روندهای آتی عرضه و تقاضای یک محصول پتروشیمی بررسی شد
مکانیزم مصرف متانول مازاد
پروپیلن از جمله مواد بالادستی پتروشیمی است که از مشتقات آن محصولات متنوع بسیار ارزشمندی در پایین‌دست به دست می‌آید. اهمیت تولید مشتقات پروپیلن از این جهت است که این مشتقات به عنوان ماده اولیه در صنایع تکمیلی پرکاربردی همچون صنایع بسته‌بندی، یونولیت، پلاستیک، خودرو، نساجی، ساختمان، چرم مصنوعی، کفش و... مورد استفاده قرار می‌گیرند. طبق آمار اتاق بازرگانی در سال 97، میزان واردات محصولات زنجیره پروپیلن برای تامین مواد اولیه صنایع تکمیلی، 516 میلیون دلار بوده است. با توجه به رشد تقاضا و افزایش نیاز به این محصولات، برخی برآوردها نشان می‌دهد که در آینده نزدیک رقم واردات محصولات زنجیره پروپیلن کشور به حدود یک میلیارد دلار در سال هم خواهد رسید. بر این اساس برنامه‌ریزی برای افزایش تولید این محصولات در کشور با در نظر گرفتن مطالعات امکان‌سنجی و اقتصادی امری مهم ارزیابی می‌شود.
رشد خارج از محدوده تولید متانول در کشور
در میان روش‌های مختلف تولید پروپیلن در کشور، استفاده از متانول مزیت ویژه‌ای دارد زیرا تولید متانول درکشور رو به افزایش و دسترسی به آن هم آسان است زیرا در چند سال اخیر با توجه به افزایش قابل‌توجه حاشیه سود خالص پتروشیمی‌های تولیدکننده متانول، توسعه این بخش از زنجیره تولید صنعت پتروشیمی بسیار مورد توجه قرار گرفته است که متاسفانه عمدتا به همین جا یعنی تولید متانول به عنوان کالای نهایی خلاصه شده است. طبق برآوردها تولید متانول در ایران تا سال 1404 به رقم قابل‌توجه 23 میلیون تن در سال می‌رسد که این میزان از تولید، معادل 45درصد از تجارت جهانی متانول خواهد بود. بنابراین احتمالا هم صادرات آن با مشکل مواجه می‌شود و هم تولیدکنندگان متانول با کاهش تکلیفی تولید مواجه خواهند شد و سرمایه‌گذاری‌های انجام شده به خواب خواهند رفت و شرکت‌ها متضرر خواهند شد.
نمودار درج شده در گزارش آمارهای جهانی عرضه و تقاضای متانول در جهان را نشان می‌دهد. همان‌طور که در نمودار روشن است صرفا در سال ۲۰۱۶، رشد تقاضا حدود دو میلیون تن بیش از رشد طرف عرضه بوده است. در سال‌های ۲۰۱۷ و ۲۰۱۹ رشد ظرفیت عرضه اندکی بیشتر از رشد تقاضا بوده است اما طی سال‌های ۲۰۲۰ تا ۲۰۲۵ رشد طرف عرضه بین 6/ 7 میلیون تن تا 12 میلیون تن در سال بیش از تقاضا خواهد بود. برای غلبه بر چالش متانول مازاد در کشور و همچنین رفع کمبودهای پروپیلن، یکی از بهترین راهکارها تعریف موارد مصرف داخلی برای متانول مازاد بوده که یکی از این موارد مصرف، تبدیل متانول به پروپیلن در واحدهای MTP است. با نگاهی به طرح‌های پروپیلنی تعریف شده در کشور تنها طرح عسلویه است که با تبدیل متانول به پروپیلن هوشمندانه تعریف شده است اما طرح‌هایی همچون امیرآباد شمال با تبدیل گاز طبیعی به متانول و سپس تبدیل آن به پروپیلن، به مساله متانول مازاد کشور دامن می‌زنند؛ چرا که از متانول موجود در کشور برای تولید پروپیلن استفاده نمی‌کنند و حتی متانول را به عنوان یک ماده جانبی در کنار پروپیلن به بازار عرضه خواهند کرد.
طرح راهبردی پروپیلن عسلویه
طرح پروپیلن عسلویه شامل احداث سه واحد MTP (تبدیل متانول به پروپیلن) بوده که خوراک دریافتی هر یک از واحدها 1650 هزار تن متانول است و مجموع آن حدود سالانه 5 میلیون تن متانول می‌شود. بنابراین این طرح در قالب یک پارک پروپیلن برای احداث سه واحد MTP تعریف شده است. پروپیلن تولیدی از هر یک از واحدها نیز سالانه 470 هزار تن بوده که مجموع آنها حدود 4/ 1 میلیون تن در سال است. برای اجرای این طرح‌های پروپیلن در منطقه عسلویه، مشوق‌هایی مانند تخفیف در خوراک، پرداخت هزینه دانش فنی پس از تولید محصول، مشوق‌های مالیاتی و تخصیص زمین برای سرمایه‌گذاران در نظر گرفته شده است که جذابیت اجرای پروژه را افزایش دهد. دانش فنی MTP خوشبختانه به طور کامل در داخل کشور بومی شده و گواهینامه ثبت اختراع فناوری تولید پروپیلن از متانول در ایران از اتحادیه اروپا دریافت شده و هم‌اکنون امکان ارائه اسناد مهندسی به طور کامل وجود دارد. متانول در ایران مانند چین در سبد سوختی کشور قرار ندارد و کمتر از ۵ درصد آن در کشور مصرف می‌شود و محصولی صادراتی است، بنابراین فرصت بسیار خوبی است که شاخه زنجیره ارزش پروپیلن در کشور توسعه پیدا کند، زیرا پایین‌دست پروپیلن به شدت گسترده است و کمبود این محصول همواره سبب توسعه نیافتن پایین‌دست پروپیلن شده است. در کنار مزایای مهم تبدیل متانول به پروپیلن در عسلویه، ایراد مهمی که به این طرح وارد است عدم‌تکمیل زنجیره ارزش پروپیلن در همان منطقه و صرف هزینه‌های گزاف برای انتقال پروپیلن تولید شده به مرودشت استان فارس است. گفته می‌شود هزینه این خط لوله 500 میلیون دلار برآورد شده است. این طرح نیز فاقد طرح توجیه دقیق فنی و اقتصادی و آمایش سرزمینی است. مطالعات بازار در این طرح انجام نشده و هیچ برآوردی مبنی بر اینکه 1400 هزار تن در سال پروپیلن انتقالی به مرودشت، در کجا مصرف خواهد شد، وجود ندارد درصورتی‌که با صرف همین هزینه خط لوله برای ساخت واحدهای پایین‌دستی پروپیلن در عسلویه می‌توان از مزایای نزدیکی به مبادی صادراتی و همچنین نزدیکی مجتمع‌های تامین‌کننده متانول و آب و برق بهره برد. بنابراین در مجموع با توجه به تولید مقادیر بالای متانول در کشور و روند رو به رشد آن و مزایای منطقه‌ای عسلویه، اجرای طرح تبدیل متانول به پروپیلن در این منطقه اقدامی راهبردی است چرا که نیاز صنایع به پروپیلن را نیز برطرف می‌کند. علاوه بر این اجرای این طرح به دلیل کاهش هزینه‌های خوراک و استفاده از زیرساخت‌های منطقه عسلویه از توجیه اقتصادی مطلوبی برخوردار است. چنانچه پروپیلن تولیدی در عسلویه در همان منطقه یا مناطق بسیار نزدیک، تبدیل به مشتقات پروپیلن شود و محصول آن به سایر مناطق منتقل شود، در عمل یکی از بهترین طرح‌های تاریخ صنعت پتروشیمی در زنجیره پروپیلن محقق خواهد شد.
