در سومین همایش فلزات غیرآهنی «دنیای‌اقتصاد» بررسی شد
مسیرهای توسعه صنعت مس
عكس: سینا شیری
در این راستا بهروز رحمتی، معاون توسعه و اکتشافات شرکت ملى صنایع مس ایران گزارشی درخصوص توسعه پایدار صنعت مس ایران، فرصت‌های غیر‌قابل‌انکار و چالش‌ها ارائه کرد. به گفته او، مس با تولید جهانی حدود ۵/ ۲۳ میلیون تن در سال ۲۰۱۹، بعد از فولاد و آلومینیوم به ترتیب با تولید جهانی حدود ۱۸۷۰ و ۷/ ۶۳ میلیون تن، سومین فلز استراتژیک و پر‌مصرف دنیا به شمار می‌رود. رحمتی با اشاره به ظرفیت‌های معدنی ایران افزود: ایران با داشتن بیش از ۵۷ میلیارد تن ذخایر معدنی متفاوت (بدون احتساب نفت و گاز طبیعی) که حدود ۳۸ میلیارد تن آن ذخایر قطعی است (شامل حدود ۵هزار معدن فعال)، دوازدهمین کشور بزرگ معدنی جهان است. عملیات اکتشافی انجام شده، وجود ۶۰ نوع ماده معدنی مختلف را در کشور به اثبات رسانده و ۱۴ نوع ماده معدنی دیگر نیز در حال اکتشاف است که از این جهت در کمتر کشوری، چنین تنوع مواد معدنی وجود دارد. بر اساس بررسی‌های انجام شده، ایران روی یک کمربند مهم معدنی قرار گرفته که حداقل در ۱۰ نوع ماده معدنی به‌عنوان یکی از غنی‌ترین کشورها شناخته شده است. استخراج سالانه بیش از ۵۰۰ میلیون تن و اشتغال بیش از ۳۰۰ هزار نفر به‌صورت مستقیم در حوزه معدنی موضوع دیگری بود که رحمتی به آن اشاره کرد. در عین حال او با بیان اینکه ارزش مواد معدنی و صنایع معدنی اصلی تولیدی کشور حدود ۲۰ میلیارد دلار است، اظهار کرد: در حال حاضر تنها ۷ درصد ذخایر معدنی کشور اکتشاف و استخراج می‌شود و هنوز روی ۹۳ درصد از منابع قابل استخراج فعالیت اکتشافی قابل‌توجهی صورت نگرفته است. بر اساس گزارش ارائه شده از سوی او، ایران با ۶/ ۳۶ میلیون تن ذخایر مس، ۲/ ۴ درصد مس دنیا در را در اختیار دارد و در جایگاه هفتم دنیا ایستاده است. از این رو ایران می‌تواند در این بخش به افزایش سرمایه‌گذاری بپردازد. این موضوع نیز درخصوص مس حائزاهمیت است که تحریم‌های اقتصادی به هیچ وجه نمی‌توانند مانع از صادرات این کالا شوند. کما اینکه در تحریم‌های سال‌های اخیر این صنعت همچنان به کار خود ادامه داده و توانسته صادرات مس را حتی رونق هم بدهد. صادرات یک میلیارد دلاری مس، میزان فروش ۲۲ هزارمیلیارد تومانی، سود ۱۲ هزارمیلیارد تومانی در سال گذشته و سود ۱۰ هزار میلیارد تومانی در نیمه اول امسال، ضرورت توجه به این صنعت را دو چندان می‌کند. رحمتی در ادامه سخنان خود با طرح این سوال که چرا با توجه به پتانسیل ارزآوری ۱۰ میلیارد دلاری مس در ایران، این امر محقق نمی‌شود، چالش‌های این صنعت را برشمرد و گفت: در یک دهه گذشته اگر این صنعت با پتانسیل‌هایی که داشت مورد توجه واقع می‌شد، جهش‌های ارزی را تجربه نمی‌کردیم. ۴۴ درصد تولید مس در ایران در ۱۵ سال گذشته صادراتی بوده است. اگر سرمایه‌گذاری در این بخش افزایش می‌یافت در حال حاضر صادرات مس نیز توسعه یافته بود. کلیدی‌ترین و مهم‌ترین زنجیره در توسعه معادن و به‌طور اختصاصی مس، حوزه اکتشافات است. این حوزه مهجور واقع شده و در این مورد خودتحریمی وجود دارد. با این حال اتفاقات خوبی در کشور کلید خورده است. فرسودگی ناوگان اکتشافی و حفاری موجب کندی در اکتشاف شده است. از این رو شرکت ملی مس با برنامه‌ریزی درخصوص حفاری ۵۰۰ تا ۶۰۰ هزار متر و تهیه ۱۵ دستگاه حفاری عمیق‌زن، سعی در توسعه اکتشافات معادن مسی دارد. رحمتی در انتها تاکید کرد: سرمایه‌گذاری در صنعت مس تضمین شده است.
چالش‌ها و فرصت‌های تولید اسید سولفوریک
یوسف جزءپیرى، مدیر پروژه کارخانجات اسید فسفریک و کودهاى شیمیایى فسفاته شرکت ملى صنایع مس ایران نیز عنوان کرد: در صنایع معدنی یکی از چالش‌های مورد بحث، پسماندها و پسآب‌ها بوده است. امروزه در دنیا این چالش حل و فصل شده و تبدیل به فرصت شده است.
به گفته او، در فرآیند ذوب به‌ویژه در مس SO۲ تولید می‌شود. از این رو شرکت ملی مس به منظور صیانت از محیط‌زیست و ممانعت از آلودگی هوا با SO۲، سه کارخانه تولید اسید سولفوریک ایجاد کرده که مجموعا ظرفیت ۵/ ۱ میلیون تن اسید سولفوریک به ظرفیت کشور اضافه شده است. در برنامه‌های بعدی هم ۴۰۰ میلیون تن دیگر به این میزان اضافه خواهد شد. تولید اسید سولفوریک به‌عنوان یک محصول اجباری در زنجیره تولید مس برای صیانت از محیط‌زیست صورت می‌گیرد که بدون آن توسعه پایدار اتفاق نمی‌افتد. صنعت اسید فسفریک بزرگ‌ترین مصرف‌کننده اسید سولفوریک در دنیا محسوب می‌شود.
او نحوه استفاده از اسید سولفوریک را در کشورهای مختلف به سه دسته تقسیم کرد. براساس این دسته‌بندی، در برخی کشورها این اسید به مصرف پایین‌دستی می‌رسد. در برخی کشورها نیز صنایع مس به ایجاد صنایع پایین‌دستی می‌پردازند و خود به تولید اسید فسفریک و کود روی آورده‌اند. در عین حال در دسته سوم، صادرات این اسید موردتوجه قرار می‌گیرد.
جزءپیرى به فرصت‌های تولید اسید سولفوریک در ایران اشاره کرد و گفت: با افزایش میزان تولید اسید سولفوریک در کشور این امکان برای صنایع پایین‌دستی ایجاد می‌شود که با قیمت مناسب و اطمینان از تولید این محصول بتوانند صنعت خود را توسعه دهند. همچنین فرصت‌های صادراتی هم وجود دارد ولی نیاز به زیرساخت‌هایی دارد که باید مهیا شود. در عین حال رقابت‌پذیری نیز در این بخش می‌تواند وجود داشته باشد. وقتی تقاضا بیشتر از عرضه می‌شود رقابت به وجود می‌آید.
او به چالش‌های تولید اسید سولفوریک نیز اشاره و اظهار کرد: مازاد عرضه بر تقاضا موجب مشکلات شده تا درخصوص فروش محصول به وجود بیاید. همچنین محدودیت‌های حمل‌و‌نقل و نسبت هزینه حمل به خود اسید چالش‌های بزرگی هستند که باید برطرف شود.
در میزگرد چه گذشت؟
پس از این دو سخنرانی میزگردی با موضوعات مشکلات ناشی از تحریم‌ها در روند اجرای طرح‌های توسعه، تاثیر تورم داخلی و نوسانات نرخ ارز بر روند اجرای طرح‌ها، چشم‌انداز قیمت و عرضه و تقاضاى مس در دنیا، اسید سولفوریک، اسید فسفریک، کود شیمیایی فرصت‌ها و چالش‌ها و بهینه‌سازی مصرف حامل‌های انرژی برگزار شد.
فرشید سلطان‌زاده، مدیرعامل شرکت مشاوره اقتصادى آرمان آتورپات در این میزگرد عنوان کرد: اکتشافات زنجیره مس موجب شده سهم مس از یک‌چهارم در کشور فراتر برود. اما چرا این صنعت به جایگاه مناسب نرسیده است؟ اگر این موضوع را فارغ از چالش‌های کلان اقتصاد و صنعت بدانیم که در آنجا نتوانسته ایم مدیریت پایدار و متمرکز داشته باشیم تا تصمیمات مهم اتخاذ و آنها را پیگیری کنند، در این موردنیاز است به این موضوع اشاره کنیم که در صنعت مس اکتشافات عمیقی صورت نگرفته است. از این رو به جای اینکه سرمایه‌ها را به بخش‌های غیر‌مولد ببریم می‌توانیم در این حوزه تزریق کنیم.
به گفته او، در بخش پایین‌دست مس، کشورهایی به سمت ذوب و توسعه صنایع پایین‌دستی رفته‌اند که بازار مصرف و صادراتی خوب داشته‌اند. در واقع کشورهای مختلف مشخص کرده‌اند که باید در کجای زنجیره بایستند که برایشان نفع بیشتری داشته باشد. ما نیز باید به این سمت پیش برویم.
مجید ضیایی، مدیرعامل شرکت صنایع مس شهید باهنر نیز گفت: قیمت جهانی مس در ابتدای شروع کرونا ۴۶۰۰ دلار بود و در پایان سال میلادی به نزدیک ۸ هزار دلار رسید. اگر چشم‌انداز دو تا سه سال آینده را برای این صنعت در نظر بگیریم، این چشم‌انداز کاملا مثبت خواهد شد. هیچ معدن بزرگی در دنیا در دو، سه سال اخیر کشف نشده و قرار هم نیست در دو، سه سال آینده هیچ معدن بزرگی به بهره‌برداری برسد. این موضوع نشان می‌دهد که قیمت‌ها در سال‌های آینده رو به افزایش خواهد رفت. ضیایی با اشاره به توسعه تولید خودروهای برقی در دنیا، این موضوع را یکی از مهم‌ترین عوامل افزایش مصرف مس عنوان کرد و گفت: یک خودرو معمولی حداکثر بین ۱۲ تا ۲۰ کیلوگرم مس مصرف دارد. اما یک خودروی برقی بیش از ۸۰ کیلوگرم مس مصرف می‌کند. این موضوع شرایط خوبی برای سرمایه‌گذاری در صنعت مس را یادآوری می‌کند.
او اظهار کرد: متاسفانه در کشور ما این معادن ارزشمند را به جای آنکه به شرکت‌های بزرگ بدهند، در اختیار افرادی قرار گرفته که نه توان سرمایه‌گذاری را دارند و نه حاضرند شریک بپذیرند. آنها فقط به دلالی فکر می‌کنند. این در حالی است که شرکت‌های بزرگ از این امکان محروم می‌مانند. صنعت مس دارای اشتغال‌زایی و سودآوری قابل‌توجهی است. درخواست ما این است که تفویض اختیاری به استان‌ها در این باره صورت گیرد که شرکت‌های بزرگ بتوانند وارد عرصه شوند. ضیایی افزود: بررسی‌ها نشان می‌دهد که اگر حتی ۵ سال قبل هم به فکر سرمایه‌گذاری در این بخش افتاده بودیم الان جایگاه بسیار خوبی برای این صنعت در اقتصاد باز شده بود. ما در حوزه مس غفلت کردیم. باید متوجه باشیم که صادرات مس محرک صادرات سایر کالاهاست. صنعت مس می‌تواند حداقل اشتغال‌زایی را برای یک قرن تامین کند.
حسین ثقفی، معاون توسعه مجتمع مس آذربایجان نیز گفت: مطالعات انجام شده نشان می‌دهد ۷ تا ۸ ابر چالش وجود دارد. یک مورد آن که کشور ما به آن مبتلاست تصمیم‌سازی و تصمیم‌گیری است. این موضوع در کشور در گرو شرایط سیاسی و رویکرد دولت‌هاست. معمولا دولت‌ها در دوره اول تصمیماتی می‌گیرند که تا اواسط دولت مورد پیگیری قرار می‌گیرد اما وقتی به اواخر عمر دولت‌ها نزدیک می‌شویم، دیگر از آن تصمیم خبری نیست. این موارد در هر صنعتی دیده می‌شود و مختص یک صنعت نیست. باید توجه داشته باشیم که تصمیم‌گیری به موقع بسیار مهم است. بسیاری از مشکلات ما ناشی از تحریم نیست، بلکه به این موضوع بر می‌گردد. او درخصوص حوزه تکنیکال پروژه‌ها نیز گفت: در مسیر اجرای پروژه‌ها به دانش روز نیاز داریم. از این رو می‌توانیم برای پروژه‌ها از مدیران خارجی استفاده کنیم و از این طریق یادگیری نیز حاصل می‌شود. تبادل نیرو بین ایران و کشورهای خارجی می‌تواند به پیشبرد پروژه‌ها کمک کند. در ادامه میزگرد، به سه سوال نیز پاسخ داده شد.
سوال نخست: راهکارها و اقدامات توسعه‌ای تا چه اندازه با معیار توسعه پایدار در دنیا مطابقت داشته است؟
فرشید سلطان‌زاده، مدیرعامل شرکت مشاوره اقتصادى آرمان آتورپات در پاسخ به این سوال گفت: ما نمی‌توانیم بر اساس توسعه پایدار در کشورمان جلو برویم چون معیارهای ما متفاوت است. ما فضای کسب‌و‌کار مناسبی نداریم. سازوکارهایی در کشور ما اتفاق می‌افتد که متفاوت از کشورهای پیشرو است. ارکان قدرتمند و تعیین‌کننده در کشور مشخص نیست (دولت یا مجلس یا دیگران؟). از سوی دیگر ما هیچ‌گاه به هدف‌گذاری‌های تعیین‌شده نمی‌رسیم. در نتیجه باید با در نظر گرفتن شرایط کشورمان، الگو داشته باشیم. ایران، زمین بازی متفاوتی دارد.
سوال دوم: چه حمایتی از معادن کوچک و متوسط به عمل می‌آید؟
بهروز رحمتی، معاون توسعه و اکتشافات شرکت ملى صنایع مس ایران در این باره گفت: شرکت ملی مس بخشنامه‌ای را تدوین کرده و از کلیه دارندگان معادن کوچک و متوسط به روش‌هایی همچون مشاوره و خرید تضمینی کنسانتره تولید شده از سوی این شرکت‌ها بر اساس قیمت‌های بین‌المللی حمایت به عمل آورده است.
سوال سوم: با توجه به تحریم‌ها نحوه همکاری با دانشگاه‌ها و شرکت‌های دانش‌بنیان چگونه است؟
حسین ثقفی، معاون توسعه مجتمع مس آذربایجان هم در پاسخ به این سوال گفت: پروژه‌های مسی بزرگ هستند. شرکت‌های دانش‌بنیان می‌توانند در قالب پروژه‌های تحقیقاتی و در خطوط تولید ورود کنند. همچنین اگر خود این شرکت‌ها پیشنهادهایی دارند می‌توانند ارائه دهند.
