مکانیزم‌های اعطای پذیرش
در سال‌های اخیر، استفاده از موسسات جذب دانشجو، بهعنوان مهم‌ترین شیوه جذب در بسیاری از کشورهای پیشرو، رایج شده است. در انگلستان که طبق آمارهای جهانی، رتبه دوم را در جذب دانشجویان بین‌المللی دارد، در سال 2019 درآمدزایی دانشجویان بین‌المللی برای این کشور معادل 23میلیارد پوند بوده است. موسسات جذب دانشجو، تقریبا در نیمی از این درآمد (حدود 88/ 11 میلیارد پوند) نقش داشته‌‌‌اند. همچنین، در سال 2018 بیش از 73درصد از ثبت‌‌‌نام‌‌‌ها در دانشگاهها با هدایت موسسات استرالیایی یا بهعنوان یکی از کشورهای پیشرو در جذب دانشجو، انجام شده است و بیش از 4500موسسه جذب، به عنوان مشاور و نماینده رسمی در این کشور ثبت شده‌‌‌اند.
مقایسه وضعیت کشورهای مختلف
جذب دانشجویان بین‌المللی، علاوه بر اینکه باعث تکثر فرهنگی جامعه می‌شود و به رشد کیفیت علمی دانشگاهها کمک میکند، می‌تواند درآمد اقتصادی قابل‌‌‌توجهی برای کشور و دانشگاه میزبان داشته باشد و میزان اشتغال را در کشور بهبود بخشد. به همین دلیل، همه کشورها در دو حوزه مهاجرت و آموزش‌‌‌عالی قوانین و سیاست‌‌‌های تسهیل‌‌‌کننده‌‌‌ای را برای تشویق دانشجویان به تحصیل در کشور خود تدوین می‌کنند. برای مثال، ترکیه، مالزی و عربستان، بهعنوان کشورهای مسلمان و آسیایی در این زمینه پیشتاز بوده‌‌‌اند. ترکیه در سال‌های اخیر، با سیاست‌‌‌های مهاجرتی و آموزشی مناسب توانسته است بیش از 125هزار دانشجوی بین‌المللی جذب کند؛ مالزی 82هزار دانشجو و عربستان 73هزار دانشجو جذب کرده است. این در حالی است که ایران با داشتن تعداد زیادی دانشگاه باکیفیت، تنها 20هزار دانشجو جذب کرده است.
شیوه‌‌‌های جذب دانشجو
جذب دانشجویان بین‌المللی برای تحصیل در دانشگاه، شیوه‌‌‌های گوناگون و متنوعی دارد. در گزارشی که موسسه (Intead) در سال 2018 منتشر کرده، 88شیوه جذب دانشجو به دانشگاهها معرفی شده است. اگر بخواهیم به‌‌‌صورت مختصر، مهم‌ترین شیوه‌‌‌های جذب دانشجویان بین‌المللی را معرفی کنیم، چهار شیوه عمده را می‌توان نام برد.
- جذب دانشجو توسط دانشگاه: در این روش، دانشگاه با استفاده از رسانه‌‌‌های مجازی و پخش بروشورهای تبلیغاتی و همچنین حضور در نمایشگاه‌‌‌های بین‌المللی، خود را به متقاضیان تحصیل معرفی میکند. در این روش، دانشگاه باید همیشه برای تبلیغات و شرکت در نمایشگاه‌‌‌ها برنامه مشخص داشته باشد و هزینه کند.
- جذب دانشجو توسط واسطه‌‌‌ها: در روش دوم، افراد غیرمتخصص که به دلایلی همچون تجارت و گردشگری به کشورهای دیگر رفت و آمد دارند، برای کسب درآمد و دریافت کمیسیون از دانشگاهها، اقدام به معرفی دانشجو می‌کنند. در این روش، به‌‌‌دلیل فقدان دانش و صلاحیت واسطه‌‌‌ها کیفیت جذب، هم برای دانشگاه و هم برای دانشجو بسیار پایین است.
-جذب دانشجو توسط دانشجویان و فارغالتحصیلان: دانشجویان بین‌المللی و فارغالتحصیلان با معرفی متقاضیان جدید از کشور خود، می‌توانند از تخفیف شهریه تحصیلی و منافع دیگر برخوردار شوند. در این روش با توجه محدود بودن فعالیت دانشجویان، تعداد دانشجوی جذب‌شده محدود است.
- پذیرش از طریق موسسات حرفه‌‌‌ای جذب دانشجو: این موسسات که با نظام آموزش‌‌‌عالی کشور مقصد آشنایی کامل دارند، متقاضیان را برای انتخاب دانشگاه و رشته تحصیلی مناسب راهنمایی می‌کنند.
انتخاب شیوه جذب دانشجو به سیاست‌‌‌های آموزش‌‌‌عالی و سیاست‌‌‌های علمی و اقتصادی دانشگاهها بسیار بستگی دارد، اما می‌توان مناسب‌‌‌ترین شیوه جذب را استفاده از موسسات جذب دانشجو دانست. در جدول، شیوه‌‌‌های مختلف جذب دانشجو از نظر کیفیت و کمیت مقایسه می‌‌‌شوند.
در کل، خدمات موسسات جذب دانشجو را می‌توان به سه دسته تقسیم کرد:
- خدمت به دانشگاه: تبلیغ برای دانشگاه در کشورهای مختلف و جذب دانشجویان باکیفیت و آگاه نسبت به مسائل فرهنگی و علمی دانشگاه؛
- خدمت به دانشجو: مشاوره در زمینه انتخاب دانشگاه و رشته مناسب و همچنین در مورد فرهنگ کشور مقصد؛
- خدمت به دولت: ارزیابی اولیه متقاضیان در زمینه احراز و استعلام هویت و مسائل کنسولی و امنیتی.
وضعیت ایران
در ایران، در سال‌های اخیر، توجه به جذب دانشجویان بین‌المللی شدت گرفته است که از جمله دلایل اصلی آن، تاکید سند نقشه جامع علمی کشور بر بین‌المللی شدن دانشگاهها و همچنین قانون ششم توسعه است. در قانون ششم توسعه، هدف‌‌‌گذاری 75هزار دانشجوی بین‌المللی در سال 1400 مورد تاکید قانون‌گذار بوده است. این در حالی است که با احتساب افغانستانی- ایرانی‌‌‌های دانشجو در ایران و همچنین طلاب جامعه‌المصطفی، تعداد کل دانشجویان بین‌المللی به حدود 57هزار نفر می‌‌‌رسد. با توجه به عقب بودن قابل‌توجه میزان جذب دانشجو در ایران نسبت به اهداف قانون مذکور، شتابدهی در جذب دانشجوی بین‌المللی ضرورت دارد. به این ترتیب، می‌توان بهترین شیوه جذب دانشجوی بین‌المللی در ایران را استفاده از موسسات جذب دانشجو دانست؛ چراکه دانشگاه‌‌‌های ایران باید بتوانند تعداد زیادی دانشجوی بین‌المللی جذب کنند؛ ضمن اینکه کیفیت این دانشجویان هم از اهمیت زیادی برخوردار است. دانشجویی که با کیفیت پایین جذب دانشگاه شود، به احتمال زیاد در سال‌های بعد، از تحصیل در دانشگاه انصراف می‌دهد؛ موضوعی که در سال‌های اخیر گریبان‌‌‌گیر بعضی از دانشگاه‌‌‌های علوم‌‌‌پزشکی و مهندسی در ایران بوده است. نبود موسسات رسمی جذب در ایران و استفاده دانشگاهها از واسطه‌‌‌ها برای جذب دانشجو باعث عدم‌راهنمایی و مشاوره مناسب متقاضی شده که در ادامه، به نارضایتی دانشجو از دانشگاه و در نتیجه تخریب چهره نظام آموزش ایران منجر شده است. با توجه به تجربه کشورهای موفق در زمینه جذب دانشجو با استفاده از موسسات جذب و همچنین تجربه تلخ چندساله دانشجویان و دانشگاه‌‌‌های ایران از عدم‌فعالیت رسمی موسسات جذب در ایران، به سازمان‌های سیاستگذار، در این زمینه بهخصوص سازمان امور دانشجویان توصیه می‌شود هرچه زودتر برای سامان‌‌‌دهی این موسسات و حمایت از فعالیت آنها آیین‌‌‌نامه‌‌‌ای را با مشارکت تمامی ذی‌نفعان و بازیگران این حوزه بهخصوص دانشگاه‌‌‌های دولتی، علوم پزشکی و آزاد و همچنین موسساتی که به صورت غیررسمی در این حوزه فعالیت دارند، تدوین کنند. البته ذکر این نکته ضروری است که تدوین آیین‌‌‌نامه، به معنای ایجاد شرایط و موانع سخت‌‌‌گیرانه در این حوزه نیست (از جمله اجبار به دریافت مجوز فعالیت)؛ بلکه هدف از تدوین آیین‌‌‌نامه، ایجاد فضایی حقوقی برای فعالیت شفاف، غیرانحصاری و رقابتی این موسسات است.
