وقت عبور از نسخه سوخته «تعطیلات آخرهفته»؛ بروز عوارض «کار بدون فراغت» در ایران
ویکند واقعی چند روز است؟
امارات نخستین کشوری است که به توصیه سازمان جهانی گردشگری مبنی بر افزایش تعطیلات آخر هفته و سامان دادن تعطیلات در طول سال عمل کرده است. سازمان جهانی گردشگری در جدیدترین گزارش خود، دولت‌ها را به «کاهش ساعت‌کار» برای دستیابی به «هفته‌کاری معقول» فراخواند. این سازمان جهانی با معرفی نسخه ۲۰۲۲ برای «نحوه سیاست‌گذاری دولت‌ها در بخش توریسم»، سفرهای تهاجمی در تعطیلات مناسبتی برخی کشورها را عامل تشدید تخریب اقلیم و بحران زیست‌‌‌محیطی معرفی کرد. حجم سفرها در بازه زمانی مشخصی بهدلیل تعطیلات مشترک و پایان مدارس در جهان منجر به ازدیاد بیش از حد جمعیت در یک دوره زمانی خاص در یک مکان می‌شود. بنابراین توزیع یکنواخت تعطیلات در طول سال منجر به کاهش فشار ناگهانی گردشگری بر محیط‌زیست شده و بر رشد و توسعه صنعت گردشگری و اقتصاد محلی تاثیرگذار خواهد بود. سفر یک حق جهانی است که برای آن باید ساعات کار معقول با تعطیلی هفتگی مناسب سفر برای کارکنان درنظر گرفته شود. امارات که تا پیش از این، تعطیلات آن در روزهای پنج‌شنبه و جمعه و پس از آن جمعه و شنبه بود، اینک برای همگام شدن با جامعه جهانی، تعطیلات خود را به روزهای شنبه و یکشنبه انتقال داده و برای روز جمعه نیز ساعت کاری را به نیم رسانده تا تعطیلات آخر هفته خود را به ۵/ ۲ روز برساند. کل تعطیلات امارات در طول سال به ۱۴۰ روز خواهد رسید واین در حالی است که میزان تعطیلات سالانه ایران تنها ۸۷ روز است.
تعطیلات آخر هفته در جهان
تقریبا پس از جنگ جهانی دوم بسیاری از کشورها برای بهبود روحیه کارکنان و آثار روانی ناشی از جنگ و ساعات کاری زیاد تعطیلات آخر هفته را به دو روز رساندند تا با کاهش ساعت کاری علاوه بر افزایش کارآمدی کارکنان و بهبود شرایط روانی آنها، فرصت بیشتری برای گذران اوقات فراغت و سفر داشته باشند. بسیاری از کشورهای پیشرو جهان همچون کانادا، آمریکا، انگلیس و استرالیا با احتساب روزهای آخر هفته و تعطیلات مناسبتی طی یک سال حدود ۱۱۴ روز تعطیل رسمی هستند و حتی در برخی از کشورها مانند مالزی، ترکیه، چین و امارات که طی چند سال اخیر در بازار گردشگری رشد چشمگیری داشتند نیز تعطیلات سالانه آنها به بیش از ۱۱۸ روز رسید و این رقم برای چین در مجموع ۱۲۶ روز تعطیل در طول یک‌سال است. نتیجه تعادل تعطیلات در طول سال منجر به تبدیل شدن چین به بزرگ‌ترین بازار گردشگرفرست جهان شده است. تجربه سیاست‌های اتخاذ شده در میزان تعطیلات آخر هفته و در مجموع تعطیلات سالانه نشان می‌دهد که میزان بهره‌وری با ساعت کار نسبت معکوس دارد و افزایش کارآمدی نیروی کار با افزایش تعطیلات رابطه مستقیمی دارد. در واقع هرچقدر تعطیلات یک کشوری کمتر باشد بهره‌وری نیروی کار آن کشور پایین‌تر است و متقابلا هرچه بر میزان تعطیلات آخر هفته آن افزوده شود نیروی کار نیز عملکرد بهتر و بهره‌وری بیشتری خواهد داشت. همچنین افزایش تعطیلات منظم هفتگی می‌تواند در برخی موارد از هزینه‌های اضافی بکاهد و منجر به کاهش آلودگی هوا و تردد کمتر در نواحی پرترافیک روزهای کاری شود. کشورهای دنیا برای افزایش لذت کار کردن و بهره نیروی کار به کاهش ساعت کاری هفتگی روی آورده‌اند. شرکت مایکروسافت ژاپن پس از اعمال یک دوره آزمایش تعطیلی آخر هفته سه روزه با ۴۰ درصد افزایش راندمان کاری مواجه شد. از این رو با اعطای حدود هزار دلار به کارکنان خود امکان سفرهای خانوادگی در تعطیلات را فراهم کرد. از ابتدای ۲۰۲۱ بسیاری از کشورهای جهان به ویژه کشورهای اروپایی، برای مقابله با «فرسودگی‌شغلی» و در عین حال افزایش راندمان کاری، دستیابی به هفته کاری ۴ روزه را به‌صورت آزمایشی در دستور کار قرار دادند. برخی کشورها البته از مسیر آزمایشی عبور کرده و ویکند سه روزه را تقریبا دائمی کرده‌اند. این امر میانگین ساعت کاری را به ۳۵ ساعت در هفته می‌رساند. افزایش تعطیلات آخر هفته ۹ تاثیر مهم در وضعیت شرکت‌ها، کارکنان و کارفرمایان ایجاد کرده که شامل افزایش بهره‌وری، کاهش مرخصی، افزایش رضایت کارکنان از محل کار، متعهدانه کار کردن برای کارفرمایان، نشاط و انگیزه بیشتر، مصرف انرژی کمتر (کاهش هزینه‌های جاری شرکت‌ها)، رونق سفر، تفریح و رشد اقتصاد گردشگری و جلسات کوتاه‌تر برای مدیران و مهارت در انجام سریع کارها می‌شود. کاهش روزهای کاری و افزایش تعطیلات آخر هفته علاوه بر انعطاف‌پذیری بالای کارکنان در توسعه و رشد اقتصادی نیز تاثیرگذار است. بسیاری از سازمان‌ها در اروپا برای جلوگیری از «فرسودگی شغلی» با کاهش هفته کاری به چهار روز و حقوق برابر با پنج روز کاری سعی در ایجاد کارگران شادتر، پرانرژی‌تر با بازدهی بیشتر و متعهدتر به کارفرمایان خود می‌کنند. کشورهای اروپایی تقریبا در مسیر ویکند سه روزه قرار دارند. هلند به عنوان یک کشور پیشرو در کاهش ساعت کاری و دستمزد بالا به کارکنان خود در جهان به‌صورت میانگین با ۲۹ ساعت کار در طول هفته و دستمزد سالانه ۴۷ هزار دلار کمترین میزان ساعت کاری در کشورهای صنعتی را دارد. قوانین هلندی در سال ۲۰۰۰ تصویب شده تا از تعادل کار و زندگی برخوردار باشد. در دانمارک به‌طور متوسط ۳۳ ساعت کار در هفته با دستمزد سالانه ۴۶ هزار دلار تخمین زده می‌شود. کارکنان در نروژ حدود ۳۳ ساعت در هفته با متوسط دستمزد سالانه ۴۴ هزار دلار کار می‌کنند. با توجه به قوانین کار نروژ حداقل ۲۱ روز تعطیلات با حقوق را به کارگران ارائه می‌دهند. ایرلندی‌ها حدود ۳۴ ساعت در هفته با متوسط دستمزد سالانه ۵۱ هزار دلار کار می‌کنند. در آلمان کارکنان حدود ۳۵ ساعت در هفته با متوسط دستمزد سالانه ۴۰ هزار دلار کار می‌کنند. این طرح منجر به رسیدن نرخ بیکاری این کشور به ۵ درصد شده است.
تعطیلات سه‌روزه در پساکرونا
برخی از کشورهای جهان همچون اسپانیا، انگلیس، مکزیک، کاستاریکا، نیوزیلند، فنلاند و اخیرا در ژاپن با افزایش تعطیلی آخر هفته از دو روز به سه روز در جست‌وجوی راهی برای افزایش اوقات فراغت کارکنان برای تفریح و سفر هستند. با همه‌گیری کرونا اقتصاد جهانی با چالش‌های گسترده‌ای مواجه شد و بازار گردشگری بیش از سایر بخش‌ها مورد آسیب قرار گرفت. محدودیت در سفرها و قرنطینه‌های طولانی مدت علاوه بر اینکه صنعت گردشگری را با رکود بی‌سابقه‌ای مواجه کرد بلکه بر میزان عملکرد کارکنان و شرایط روانی آنها اثرات منفی بسیاری ایجاد کرد. از این رو بسیاری از کشورها با توجه به تعطیلی سفرهای بین‌المللی به سفرهای داخلی روی آوردند و افزایش تعطیلات آخر هفته فرصتی را برای بازگشت سفرها و ریکاوری روان کارکنان فراهم کرده است. افزایش تعطیلات آخر هفته و فراهم شدن فرصتی برای سفرهای کوتاه در داخل کشور، بر کارآمدی کارکنان و افزایش راندمان کاری نیز افزوده است و منجر به افزایش سطح درآمدی بسیاری از شرکت‌ها شده است. اسپانیا به عنوان دومین کشور گردشگرپذیر جهان نیز طرح تعطیلات آخر هفته سه روزه را به عنوان یک جریان مهم برای پسا کرونا در دستور کار قرار داده است. بازار گردشگری حدود ۱۵ درصد از تولید ناخالص داخلی اسپانیا را به خود اختصاص داده است که عمده درآمد این کشور از راه پذیرش گردشگر تامین می‌شود. درآمد حاصل از گردشگری اسپانیا ۲ برابر درآمدهای نفتی ایران است. بحران کرونا که منجر به تعطیلی بازار گردشگری بین‌المللی این کشور شد سیاست کلی اسپانیا مانند اکثر کشورها به سوی تقویت گردشگری داخلی تغییر یافت. از این‌رو برنامه هفته کاری چهار روزه مورد توجه سیاستمداران این کشور قرار گرفت و درحال‌حاضر برخی از شرکت‌های اسپانیایی در مرحله آزمایش ویکند سه روزه برای بررسی افزایش کارآیی و اوقات فراغت کارکنان قرار دارند. همچنین دولت فعلی انگلیس درصدد تصویب هفته کاری ۴ روزه هستند که این امر می‌تواند منجر به ایجاد ۴۵ تا ۵۹ هزار شغل جدید در بخش گردشگری طی یک سال شود. از این رو دولت برای بازگرداندن بخش گردشگری کارفرمایان را به کوتاه‌تر کردن روزهای کاری تشویق می‌کند. فنلاند نیز از این طرح حمایت کرده و احتمال تصویب آن وجود دارد. نیوزیلند که طی سالیان اخیر به یک مقصد مهم گردشگری تبدیل شده و اقتصاد این کشور مبتنی بر درآمدهای گردشگری است و حدود ۶ درصد از تولید ناخالص داخلی را به خود اختصاص داده است؛ در پی انسداد سفرهای بین‌المللی ناشی از ویروس کرونا، ایده تعطیلی آخر هفته سه روزه را تشویقی در جهت ارتقای گردشگری داخلی و بازیابی این بخش پس از بحران کرونا در پیش گرفته است. اجرای این طرح می‌تواند منجر به افزایش بهره‌وری گردشگری داخلی و بهبود و تعادل کار و زندگی افراد شود. در نهایت آلمان نیز اجرای طرح هفته کاری ۴روزه را روشی برای جبران فشارهای اقتصادی در دوره کرونا معرفی می‌کند. در زمان کرونا با توجه به تعطیلی بسیاری از مشاغل و دورکاری کارکنان، سبک جدیدی بر بالا بردن بهره‌وری کارکنان افزوده شد و بسیاری از شرکت‌ها به ویژه در آمریکا، برای کاهش هزینه‌های شرکت روند دورکاری را ادامه خواهند داد و این منجر به ایجاد یک سبک جدید در سفرها شده است. اکنون سفرها به شکل دوگانه تفریحی-کاری درآمدند و افراد زمان بیشتری را در سفر خواهند گذراند. این امر منجر به بازیابی و بهبود هرچه بیشتر بازار گردشگری در جهان خواهد شد.
آخر هفته ایران
حال آنکه جهان به سمت افزایش تعطیلات آخر هفته و حتی فراتر از آن، اعمال سیاست دورکاری کارکنان خود پیش رفته، در ایران همچنان با ساعات کاری ۴۴ ساعت در هفته و تعطیلی یک‌روزه آخر هفته مواجه هستیم. علاوه بر بحران اقتصادی و کاهش بیش از حد معیشت خانوارها، بررسی‌های جدید نشان می‌دهد که افراد زیادی با اختلالات روانی مواجه هستند. اگرچه دلایل متعددی برای این موضوع وجود دارد، اما یکی از مهم‌ترین دلایل آن را می‌توان در فرسودگی‌های ناشی از کار زیاد و تعطیلات کم دانست که فرصتی برای استراحت، تفریح و سفر وجود ندارد. این درحالی است که در ایران به دلیل محدود شدن تعطیلات به ایام نوروز، پراکنده بودن تعطیلات رسمی و تعطیلی یک روزه آخر هفته سفرها تنها در تعطیلات مناسبتی محدود از جمله عید اتفاق می‌افتد و در باقی فصول به‌ویژه در پاییز و زمستان با کاهش سفرها بهدلیل کمی تعطیلات مواجه هستیم. تجربه موفق کشورهای پیشرو نشان داده که کاهش ساعت کاری و افزایش تعطیلات آخر هفته تا چه اندازه بر راندمان کاری اثرگذار بوده و در راستای افزایش تعطیلات، بازار گردشگری نیز جانی تازه گرفته و در مسیر بهبودی قرار گرفته است. هر اندازه که سفرها افزایش یابد و مشاغل حوزه گردشگری فعال‌تر شوند میزان درآمدها و رشد و توسعه اقتصادی نیز افزایش می‌یابد. بنابراین با توجه به تاثیر مستقیم صنعت منعطف گردشگری بر اقتصاد، افزایش سفرها باتوجه به کاهش ساعت کاری بر رشد اقتصادی یک کشور اثرگذار خواهد بود و در مسیر جبران خسارت‌های وارده بر اقتصاد یک کشور قرار می‌گیرد.همچنین شرایط روحی و روانی مردمی که علاوه بر از دست دادن عزیزان‌شان نزدیک به دو سال محصور و محدود بودند و امکان سفر، دیدارهای خانوادگی و دوستانه و حتی تفریحات روزمره همچون رفتن به سینما، پارک و خرید را نداشتند و بیش از هر زمان دیگری تنها بر کار و شغل خود متمرکز بودند، اکنون زمان آن رسیده تا ایران هم همگام با جهان در مسیر کاهش فرسودگی شغلی و افزایش امید به زندگی و بازدهی کاری و بازیابی و بهبود بازار گردشگری و در نتیجه رشد اقتصادی کشور گام بردارد.
