نمایش مجازی آثار قجری

ناصرالدین شاه بر اساس نگرش غربی و دیدگاه واقع‌گرایانه‌ای که در آن دوران به هنر ایران وارد شد، نقاشی‌ها و طراحی‌هایی را از خود به جا گذاشته که ویژگی آنها طبیعت‌گرایی است. پرتره‌ها، فیگورها، حیوانات، مناظر و... اگرچه با نگاه واقع‌گرایانه ضعف دارند، اما نقاش همه تلاش خود را به کار گرفته است تا بیشترین شباهت را به سوژه داشته باشند و تناسبات در حد امکان رعایت شود.

ناصرالدین شاه از کودکی و نوجوانی به هنر علاقه داشت. از ۱۰سالگی به شعر و نقاشی علاقه‌مند شد و نزد چندین استاد نقاش آموزش دید. او به خوشنویسی علاقه داشت و آثاری در نستعلیق و شکسته نستعلیق برجای گذاشته ‌است. در نخستین مواجهه خود با دوربین عکاسی به این هنر علاقه‌مند شد و یک عکاس فرانسوی را برای آموزش اصولی این هنر به ایران فراخواند و خود او هم به عکاسی پرداخت.

چنانکه خبرگزاری هنرآنلاین در گزارشی نوشته کمال‌الملک در جایی گفته بود: ناصرالدین‌شاه بر من حق تربیت داشت. هر منظره عالی یا گل زیبا و صورت خوبی که می‌دید، کسی را به سراغ من می‌فرستاد و تا آن منظره، گل یا صورت را به من نشان نمی‌داد و من از آن طرحی برنمی‌داشتم آرام نمی‌گرفت. در زمان کار با دوربین بالای سر من می‌ایستاد و کوچک‌ترین تعلل یا مسامحه را هم گوشزد می‌کرد.

محمد علی کریم‌زاده تبریزی در کتاب احوال و آثار نقاشان قدیم ایران آورده است: در یکی از محاوره‌های خصوصی امیرکبیر با ناصرالدین شاه قاجار که به منزله بازجویی معلم از شاگرد است، امیر گفت: آقاجان چه می‌کردی؟ شاه جواب می‌دهد: مشغول نقاشی بودم. امیر می‌گوید کاشکی یک قدری تاریخ گذشتگان می‌خواندید، عبرت می‌گرفتید و از آیین جهانداری باخبر می‌شدید. شعر و نقاشی پس از خستگی دماغ خوب است.

کریم‌زاده تبریزی از قول معیرالممالک نیز چنین نقل کرده است که شاه خود را به نقاشی مشغول می‌فرماید و چون صنعت رنگ‌آمیزی و تناسب اجسام و علم مناظر و مرایا و نمایش قرب و بُعد را نیاموخته بود، دورنما را بد می‌ساخت. اما متملقین خلوت پادشاهی چندان در تحسین مبالغه می‌کردند که شاه صفحه نقاشی خود را معجزه می‌پنداشت.

آخرین نقاشی ناصرالدین‌شاه که با کشته شدن او ناتمام ماند نیز در این نمایشگاه مجازی قابل مشاهده است. یک منظره که سال ۱۳۱۳ قمری با رنگ روغن کشیده شده و در آن دشتی وسیع با چند درخت و اسبی در حال حرکت دیده می‌شود. زیرسازی این اثر انجام شده و ترکیب‌بندی آن مشخص شده بود؛ اما ناصرالدین شاه فرصتی نیافت تا کار را کامل و جزئیات را ترسیم کند.