دورکاری از منظر بهره‌وری
در ابتدای این نشست، مهندس سیدحمید کلانتری مدیر عامل انجمن بهره‌وری ایران گفت: پیش از شیوع کرونا، مساله دورکاری مطرح بوده ولی درحال‌حاضر با توجه به شیوع کووید-۱۹ اهمیت موضوع افزایش یافته و این مساله نمایان و فراگیر شده است. بسیاری از دانش‌آموزان به صورت دورکاری در خانه مشغول به تحصیل هستند و کلاس‌های دانشگاه‌ها به‌صورت مجازی برگزار می‌شود و حتی دانشجویان در امتحانات هم به‌صورت مجازی حضور می‌یابند. در بانک‌ها، بانکداری مجازی را داریم که البته اتفاقات مثبتی رقم خورده است. دورکاری دارای اثرات مثبت و منفی است. زمانی بهره‌وری پایین می‌آید که ارباب رجوع مراجعه می‌کند، ولی کسی پاسخگو نباشد. دورکاری نیازمند نظامی برای مستندسازی آثار اقتصادی، اجتماعی، سیاسی، فرهنگی و اخلاقی است و گرنه در درازمدت جامعه دچار عزلت‌گرایی می‌شود، لذا دورکاری باید قاعده‌مند شود.
ارزیابی دورکاری بر اساس عملکرد بر مبنای خروجی
آیدا شریعتمداری، مدرس دانشگاه اظهار کرد: درحال‌حاضر، دورکاری، در کشورهای پیشرفته اقتصادی با موفقیت در بخش‌های مختلف دولتی و خصوصی درحال اجراست. دورکاری می‌تواند موجب ارتقا یا کاهش عملکرد شرکت‌ها شود. یکی از روش‌های ارتقای عملکرد می‌تواند از طریق افزایش رضایت کارکنان و در نتیجه بالا رفتن کارآیی آنها باشد چون موجب شده توازن بهتری بین کار و زندگی آنها ایجاد شود، کمتر در رفت‌‌وآمد باشند و کمتر در معرض اختلال‌هایی که در محیط کار ایجاد می‌شود، قرار گیرند. دورکاری به‌طور مستقیم هزینه‌های سرمایه‌ای را کاهش می‌دهد. درحالی‌که دورکاری ارتباطات شخصی بین افراد را کم می‌کند و مدیریت دانش در میان کارکنان را کاهش می‌دهد. دورکاری را باید به عنوان یک روش بهره‌ورانه در انجام خدمات اداری و شغلی مورد توجه قرار داد. ایده‌های خلاقانه، نوآورانه و دانش‌بنیان در دوران کرونا و پساکرونا جایگاه ویژه‌ای خواهد داشت. با این همه از آنجا که هدف، ارتقای بهره‌وری در همه سطوح به‌ویژه نیروی انسانی ماهر است، اگر به‌طور مثال، شغل فردی تهیه گزارش‌ها و به‌عبارتی تهیه محتوا باشد با وجود پاندمی کرونا و در نظر گرفتن موضوعاتی مانند محیط کاری، اختصاص دادن کامپیوتر، هزینه رفت و برگشت و هزینه آب و برق مصرفی، دورکاری برای آن فرد بهترین گزینه خواهد بود. از طرفی انجام کارهایی که به حضور فیزیکی نیاز دارد، مانند خدمات بیمارستان‌ها، پزشکی، پرستاری، پاسخگویی به تلفن‌های اداری، تهیه نامه‌ها و مکاتبات اداری که به‌گونه‌ای با ارباب رجوع سر و کار دارد، دورکاری مناسب و به‌صرفه نیست. دورکاری در راستای بهره‌وری می‌تواند تا حدودی بعضی از مسائل را حل کند و مفید باشد، ولی با مساله نبود اعتماد روبه‌رو هستیم که با بررسی عملکرد بر مبنای خروجی تا حدودی بتوان این مشکل را رفع کرد.
دورکاری پیشنهاد نیست؛ انتخابی آگاهانه است
مهدی صانعی، استاد دانشگاه و طراح و ارزیاب کانون‌های ارزیابی و توسعه گفت: براساس بررسی مبانی نظری و مطالعات تجربی مرتبط با بهره‌وری دورکاران، عوامل پنج‌گانه انتخاب داوطلبانه، مشارکت شغلی، ارزیابی عملکرد مبتنی بر خروجی، نظارت الکترونیک و پرداخت متغیر به‌عنوان عوامل موثر بر بهره‌وری دورکاران شناسایی شد. مدیریت سرمایه‌های انسانی دورکار به عوامل الگوی شایستگی، جذب و استخدام، آموزش و توانمندسازی، جبران خدمات، ارزیابی و مدیریت عملکرد، بهداشت شغلی و سلامت فردی، مدیریت دانش و فرهنگ سازمانی بستگی دارد. مباحث دورکاری از ۱۵ سال قبل از کرونا وجود داشته، ولی مورد بی‌اعتنایی قرار گرفته بود بنابراین باید مباحث مربوط به این حوزه در چارچوبی مشخص بررسی شود. شرکت‌های بزرگ خارجی مانند اپل، آمازون و برخی شرکت‌های دیگر، در هفته یک تا دو روز دورکاری دارند یعنی به‌صورت هیبریدی (هم حضوری و هم دورکاری) مشغول به فعالیت بوده و بسیار موفق هستند. این مباحث باید با دستورالعملی مناسب در بخش‌های مختلف آسیب‌شناسی شود و مورد اجرا قرار گیرد. موضوع دیگر، اعتماد است که پرداختن به آن کار آسانی نیست. نیاز به فرهنگ سازمانی مناسب، مدیریت و ارزیابی مکرر عملکرد است. در نهایت می‌توان گفت که دورکاری صرفا یک پیشنهاد نیست؛ انتخابی آگاهانه است.
کرونا به‌عنوان یک کاتالیزور
سپس لیلا منصوری‌فر، مدیر گروه مطالعات اقتصاد دیجیتال پژوهشگاه ارتباطات و فناوری اطلاعات درباره نگاه به دورکاری از زاویه تحول دیجیتال گفت: تحول دیجیتال در واقع بهره‌مندی از فناوری‌های دیجیتال در بازطراحی فرآیندها، خلق مدل‌های کسب و کار و تجربه‌های نو برای کاربران است. نکته مهمی که در این زمینه مطرح است، تغییر در نگرش‌ها و نه صرفا الکترونیکی کردن فعالیت‌های سنتی است که به‌عنوان نمونه می‌توان به فریلنسری (مکانمندی و زمانمندی) اشاره کرد. شیوع کرونا به‌عنوان یک کاتالیزور عمل کرد. زیرساخت‌های فیزیکی تا حدی آماده شد (مثلا خرید سرور از سوی دانشگاه‌ها)، اما فرصت ایجاد زیرساخت‌های نَرم را نداشتیم، چراکه ایجاد مهارت‌ها بسیار پیچیده است. از سوی دیگر آمادگی و فرصت لازم برای ایجاد تحول فراهم نشد، پس برای بهره‌مند شدن از منافع دورکاری و افزایش بهره‌وری حاصل از آن، باید بر مبنای نگرش‌های جدید، هوشمندانه عمل کنیم و سیاست‌های لازم را اتخاذ کنیم. شکل‌گیری رابطه میان کارفرما و کارمندان نیازمند نرم‌افزار خاصی است که در این مورد می‌توان فعالیت‌های مختلفی را عملیاتی کرد که در واقع تغییر نحوه ارزیابی است و بررسی مدل‌هایی است که ارزیابی مبتنی بر ورودی نباشد و بیشتر تمرکز روی مدل‌های ارزیابی مبتنی بر خروجی باشد.
رسیدن به الگوی ناب در دورکاری
محمدعلی مهدوی، استاد دانشگاه و رئیس موسسه تحقیقات و آموزش مدیریت سبا گفت: سه نکته در این زمینه شامل بهره‌وری دورکاری برای کارکنان، بهره‌وری کار و بهره‌وری برای خود و خانواده آنها اهمیت دارد و همه ابعاد موضوع باید ارزیابی شود و با تمرکز بیشتر می‌شود تمام مباحث را بهره‌ور کرد. بهره‌وری در مباحث اجتماعی، سلامت روحی و ابزارهای محیطی در کار اهمیت بسیاری دارد. اگر الگوی تولید ناب وجود داشته باشد، می‌توان با دورکاری به کار ناب رسید. اگر فاصله محل کار با محیط کار هر فردی تقریبا هیچ باشد و بتواند فعالیت را بدون کمترین دغدغه و استرس انجام دهد، در اقتصاد دیجیتال تا سال ۲۰۳۵ میلادی به وضعیت ناب در کار خواهیم رسید.
در ادامه ۱۵ نکته زیر درباره دورکاری مطرح شد:
۱- انتظارات در دورکاری برای سازمان و افراد شفاف و واضح باشد.
۲- با دورکارها همانند افراد داخل محل کار رفتار شود.
۳- مدیریت دیجیتال حاکم باشد.
۴- دورکاری باید منظم باشد.
۵- بر چالش بی‌اعتمادی باید غلبه کرد.
۶- دورکار باید احساس خودی بودن داشته و متعهد به تمام فعالیت‌ها باشد.
۷- ابزارهای قابل اطمینان در دورکاری، موردنیاز است.
۸- ارزیابی دورکاری مهم است.
۹- هدفمند بودن و تمرکز روی اهداف بسیار مهم به‌شمار می‌آید.
۱۰- تمام اهداف خانوادگی، توازن اهداف کار و خانواده و مدیریت با اهداف شرکت در یک روند باشد.
۱۱- موضوع استراتژی‌های ارتباطی باید موردتوجه قرار گیرد.
۱۲- از اپلیکیشن‌ها و نرم‌افزارهای قوی و مناسب برای برقراری ارتباط استفاده شود.
۱۳- از اپ‌ها و نرم‌افزارهای ارزان استفاده نشود که میزان بهره‌وری را پایین می‌آورد.
۱۴- در دورکاری، وظایف مشخص شود و از چند وظیفه‌ای خودداری شود.
۱۵- مساله مهم تکنولوژی پیشرفته علم و فناوری اطلاعات است که فضای دیگری را به سوی بشر می‌گشاید و کاملا متاثر از دورکاری است و مهندسان با کمک این تکنولوژی‌ها، طراحی‌ها را تغییر می‌دهند.
مهدوی در پاسخ به پرسشی درباره توسعه دورکاری گفت که این موضوع بسیار گسترده است و طیف عظیمی از تعاملات و فضاها از جمله حضوری و غیرحضوری را در بر می‌گیرد. مبحث فرهنگی نیز بسیار موثر است و زمان طولانی می‌برد و برتمام سطوح روان‌شناختی، اقتصادی و اجتماعی و معماری و... اثرگذار است. بنابراین دورکاری مناسب هر شغلی نیست و همه مشاغل نمی‌توانند دورکاری انجام بدهند. قطعا به مطالعات علمی و همه‌جانبه نیاز دارد و باید شورای راهبری در این زمینه شکل گیرد تا شاهد پیشرفت و توسعه دورکاری در ابعاد گسترده باشیم.
