تسهیلات ۵میلیارد دلاری چگونه قابل تحقق است؟
راهکار بلومبرگ برای وام IMF
شیوع ویروس کرونا، اقتصاد جهان را با چالش‌های بی‌سابقه مواجه ساخته است: تعطیلی و کاهش فعالیت‌های اقتصادی، سقوط نرخ رشد و کوچک‌تر شدن اقتصادها، تشدید شکاف بودجه و بحران مالی دولت‌ها، مختل شدن جریان تجارت بین‌المللی و... تنها نمودی از پیامدهای اقتصادی این ویروس ناشناخته است. همچون سایر کشورها، اقتصاد ایران نیز از این قاعده مستثنی نیست، البته با این استثنا که سیاست «فشار حداکثری» دولت آمریکا و تحریمهای بین‌المللی شرایطی به مراتب سخت‌تر برای مقابله با این بیماری و پیامدهای ناشی از آن ایجاد کرده است. پس از دهه‌ها سکوت جامعه بین‌المللی در قبال این تحریمهای بی‌پایه و ظالمانه، اکنون با وجود شیوع کرونا، صداهایی برای رفع این تحریم‌ها به گوش می‌رسد، صداهایی که حتی در میان برخی از مقامات و قانون‌گذاران آمریکایی نیز شنیده می‌شود. با این حال دولت آمریکا نه تنها زیر بار نرفته، بلکه مانع از عملیاتی شدن تقاضای وام ۵ میلیارد دلاری ایران از «صندوق بین‌المللی پول» شده است، درخواستی بی سابقه و پس از گذشت ۶۰ سال از دریافت آخرین وام ایران از این نهاد. به گزارش گروه اقتصاد بین‌الملل روزنامه «دنیای اقتصاد» در این رابطه رسانه آمریکایی «بلومبرگ» در تحلیلی از راهکارهای پرداخت این وام به ایران با وجود تحریم‌ها می‌نویسد، راهکارهایی که شاید در زمان‌های عادی تحریم نیز برای مبادلات بین‌المللی ایران کاربردی باشد.
برایان هوک، نماینده وزارت خارجه آمریکا در امور ایران، اعلام کرده دولت ترامپ ۹۰ درصد از دسترسی ایران به ذخایر ارزهای خارجی را محدود کرده است. به گزارش «بلومبرگ»، حتی در شرایطی که دسترسی به این منابع مالی برای ایران فراهم باشد نیز تامین لوازم مورد نیاز پزشکی با مشکلاتی مواجه است. جان اسمیت، رئیس سابق «اداره کنترل دارایی‌های خارجی» وزارت خزانه‌داری آمریکا می‌گوید «تحریم‌ها مانع از این می‌شود که شرکت‌ها محصولات دارویی و تجهیزات پزشکی به ایران صادر کنند.»
برای جبران وضعیت دشوار واردات محصولات پزشکی، همان‌طور که اشاره شد ایران وام اضطراری ۵ میلیارد دلاری را از «صندوق بین‌المللی پول» درخواست کرده است. هر چند آخرین وامی که ایران از «صندوق بین‌المللی پول» گرفت مربوط به ۶۰ سال قبل است، اما در طول این مدت کشور روابط خوبی با صندوق داشته. تاکنون مقامات ایران همکاری لازم را برای اجرای پروژه به اصطلاح «مشاوره بند ۴» صندوق داشته‌اند و تمایل خود را برای اجرای اصلاحات مدنظر اقتصاددانان صندوق نشان داده‌اند. با این حال دولت آمریکا مانع از اعطای وام ۵ میلیارد دلاری صندوق به ایران شده است. با توجه به اینکه در قانون آمریکا، ایران به‌عنوان دولت حامی تروریست معرفی شده، دولت ترامپ مجبور است مانع از به جریان افتادن درخواست وام ایران شود. البته چون که آمریکا تنها سهمی حدود ۱۷ درصد در تصمیمات کمیته «صندوق بین‌المللی پول» دارد به تنهایی نمی‌تواند از طریق رای‌گیری مانع از پرداخت این وام شود، بنابراین دست‌آویز قدرت تحریم خود شده است.اتحادیه اروپا اما می‌گوید از درخواست ایران حمایت می‌کند و فشارهای روزافزونی بر دولت ترامپ برای کاهش تحریمهای ایران در این زمان بحرانی وارد کرده است. به گزارش «بلومبرگ»، برای اینکه «صندوق بین‌المللی پول» بتواند درخواست ایران را برآورده سازد باید چند گام بردارد. اول، خارج کردن دلار از جریان پرداخت این وام. به‌طور عادی دلار یکی از ارزهای اصلیِ سبد ارزهای خارجیِ «حق برداشت ویژه (SDR)» صندوق است که وام‌ها به واسطه آنها پرداخت می‌شوند.
ایران نیز می‌تواند موافقت کند این وام تنها به شکل یورو باشد، با توجه به این واقعیت که بخش عمده واردات محصولات پزشکی کشور نیز از اتحادیه اروپا است. دوم، مبلغ وام می‌تواند به یکی از حساب‌های بانک مرکزی ایران در اروپا واریز شود، به این معنی که مخارج وام در سیستم مالی اروپا به گردش درخواهد آمد. بنابراین مصارف این وام زیر نظر ناظران قانونی خواهد بود تا ادعای آمریکایی‌ها مبنی بر سوءاستفاده از این وام مورد ارزیابی قرار گیرد. البته خود دولتمردان آمریکایی می‌دانند که آنچه آنها ریسک پرداخت پول به ایران می‌خوانند واهی است. در نهایت «صندوق بین‌المللی پول» می‌تواند- و شاید باید – به دنبال استقلال بیشتر برای اعطای حمایت‌های مالی به کشورها خود باشد. درخصوص درخواست کنونی ایران، صندوق می‌تواند بخشی از دارایی‌های جمهوری اسلامی نزد حساب SDR خود را به کشور ثالث (همچون یکی از کشورهای اروپایی) به فروش برساند و دسترسی ایران را به دارایی‌های نقد خارجی ارتقا دهد.
در این سناریو، «صندوق بین‌المللی پول» بخش از مبلغ ۵۵/ ۱ میلیاردی ایران در حساب «حق برداشت ویژه» که معادل حدودا ۱/ ۲ میلیارد دلار است را بین خریداران متقاضی تقسیم می‌کند، تا آنها نیز معادل سهم‌های دریافت شده را بر مبنای ارزهای خارجی (نظیر یورو) به حساب‌هایی که دولت ایران بیرون از کشور دارد واریز کنند. چنین مبادلاتی نیاز به تاییدیه اعضای کمیته صندوق ندارد، به این معنی که حق رای دولت آمریکا در تایید این مبادلات بی‌تاثیر است. به اعتقاد «بلومبرگ» پرداخت وام مورد تقاضای ایران حتی با وجود تحریم و مخالفت دولت آمریکا کاملا شدنی است، اما پرسش این است که آیا خود صندوق تمایل برای انجام این کار داردیا خیر؟
