غم و اندوه در سراسر جهان اسلام

«بن هوبارد» و «دکلان والش» در گزارش ۲۳ ژوئن برای نیویورک تایمز نوشتند یک کارگر بازنشسته بندر در پاکستان که ۷۲ ساله است هم خانه‌نشین شده است، هرچند ۶ فرزندش بنا داشتند هزینه سفر پدر به مکه را متقبل شوند. یک مادر هم از کنیا آرزوی دیدار جاهایی را در سر می‌پروراند که در رویای خود با آنها زندگی می‌کرد. یک مدیر دبیرستان در مصر به نام «زینب ابراهیم» هم زیر گریه زد. ابراهیم می‌گوید: «این تنها آرزوی من بود. لغو کامل آن شرم‌آور است. ‌ای کاش خداوند ما را از بار این شرمندگی رهایی بخشد.» انجام چنین سفری برای ۸/ ۱ میلیارد مسلمان چنان امر مقدسی است که برخی از بازگشتگان از «سرزمین وحی» بنرهایی در پیشاروی خانه خود می‌آویزند تا خبر رسیدن خود از زیارت خانه خدا را به همسایگان اعلام کنند. بسیاری از مردم پول‌های خود را در طی زندگی جمع می‌کنند تا یک‌بار بتوانند به زیارت خانه خدا بروند. این امر حتی در گذشته هم مصداق داشت؛ یعنی روزگاری که وسایل حمل و نقل بسیار ابتدایی بود و ممکن بود سفر ماه‌ها به طول انجامد.

«هوبارد- والش» می‌افزایند، این سفر جایگاه معنوی بالایی نصیب فرد «حج رفته» می‌کند؛ به‌گونه‌ای‌که او با افتخار خود را «حاجی» خطاب می‌کند و در پوسترها، بنرها و کارت‌هایی که منتشر می‌کنند عنوان «حاجی» را پیش از نامشان به‌کار می‌برند. یاسر قاضی، رئیس یک حوزه اسلامی در آمریکا که قرار بود سال جاری ۲۵۰ مسلمان را به زیارت خانه خدا ببرد، می‌گوید: «حج یک تجربه دگرگون‌کننده، احساسی و معنوی است. اوج معنوی در زندگی یک مسلمان معتقد و باورمند.» قاضی می‌گوید: از زمانی که دولت سعودی بیانیه خود را اعلام کرد«حس تهی‌سازی و فقدان معنویت و غم بزرگی را در روح خود احساس می‌کند.» حج البته درآمدهای هنگفتی نیز برای دولت سعودی دارد. حج تمتع و عمره سالانه میلیاردها دلار روانه جیب سعودی‌ها می‌کند. مسلمانان از تگزاس تا تاجیکستان به آژانس‌های مسافرتی که کارشان فعالیت در زمینه سیاحتی یا زیارتی است، روی می‌آورند و آنها هم کسب‌وکارشان رونق می‌گیرد. طارق کلاچ، که یک آژانس مسافرتی در بیروت را اداره می‌کند و در نظر داشت در سال جاری ۴۰۰ حاجی را به مکه ببرد، می‌گوید: «امسال سال فاجعه در تمام سطوح-اقتصادی، اجتماعی و مذهبی- بود.» او می‌گوید: بسته‌های زیارتی از ۳ تا ۱۰ هزار دلار متغیر است. او همچنین خدماتی به برخی انجمن‌های اسلامی ارائه می‌دهد. این انجمن‌ها هزینه برخی افراد و گروه‌های نیازمند را برای انجام سفر حج متقبل می‌شوند. طارق می‌گوید: لغو این سفرها فاجعه بار بود؛ اما در جای خود کار درستی هم بود. او می‌افزاید: «این ویروس خیلی خطرناک است و مثل شراره‌های آتش به همه سرایت می‌کند. ان‌شاء‌الله خداوند امور مسلمانان را ختم به خیر فرماید.» در هر حال، دولت سعودی هم با وجود کرونا گویی تمایل ندارد چشم بر پول‌های حاجیان ببندد. وزارت حج عربستان درحالی‌که هر روز به تعداد کشورها و زائران انصرافی از حج به دلیل نگرانی‌های بهداشتی اضافه می‌شد، سرانجام روز دوشنبه دوم تیرماه اعلام کرد: «حج امسال با حضور تعداد محدودی از شهروندان و خارجی‌های مقیم عربستان برگزار خواهد شد.» وزیر بهداشت عربستان نیز خبر داد: «فقط کسانی می‌توانند در حج امسال شرکت کنند که کمتر از ۶۵ سال داشته باشند و بیماری مزمن یا زمینه‌ای در ارتباط با ویروس کرونا نداشته باشند.» محمدصالح بن طاهر بنتن، وزیر حج و عمره عربستان در کنفرانس مطبوعاتی مشترک با وزیر بهداشت این کشور که در خبرگزاری واس وابسته به دولت عربستان منتشر شد، با این پیش فرض که مراسم حج، سرعت انتشار ویروس کرونا در جهان را بیشتر خواهد کرد، گفت: «وزارت بهداشت عربستان تاکید کرده با توجه به کشف نشدن واکسن این ویروس، خطر انتشار گسترده کرونا همچنان وجود دارد. بنابراین تصمیم گرفته شد حج ۱۴۴۱ با تعداد محدودی از اتباع کشورهای مختلف که در این کشور ساکن هستند، برگزار شود.» وزیر حج و عمره عربستان همچنین تاکید کرد که امکان شرکت در مراسم حج برای زائران از خارج از کشور وجود ندارد. توفیق الربیعه، وزیر بهداشت عربستان نیز از تدابیر سختگیرانه این کشور همزمان با حج خبر داد و گفت: قبل از انتقال زائران مشاعر، آزمایش‌های لازم برای حاجیان انجام می‌شود و تنها افراد زیر ۶۵سال و افرادی که دارای سوابق بیماری‌های مزمن و حاد نیستند، حق ادای مناسک حج را خواهند داشت و همه حاجیان بعد از پایان حج، قرنطینه خانگی خواهند شد. سالانه حدود ۲ میلیون نفر در این مراسم شرکت می‌کنند. عربستان در شرایطی تصمیم به برگزاری حج محدود گرفت که شمار مبتلایان ویروس کرونا در این کشور به عدد ۱۶۵ هزار نفر نزدیک شده و تعداد قربانیان کرونا در این کشور نیز به ۱۳۴۶ نفر رسیده است. بر اساس برخی گزارش‌ها، در حالی که پیش‌بینی می‌شود درآمدهای نفتی عربستان در سال ۲۰۲۰ به دلیل شیوع ویروس کرونا با افت ۳۴ درصدی، به ۱۳۳ میلیارد دلار کاهش یابد، لغو حج امسال نیز بخش دیگری از درآمدهای سالانه میلیارد دلاری سعودی‌ها را از این مراسم مذهبی هدف گرفته است. عربستان امسال پس از سال‌ها درهای خود را به سوی گردشگران بین‌المللی باز کرده بود و با توسعه منطقه گردشگری دریای سرخ و سرمایه‌گذاری هنگفت در این صنعت قصد داشت بخشی از وابستگی اقتصادی خود را به درآمدهای نفتی کاهش دهد؛ اما گردشگری نیز از صنایعی بود که امسال بر اثر بحران جهانی شیوع ویروس کرونا آسیب بزرگی دید. گزارشگران نیویورک تایمز نوشتند، حج برای عربستان نه تنها اعتبار و پرستیژ می‌آورد؛ بلکه منبع مهم درآمد و توریسم هم برای این کشور است. روز سه‌شنبه ۳ تیرماه مقام‌های سعودی اعلام کردند که امسال فقط هزار زائر حق انجام فرایض حج را دارند.  این گزارشگران در بخش دیگری از گزارش خود آوردند که مراسم حج بارها در طول تاریخ به دلیل جنگ‌ها و بیماری‌ها دچار اختلال یا محدودیت شده است؛ اما از سال ۱۸۰۰ به این سو یعنی سالی که شیوع وبا و طاعون موجب قطع یا محدودیت سفرها شد، دچار محدودیت‌های چشمگیری نشده بود. عربستان سعودی از سال ۱۹۳۲ یعنی زمان پایه‌گذاری عربستان مدرن خود را «خادمین حرمین شریفین» نامیده است. دکتر قاضی می‌گوید: «این اولین بار در طی پدیده جهانی حج است که به چنین شیوه‌ای و با این مقیاس تعطیل می‌شود. وضعیت تغییر کرده است. ۵۰۰ سال پیش نمی‌توانستید مانع سفر شوید. چون نه پاسپورتی بود نه ویزایی اما الان وضع فرق دارد.» او می‌گوید حمله مغول در برهه‌ای موجب تعطیلی حج شد؛ اما به گفته دکتر قاضی «حتی در آن زمان هم مردم محلی حج را به جا می‌آوردند.»