سقوط آزاد صادرات به قاره سبز

به‌دلیل سهم قابل‌توجه فرآورده‌های نفتی از صادرات ایران به اروپا، با افت صادرات این گروه از محصولات شاهد منفی شدن تراز تجاری ایران با اروپا هستیم که شاهدی بر عدم تنوع محصولات صادراتی ایران و در نتیجه آسیب‌پذیری بالای آن از منظر کاهش صادرات نفت است. از سویی ارزش واردات ایران از اتحادیه اروپا نیز ۵۳ درصد کاهش یافته که اصلی‌ترین عامل آن کاهش واردات ماشین‌آلات و تجهیزات حمل‌ونقل از اتحادیه اروپا در مدت مذکور بوده است. به‌نظر می‌رسد حتی توافقات قبلی درخصوص باقی ماندن ایران در برجام، مانع از افت تجارت بین ایران و اتحادیه اروپا نشده و عملا آنچه موجب رکود تجارت کالایی بین ایران و اروپا می‌شود، نه تایید دولت‌های مرتبط بلکه محدودیت ایجاد شده برای بنگاه‌های اروپایی ازسوی تحریم‌های اعمال شده توسط آمریکا است و ظاهرا کمیسیون اروپا نمی‌تواند نقشی در تغییر روند تجاری داشته باشد. علاوه بر این، بخشی از افت واردات کالایی ایران از اروپا به استثنای مساله تحریم، می‌تواند ناشی از سختگیری‌ها، محدودیت‌ها و ممنوعیت‌های وارداتی باشد که توسط دولت ایران وضع شده و به‌صورت مستمر دستگاه‌های ذی‌ربط در حال انتشار فهرست‌های گوناگون از کالاهای ممنوع وارداتی هستند.

تجارت با قاره سبز

براساس آنچه از سوی معاونت بررسی‌های اقتصادی اتاق تهران منتشر شده، ارزش تجارت کالایی (صادرات و واردات) ایران و اتحادیه اروپا در ۶ ماه نخست سال ۲۰۱۹ حدود ۶/ ۲ میلیارد یورو بوده که نسبت به ۶ ماه نخست سال ۲۰۱۸ کاهش ۷۶ درصدی داشته است. تراز تجاری ایران با اتحادیه اروپا که در نیمه نخست سال ۲۰۱۸ مثبت و حدود ۵/ ۱ میلیارد یورو بوده، در ۶ ماه نخست سال ۲۰۱۹ دارای کسری و به حدود منفی ۷/ ۱ میلیارد یورو رسیده است. علت منفی شدن تراز تجاری ایران و اتحادیه اروپا کاهش حدود ۹۳ درصدی صادرات ایران به اتحادیه اروپا نسبت به مدت مشابه قبل بوده است. ایران در نیمه نخست سال ۲۰۱۹ حدود ۴۱۸ میلیون یورو کالا به اتحادیه اروپا صادر کرده است. عامل مسلط در کاهش صادرات ایران به اتحادیه اروپا در نیمه نخست ۲۰۱۹ کاهش صادرات گروه سوخت‌های معدنی، روان‌کننده‌ها و محصولات مرتبط ایران به کشورهای اتحادیه اروپا است. علاوه بر این، کاهش صادرات کالاهای گروه ساخت و مواد و محصولات غذایی به ترتیب با سهم منفی ۱/ ۲ درصدی و منفی ۶/ ۱ درصدی از جمله دیگر عوامل موثر در کاهش صادرات ایران به اتحادیه اروپا بوده‌اند. مقدار صادرات کالایی ایران به اتحادیه اروپا نیز در ۶ ماه نخست سال ۲۰۱۹ نسبت به مدت مشابه سال قبل کاهش چشمگیری داشته و از مجموع حدود ۱۵ میلیون تن در ۶ ماه ابتدایی سال ۲۰۱۸ به حدود ۴۲۷ هزار تن در ۶ ماه ابتدایی سال ۲۰۱۹ رسیده است (کاهش حدود ۹۷ درصدی). با توجه به کاهش بیشتر در مقدار صادرات نسبت به ارزش صادرات ایران به اتحادیه اروپا به‌نظر می‌رسد قیمت کالاهای صادراتی ایران به اتحادیه اروپا در ۵ ماه نخست سال ۲۰۱۹ نسبت به مدت مشابه سال قبل افزایش داشته است. مقایسه گروه کالاهای صادراتی ایران به اتحادیه اروپا در نیمه نخست سال ۲۰۱۹ و مدت مشابه سال قبل حاکی از تغییر قابل‌توجه در گروه کالاهای صادراتی ایران به اتحادیه اروپا در سال‌جاری است. به‌طوری‌که سهم صادرات سوخت‌های معدنی، روان‌کننده‌ها و محصولات مرتبط از کل صادرات از ۸۸ درصد در ۶ ماه سال ۲۰۱۸ به ۵/ ۰ درصد در ۶ ماه سال ۲۰۱۹ کاهش یافته است. با کاهش سهم صادرات در گروه صادرات سوخت‌های معدنی در ۶ ماه سال ۲۰۱۸، سهم صادرات در سایر گروه‌ها در ۶ ماه سال ۲۰۱۹ افزایش یافته است. مقصد عمده صادراتی ایران به اتحادیه اروپا در ۶ماه نخست ۲۰۱۹ به ترتیب ارزش صادرات، کشورهای آلمان، ایتالیا، بلژیک و اسپانیا هستند. اما صادرات ایران به اکثر کشورهای عضو اتحادیه اروپا (به جز ۶ کشور) کاهش یافته است. بیشترین کاهش صادرات ایران در ۶ ماه اول سال ۲۰۱۹ نسبت به مدت مشابه سال ۲۰۱۸ مربوط به کشورهای فرانسه، یونان، هلند و اسپانیا بوده است. در ۶ ماه نخست سال ۲۰۱۹ نسبت به مدت مشابه سال ۲۰۱۸ صادرات ایران به کشورهای بلژیک، رومانی، بلغارستان، دانمارک، لتونی و قبرس افزایش یافته است. در نیمه نخست سال ۲۰۱۹ واردات کالایی ایران از اتحادیه اروپا حدود ۱/ ۲ میلیارد یورو بوده که نسبت به ۶ ماه نخست سال ۲۰۱۸ حدود ۵۳ درصد کاهش داشته است. مقدار واردات ایران از اتحادیه اروپا نیز در ۶ ماه نخست سال ۲۰۱۹ حدود ۱۰۶۴ هزار تن بوده که نسبت به نیمه نخست سال ۲۰۱۸ با ۴/ ۹درصد کاهش (۹۶۳هزار تن) مواجه شده است. با توجه به کاهش ۵۳ درصدی ارزش واردات ایران از اتحادیه اروپا نسبت به کاهش ۴/ ۹ درصدی مقدار واردات، به‌نظر می‌رسد قیمت کالاهای وارداتی ایران از اتحادیه اروپا در ۶ ماه سال ۲۰۱۹ نسبت به مدت مشابه سال قبل کاهش یافته است.

عامل مسلط در کاهش واردات ایران از اتحادیه اروپا در نیمه نخست ۲۰۱۹ کاهش واردات ماشین‌آلات و تجهیزات حمل‌ونقل ایران از اتحادیه اروپا بوده است. پس از آن کاهش واردات مواد شیمیایی و سایر محصولات مرتبط و مصنوعات ساخته شده از دیگر عوامل در کاهش واردات ایران از اتحادیه اروپا بوده‌اند. مقایسه گروه کالاهای واردات ایران از اتحادیه اروپا در ۶ ماه نخست سال ۲۰۱۹ و مدت مشابه سال قبل نشان می‌دهد سهم واردات گروه کالایی ماشین‌آلات و تجهیزات حمل‌ونقل و کالاهای گروه ساخت، در ۶ ماه نخست سال ۲۰۱۹ نسبت به مدت مشابه سال ۲۰۱۸ کاهش یافته و سهم سایر گروه‌های کالایی در مدت مذکور افزایش یافته است. چهار مبدا عمده وارداتی ایران از اتحادیه اروپا در نیمه نخست سال ۲۰۱۹ به ترتیب ارزش واردات شامل آلمان، ایتالیا، هلند و فرانسه هستند. اما در ۶ ماه نخست سال ۲۰۱۹ واردات ایران از اکثر کشورهای عضو اتحادیه اروپا به جز دو کشور بلغارستان و قبرس، کاهش یافته است. بیشترین کاهش واردات ایران در ۶ ماه ابتدایی سال ۲۰۱۹ نسبت به مدت مشابه سال ۲۰۱۸ به ترتیب از کشورهای لتونی، سوئد، اسلواکی، رومانی و اسپانیا بوده است.