ایران به لحاظ زمین‌شناسی روی یکی از دو کمربند مس جهانی قرار دارد و از مناطق دارای ظرفیت اقتصادی مس دنیا‌‌، محسوب می‌شود. با توجه به اهمیت مس در کشور و مزیت‌هایی که این فلز ارزشمند با وجود این معادن غنی دارد، تدوین یک طرح جامع مس که بتواند مسیر و اهداف ترسیم‌شده‌ای را برای این صنعت به درستی نشان بدهد تا به بهترین شکل ممکن از آن بهره گرفت، یک ضرورت قلمداد می‌شود.

با توجه به اهمیت صنعت مس در کشور در اردیبهشت ماه ۱۳۹۸ تدوین طرح جامع مس از سوی شرکت ملی صنایع مس ایران کلید خورد و بر این اساس مطالعاتی که انجام شد در اواخر تیر ماه ۱۳۹۹ از این طرح جامع رونمایی شد. نبود برنامه جامع در صنعت مس ممکن است این مشکل را به‌وجود آورد که با تغییر مدیریت‌ها در دولت‌های مختلف و با اعمال سلیقه امکان دارد که برنامه‌های مشخصی در این صنعت به صورت منسجم پیگیری نشود؛ با توجه به این موضوع و به منظور پیشگیری از این اتفاق، شرکت ملی صنایع مس ایران، پیگیر تدوین برنامه جامع مس شد.

 گام‌های اساسی در طرح جامع مس

سعد عبدی مدیر امور برنامه‌ریزی و نظارت شرکت ملی صنایع مس ایران درباره جزئیات بیشتری از طرح جامع مس در گفت‌وگو با «دنیای‌اقتصاد» عنوان کرد: اردیبهشت سال ۱۳۹۸ مدیر عامل شرکت ملی صنایع مس ایران تصمیم به تدوین یک برنامه جامع برای شرکت مس گرفت و در این راستا تمام زیرمجموعه‌های شرکت، علاوه بر مطالعات داخلی و خارجی صنعت مس، اطلاعات لازم را برای تدوین این برنامه جامع جمع‌آوری کردند.

عبدی در ادامه با اشاره به این موضوع که در برنامه جامع مس سه دیدگاه کلی مورد بررسی قرار گرفته است، خاطرنشان کرد: در برنامه جامع مس این سه دیدگاه مورد بررسی قرار گرفت که در وهله نخست شرکت ملی صنایع مس و صنعت مس ایران در چه جایگاهی قرار دارد؟ دوم، چه توانمندی‌هایی در این صنعت وجود دارد؟‌ سوم اینکه قصد و هدف تجاری و حرکت در کدام افق خواهد بود و جایگاه نهایی آن کجاست؟ این سه دیدگاه کلی به عنوان نقشه راه طرح جامع مس در نظر گرفته شد.

وی با تاکید بر این موضوع که تدوین هدف در این برنامه بسیار مهم به‌شمار می‌رود، عنوان کرد: البته باید توجه داشت که مهم‌ترین عامل در تدوین این اهداف، وجود ذخایر است؛ علاوه بر ذخایر سایر عوامل مانند نیروی‌انسانی متخصص، وجود و تکمیل زیرساخت‌ها مانند آب و برق و انرژی و راه‌های ارتباطی و مخابرات مهم به شمار می‌روند.

مدیر امور برنامه‌ریزی و نظارت شرکت ملی صنایع مس ایران در ادامه خاطرنشان کرد: در سال ۲۰۰۷ میلادی کل ذخیره مس کشور ۱۴ میلیون تن اعلام شد که این آمار امروز به ۳۶ میلیون و ۵۰۰ هزار تن رسیده، این در حالی است که کل ذخیره دنیا ۸۷۰ میلیون تن مس است که سهم بیش از ۲/ ۴ درصد آن متعلق به ایران است. اگر کشورهایی با ذخیره ۴ درصد مس مانند کانادا (که معادن مختلفی در آفریقا را مستعمره خود کرده است ) را در نظر بگیریم، تولید آنها بین ۴۵۰ تا ۵۰۰ هزار تن کاتد است، در حالی که با وجود منابع معدنی غنی در کشور ما به این میزان تولید نرسیده‌ایم و تولید ما در نهایت به ۳۰۰ هزار تن می‌رسد. این موضوع نشان‌دهنده آن است که در برخی زمینه‌ها دچار نقص و کمبود هستیم و آن این است که پروژه‌های سودآوری که باید از این ذخایر به نحو احسن استفاده شوند، راه‌اندازی نشده‌اند.

عبدی در ادامه خاطرنشان کرد: از همین رو با وجود ذخایر قطعی می‌توان هدف‌گذاری و برنامه‌ریزی کرد و ما نیز برای تدوین برنامه جامع از امور اکتشافات به صورت کتبی اعلام ذخیره قطعی و احتمالی را استخراج کرده‌ایم.  

وی در ادامه بیان کرد: در زمینه استخراج ذخایر مس همواره حرکت رو به جلویی داشته‌ایم، از این‌ رو باید بتوانیم آن را فرآوری و تبدیل به مس کنیم. بنابراین اگر برنامه جامعی تدوین نشود، تغییر مدیریت‌ها سبب اعمال سلیقه خواهد شد و برای پیشگیری از این اتفاق، شرکت ملی صنایع مس ایران پیگیر تدوین برنامه جامع شد.

عبدی در پاسخ به این پرسش که چرا طرح جامع مس این اندازه با تاخیر انجام گرفته است، درحالی‌که کشور ما چندین دهه است که در زمینه تولید مس فعال بوده است، گفت: طرح جامع کنونی مس، تنها طرح جامع مس نبوده است؛ در سال ۱۳۹۰ یک برنامه جامع مس نیز تدوین شده بود که برخی کارشناسان از این طرح ایراداتی گرفتند و به آن انتقاداتی مبتنی بر این موضوع که ذخایر و زیرساخت‌ها برای آن برنامه در نظر گرفته نشده است و از این قبیل مسائل وارد کردند، اما هم‌اکنون در طرح جامع کنونی، مطالعات لازم در زمینه وجود ذخایر و معادن، ایجاد زیرساخت‌ها و هم در زمینه بازار و آینده این فلز، مطالعات فراگیر انجام گرفته است.

 تامین زیرساخت‌ها در طرح جامع مس

شرکت ملی صنایع مس ایران در زمینه تامین آب خود برنامه‌ریزی‌های لازم را برای طرح جامع مس انجام داده است. مدیر امور برنامه‌ریزی و نظارت شرکت ملی صنایع مس ایران درباه تامین آب مورد نیاز شرکت نیز توضیح داد: برای انتقال آب مورد نیاز برنامه‌ریزی انجام گرفته است و آن مشارکت در طرح انتقال آب خلیج‌فارس در میزان اختصاصی ۴۰ میلیون مترمکعب آب به مجموعه مس تا پایان سال۹۹ خواهد بود. انتقال آب خلیج‌فارس در سه فاز انجام خواهد شد که در فاز نخست، ۱۸۰ میلیون مترمکعب آب انتقال داده می‌شود که ۱۳۰ میلیون مترمکعب آن به دست ما می‌رسد که این مقدار در سه قطعه تامین خواهد شد؛ قطعه یک از بندرعباس تا گل‌گهر، قطعه دوم از گل‌گهر تا سرچشمه و قطعه سوم از سرچشمه به سمت چادرملو.

عبدی ادامه داد: براساس طرح جامع، قرار است دو میلیون و ۵۰۰ هزار تن کنسانتره تولید داشته باشیم که از این میزان، یک میلیون و ۵۰۰ هزار تن کنسانتره خواهد بود. پس برای این صنایع باید آب مورد نیاز را داشته باشیم. از این رو از لحاظ ذخیره آب تکمیل هستیم و مشکلی خاصی نداریم؛ چراکه برای تولید یک میلیون و ۱۰۰ هزار تن کنسانتره کمتر از ۲۸ میلیون مترمکعب آب خام مصرف می‌شود. وی همچنین به موضوع تامین برق نیز اشاره کرد و گفت: از نظر برق نیز برای تولید ۲۵۰ هزار تولید کاتد دو نیروگاه بخار ایجاد کرده‌ایم که هر یک ۱۳ هزار مگاوات برق تولید می‌کنند؛ به علاوه ۵ عدد توربین گازی داریم. همچنین یک نیروگاه سیکل ترکیبی در کرمان احداث کرده‌ایم که در سال ۹۶ افتتاح شده است که ۵۰۰ مگاوات برق تولید می‌کند. این نیروگاه‌ها کاملا برای ما کفایت می‌کند، مازاد برق را نیز به شبکه خواهیم فروخت تا پروژه‌های دوردست امکان استفاده داشته باشند.

عبدی به راه‌های ارتباطی اشاره کرد و گفت: راه‌های ارتباطی در حال تکمیل شدن است و همچنین جاده‌های  مناطق جوار کارخانه را توسعه و دو برابر کرده‌ و حتی جاده‌های معدنی را عریض‌تر و وسیع‌تر کرده‌ایم. در بحث ارتباطات نیز کارهای بسیاری انجام شده و از لحاظ حوزه آی‌تی‌ نیز ضعیف نیستیم. در زمینه گازرسانی نیز اقدام‌های خوبی انجام شده است و گازرسانی‌ها را از سال ۷۳ آغاز کرده‌ و تقریبا تمام کوره‌های مجموعه مس را گازی کرده‌ایم؛ از این رو در زمینه زیرساخت‌ها با مشکل خاصی روبه‌رو نیستیم.  

مدیر امور برنامه‌ریزی و نظارت شرکت ملی صنایع مس ایران همچنین درباره چرایی اینکه ضرروت تدوین طرح جامع مس هم‌اکنون بیش از گذشته احساس می‌شده است، عنوان کرد: در زمان مدیریت‌های گذشته، تدوین برنامه وجود داشت؛ اما اصراری بر طرح جامع مس وجود نداشت. البته به آنها نیز باید حق داد، زیرا در دوران مدیریت‌های سابق قیمت مس به شدت افت کرد.

در دنیا، زمانی که قیمت مس افت می‌کند، شرکت‌ها حتی میزان باطله‌برداری توسعه‌ای در اطراف معدن را نیز کاهش داده و حتی با توجه به قیمت جهانی مس بسیاری از پروژه‌های زیر ۲۰ درصد در کل کشورهای دنیا تعطیل شدند. از این‌رو با توجه به این شرایط فضایی برای تدوین  برنامه‌ جامع نبود، زیرا آینده صنعت مس دچار اختلال و ابهام شده بود. عبدی در ادامه با اشاره به محدودیت‌های جهانی برای کشور ما طی دو سال گذشته عنوان کرد: طی دو سال گذشته دو موضوع مهم برای کشور ما اتفاق افتاد، یکی خروج آمریکا از برجام و دیگری شیوع بیماری کرونا بود؛ اما با این شرایط در مجموعه ما برنامه جامع مس را نگاشتیم، اطلاعات را جمع‌آوری کرده و ظرفیت‌ها و توانمندی‌ها را بررسی کردیم.

وی در ادامه افزود: در نخستین جلسه امسال با عنوان تولید مس سرچشمه، مدیریت ارشد سازمان اعلام کرد که در حال تدوین برنامه جامع هستیم. ۱۵ اردیبهشت ۹۹ نیز تدوین برنامه را آغاز کردیم و ۳۱ تیر ۹۹ نیز این برنامه در مجمع عمومی سالانه شرکت رونمایی شد.

 فازهای زمانی برنامه طرح جامع مس

مدیر امور برنامه‌ریزی و نظارت شرکت ملی صنایع مس ایران با اشاره به فازهای زمانی در نظر گرفته شده برای برنامه جامع  مس عنوان کرد: برنامه جامع مس توسعه شرکت در سه فاز زمانی نگاشته شده، نخست از توسعه‌های کنونی یعنی از سال ۱۳۹۹ تا سال۱۴۰۳، از سال ۱۴۰۳ تا سال۱۴۰۶ و از سال ۱۴۰۶ تا سال ۱۴۱۰ است که در این مقاطع زمانی، پروژه‌های مختلفی وارد عرصه تولید خواهند شد. 

عبدی در پاسخ به این پرسش که هدف نهایی ترسیم شده در طرح جامع مس چیست، خاطرنشان کرد: هدف نهایی عرضه و سودآوری بیشتر، رضایت سهامداران و مشتریان شرکت ملی صنایع مس ایران است. همچنین ارتقای تولید رتبه شرکت در دنیا یکی از اهداف ما در این طرح جامع است. ارتقای معدنی سرچشمه و قرار گرفتن این معدن در بین ۲۰ معدن بزرگ دنیا جزو یکی از اهداف نهایی این برنامه خواهد بود.

پروژ‌ه‌هایی که در طرح جامع مس دیده شده، همگی پروژه‌های سودآوری هستند. برخی پروژ‌ه‌ها مانند ذوب و پالایشگاه سونگون، در راستای تکمیل زنجیره هستند؛ برخی از‌ آنها مانند تغلیظ میدوک و سونگون ۳ و ۴ و فاز ۳ سرچشمه سودآوری ۵۰ درصدی دارند و تحقق این برنامه‌ها واقعا برای ما تکلیف به‌شمار می‌رود.

وی همچنین در پاسخ به این پرسش که در فاز مطالعاتی برنامه جامع مس چه پارامترهایی مورد مطالعه قرار گرفته است، گفت: در فاز مطالعاتی بازار داخلی و خارجی رصد شده و این موضوع مورد مطالعه قرار گرفته است که در سال‌های آتی حرکت بازار چگونه است و به چه میزان مس موردنیاز است. قیمت مس و تمام عوامل موثر بر آن تا سال ۱۴۱۰در نظر گرفته شده است. فاز مطالعاتی ما به دو بخش خارجی و داخلی تقسیم‌بندی شده که آیا اهمیت و بازار مس به قوت خود باقی خواهد ماند؟

عبدی ادامه داد: وجود زیرساخت‌ها را مطالعه کرده و بازار آن را بررسی کرده‌ایم. در نتیجه در پایان فاز سوم زمانی، ما باید به ۶۶۶ هزار تن تولید آند و ۵۵۰ هزار تن کاتد برسیم که رسیدن به این میزان تولید دور از دسترس نخواهد بود.