شدت مصرف انرژی در ایران ۴ برابر کشورهای توسعه یافته است
لزوم در نظر گرفتن سهم آیندگان از منابع فسیلی
بیان موضوعاتی مانند وفور انرژی نفت و گاز در ایران و ایجاد این انتظار در افکار عمومی که نیازی به صرفه جویی و یا بهینه مصرف کردن انرژی در کشور وجود ندارد و دولتها در ایران وظیفه دارند به اندازه تقاضای مصرف برق و گاز تولید کنند، در حالی مطرح می شود که به نظر میرسد طرح این گونه مباحث بدون اشاره به سایر الزامات و مقدمات، جز به بیراهه کشاندن افکار عمومی و تکرار خطاهای محاسباتی و اجرایی دهههای گذشته برای مردم ایران حاصلی ندارد.
این موضوع از آنجایی مطرح میشود که بدانیم در همه سال و دهههای گذشته القای این تصور که ایران سرشار از منابع نفت و گاز بوده، سبب شده تا مدیران اجرایی و ارشد کشور، بی توجه نسبت به بسیاری از ضوابط توسعه پایدار اقداماتی را در دستور کار قرار دهند که حاصل آن چیزی جز تشدید چالشهای زیست محیطی و اثرات پدیده تغییر اقلیم و کاهش میزان بهره وری و بازدهی بخشهای مولد در کشور نبوده است. به عنوان نمونه در دهه ۷۰ و ۸۰ شمسی مسوولان اجرایی کشور به جای پیگیری و عملیاتی کردن موضوعاتی مانند مبحث ۱۹ مقررات ملی ساختمان از نظر عایق بندی حرارتی پوسته خارجی ساختمان و استفاده از پنجره دو جداره استاندارد که کارشناسان عقیده دارند تا ۶۰ درصد مصرف انرژی بخش خانگی و تجاری کشور را کاهش میدهد و به شدت در رفع ناترازی انرژی در کشور موثر است، اقدام به توسعه گستره جغرافیایی توزیع انرژی گاز در بخش خانگی کردند که با توجه به استاندارد نبودن بسیاری از منازل به ویژه در مناطق روستایی از نظر مقررات ملی ساختمان نقش موثری در اتلاف انرژی در کشور داشته است.
اتفاق خسارت باری که در کنار بسیاری از عوامل دیگر همانند قیمت ناچیز انرژی در ایران سال به سال به تشدید ناترازی قیمت در حوزه گاز و برق موثر بود و ضمن ایجاد و تقویت موتورهای بدهی در صنعت برق و گاز کشور شدت مصرف انرژی در ایران را نسبت به کشورهای توسعه یافته ۴ برابر و نسبت به میانگین جهانی ۲ برابر افزایش داد.
جالب است بدانیم اکنون تقاضای مصرف انرژی برق در دو کشور صنعتی و بزرگ فرانسه و آلمان با جمعیتی تقریباً هم اندازه با ایران به ترتیب حدود ۵۳ هزار مگاوات و ۷۸ هزار مگاوات ارزیابی میشود. این در حالی است که در فصل گرم سال جاری در ایران تقاضای مصرف برق از ۸۰ هزار مگاوات عبور کرده است و ۳۵ هزار مگاوات معادل ۳ برابر مصرف انرژی برق در بخش خانگی فرانسه تنها توسط سامانههای سرمایشی در ایران به مصرف میرسد.
جدا از موضوع شدت مصرف انرژی که در دنیا به ویژه توسط کشورهای توسعه یافته به شدت مورد توجه قرار گرفته و برای همین فرآیند گذار انرژی را با تمرکز بر افزایش راندمان و توسعه انرژیهای تجدیدپذیر از مدتها پیش آغاز کردهاند.
موضوع دیگر پاسخ به این سه پرسش مهم است که آیا اساساً همه منابع فسیلی موجود نفت و گاز ایران متعلق به نسل کنونی است؟ آیا تمامی منابع فسیلی موجود قابلیت استحصال دارد؟ و آیا محیط زیست و آب و هوای کشور ظرفیت افزایش لجام گسیخته مصرف سوختهای فسیلی را دارد؟
هرچند پاسخ این سه پرسش را باید بدیهیاتی در نظر گرفت که تقریباً همگان به آن واقف هستند، اما از باب یادآوری لازم است اشاره کرد که بخش زیادی از آنچه به عنوان سوختهای فسیلی و منابع زیرزمینی یاد میشود سهم آیندگانی است که ما اجازه بهره برداری بی حساب و کتاب از آن را نداریم و جدا از آن در برداشت حداکثری نیز محدودیتهای فراوانی وجود دارد که نباید از آنها غافل شد. افزون بر این دو نکته باید توجه داشت که برداشت و مصرف بی رویه از سوختهای فسیلی خود عامل موثری در افزایش انتشار گازهای گلخانهای، آلودگی هوا، تخریب
محیط زیست و تشدید روند گرمایش جهانی است که نباید پیامدهای ویرانگر آن به ویژه بر روی سلامت مردم را نادیده گرفت.
موضوع دیگر اینکه در بسیاری از کشورهای جهان به ویژه کشورهای توسعه یافته اکنون روند تنوع بخشی به سبد انرژی و افزایش سهم تولید برق از محل انرژیهای تجدیدپذیر به عنوان یک اصل پذیرفته شده و به عنوان نمونه ۷ کشور اروپایی اتریش، بلژیک، فرانسه، آلمان، لوکزامبورگ، هلند و سوئیس متعهد شدهاند تا نیروگاههای برق تولید کننده دی اکسید کربن را تا ۲۰۳۵ از سیستم برق خود حذف و به جای آن از منابع تجدیدپذیر انرژی برق تولید کنند.
در چنین شرایطی که بسیاری از کشورهای جهان با درک مخاطرات مصرف بی رویه سوخت های فسیلی تحت عناوینی مانند کربن صفر به سمت حذف این انرژی در تولید برق در آینده نزدیک هستند، این پرسش مهم مطرح است که مستند به کدام اصل عقلی و نقلی ما در ایران باید با تمرکز بر روی انرژیهای فسیلی پاسخگوی تقاضای فزاینده و غیراصولی انرژی به ویژه انرژی برق در کشور باشیم؟
ناگفته پیداست ما در ایران نیز هم راستا با بسیاری از کشورهای جهان چارهای جز توسعه انرژیهای تجدیدپذیر در کشور نداریم و نکته امیدوار کننده در این خصوص اینکه بر خلاف برخی کشورهای کوچک جهان ایران به واسطه گستردگی و تنوع جغرافیایی از ظرفیتهای بالایی برای توسعه انرژیهای تجدیدپذیر برخوردار است. البته یکی از چالشهای اصلی کشور در حوزه توسعه انرژیهای تجدیدپذیر چالش اقتصاد انرژی و عدم جذابیت این بازار برای سرمایه گذاری بخشهای خصوصی و دولتی بوده که در سه سال گذشته اقدامات گستردهای برای حل این مشکل همانند راه اندازی تابلوی سبز بورس و الزام ادارات و صنایع به تامین بخشی از انرژی مورد نیاز خود از طریق انرژیهای تجدیدپذیر اجرایی شده و بر همین اساس در حال حاضر فرآیند احداث ۱۳ هزار مگاوات انرژی تجدیدپذیر در کشور آغاز شده و تا پایان برنامه هفتم این عدد به ۳۰ هزار مگاوات خواهد رسید.
در کنار این موارد موضوع مهم دیگر مساله بهره وری و استفاده صحیح از وسایل مصرف کننده انرژی در ایران است. به عنوان نمونه بررسی ها نشان می دهد یک تن تولید فولاد در ایران به ۹۰۰ کیلووات ساعت برق نیاز دارد و این در حالی است که متوسط جهانی مصرف برق برای همین میزان تولید فولاد ۴۵۰ کیلووات است. همچنین در حالی که کارشناسان توصیه میکنند به لحاظ ملاحظات بهداشتی نباید در مناطق خشک و غیرگرمسیر کشور از کولرهای گازی استفاده شود، اما در سالهای گذشته متاثر از اقدامات گسترده دلالان شاهد توسعه روز افزون استفاده از سامانههای سرمایشی کولر گازی در مناطق خشک و عادی کشور هستیم. این در حالی است که اولاً این سامانههای سرمایشی ۶ تا ۸ برابر کولرهای آبی برق مصرف میکنند و ثانیاً کسر قابل توجهی از کولرهای گازی فعال در کشور نیز به دلیل ورود قاچاقی به کشور بازدهی بسیار پایینی دارند. توضیح بیشتر اینکه در این خصوص در سه سال گذشته اقداماتی مانند الزام کارخانههای تولید کولر آبی برای استفاده از موتورهای BLDC با امکان ۴۰ درصد صرفه جویی در مصرف برق و ۵۰ درصد صرفه جویی در مصرف آب و ممنوعیت تبلیغات کولرهای گازی در مناطق خشک و غیرگرمسیری مورد تاکید قرار گرفته و لازم است در آینده نسبت به این مهم اهتمام ویژهای صورت گیرد.
بنابراین گزارش مشکل اصلی تامین انرژی برق کشور در فصل گرم سال جاری نه کمبود منابع فسیلی یا عدم امکان بهره برداری کافی از این منابع بلکه شدت بالای مصرف انرژی در ایران است که امید میرود در سایه اقداماتی مانند آموزش همگانی و ترویج فرهنگ صرفه جویی، اصلاح نظام تعرفه گذاری، جذاب شدن بازار توسعه انرژیهای تجدیدپذیر، اجرای سختگیرانه مقررات ملی ساخت و ساز مسکن و بهبود راندمان وسایل و تجهیزات مصرف کننده انرژی در آینده نزدیک به شکل چشمگیری بهبود یابد تا ضمن افزایش بهرهوری امکان به امانت گذاشتن بخش بیشتری از منابع تجدیدناپذیر برای آینده باقی بماند.
