتماعی، سهم این سرمایه را به صفر نزدیک کرده، به‌‌‌گونه‌‌‌ای که با سرمایه‌گذاری خرد و شخصی، کاربران شبکه‌‌‌های اجتماعی، امکان شروع کسب‌وکار خود را دارند. بر این اساس، چرخه عرضه، فروش تا مصرف محصول در مقایسه با روش‌های سنتی فعالیت‌‌‌های اقتصادی به‌‌‌طور کل تغییر یافته است، به‌‌‌طوری که عرضه کالا که سهم ۵۸درصدی را در حوزه فعالیت‌‌‌های واحدهای تجارت الکترونیک در شبکه‌‌‌های مجازی به خود اختصاص داده، با کنار گذاشتن محدودیت‌های جغرافیایی، متقاضیان و مخاطبان یک محصول را از محدوده ساکنان یک خیابان، به کل کشور تسری داده و مخاطب محصول خود را ۸۰میلیون جمعیت کشور قرار داده است. بررسی آماری، میزان افزایش این پهنه را به‌روشنی مشخص می‌کند. گزارش‌های جهانی منتشرشده در سال ۲۰۲۱ نیز نشان می‌دهد، تعداد کاربران فعال شبکه‌‌‌های اجتماعی ایران، پیش از اوج‌‌‌گیری ویروس کووید-۱۹، در سال ۲۰۲۰ حدود ۳۶/ ۵۳میلیون نفر با ضریب نفوذ ۶۴درصد در شبکه‌‌‌های اجتماعی بوده که این میزان، با رشد ۱۱درصدی در سال ۲۰۲۱، معادل ۳۶/ ۵۹میلیون نفر با ضریب نفوذ ۷۱درصدی برآورد شده است. در مقایسه با ضریب نفوذ شبکه‌‌‌های اجتماعی در جهان که به میزان ۶/ ۵۳درصد در همان سال است، ضریب نفوذ شبکه‌‌‌های اجتماعی در ایران به میزان ۱۰درصد از میانگین جهانی بیشتر است.
این موضوعات، پتانسیل‌‌‌ها و ظرفیت‌‌‌هایی را به‌‌‌همراه داشته است که امعان نظر بر آنها در بستر برنامه‌‌‌ریزی‌‌‌ها و سیاستگذاری‌‌‌های اقتصادی، می‌تواند همراهی کسب‌وکارهای خرد را با فرآیند رو به رشد تجارت اجتماعی، همگام با فرآیند جهانی به همراه داشته باشد و از قِبل این همراهی، چرخ اقتصاد در بخش میکروکسب‌وکارها، با اتکا بر توان شخصی افراد و دانش آنها، مدیریت و عملیاتی شود و سهم قابل‌‌‌توجهی از اشتغال‌زایی را در این چرخه نوظهور برای بازار تشنه کار و فعالیت اقتصادی رقم بزند.
