آنکارا تحت فشار بحران انرژی داخلی قرار گرفته است
اپیزود جدید قطع گاز ترکیه
قطع جریان صادراتی گاز ایران
پنج‌شنبه هفته گذشته، خبرگزاری رویترز به نقل از مقامات و منابع صنعتی در ترکیه اعلام کرد که این کشور به نیروگاه‌‌‌های گازی خود دستور داده است تا مصرف گاز خود را به دلیل قطعی جریان گاز ایران تا سطح ۴۰درصد کاهش دهند. گروه‌‌‌های صنعتی در ترکیه درباره اینکه قطعی گاز به تولید نیروگاه‌‌‌ها ضربه خواهد زد، هشدار دادند. مقامات ترکیه گفتند که عرضه به مصرف‌کنندگان بزرگ، به جز گاز مورد استفاده برای گرمایش تا ۶۰درصد کاهش پیدا خواهد کرد.
مقامات ترکیهای همچنین به رویترز گفته‌‌‌اند که ایران قطع ۱۰روزه گاز را به ترکیه اطلاع داده، اما مذاکرات برای از سرگیری انتقال گاز در جریان است. با این حال، در آن گزارش به دلیل این قطعی و مسائلی از این دست اشاره نشده بود.
در طرف مقابل، شرکت ملی گاز ایران اعلام کرد که در پی بروز نشت گاز در ایستگاه بازرگان از دو اتصال عایقی و بر هم خوردن شرایط استاندارد کاری در ایستگاه، صادرات گاز به ترکیه کاهش یافته است و تا زمان رفع اشکال برای مدتی کوتاه، به حال تعلیق در خواهد آمد.
در گزارش شرکت ملی گاز آمده است که به محض وقوع حادثه، ضمن انجام اقدام‌‌‌‌‌‌‌‌‌های لازم، موضوع بلافاصله به طرف ترکیه اعلام و ضمن هماهنگی سریع، شرایط حضور نمایندگان ترکیه در ایستگاه فراهم شد. بر اساس این گزارش، با وجود شرایط ناایمن کاری از منظر استانداردها و لزوم تعمیر سریع و اضطراری قطعات معیوب، با کنترل شرایط عملیاتی و پایش مستمر نشتی‌‌‌‌‌‌‌‌‌ها و کنترل فشار، جریان صادرات گاز برقرار شد. این در حالی است که با وجود برقرار نگه‌‌‌داشتن جریان صادرات از طرف ایران، به دلیل مشکل فنی در ایستگاه تقویت فشار ترکیه، این کشور در حال حاضر امکان دریافت گاز را ندارد. شرکت ملی گاز ایران آماده ارسال گاز با لحاظ حفظ شرایط ایمن عملیاتی تا زمان تصمیم‌گیری نهایی در این زمینه خواهد بود.
نشت گاز در خط لوله و واکنش ترکیه
روز جمعه، جواد اوجی، وزیر نفت در گفت‌‌‌و‌‌‌گویی تلویزیونی درباره انتشار اخبار مربوط به کاهش صادرات گاز به ترکیه گفت: «خطوط انتقال گاز و ایستگاه تقویت فشار در سمت ایران ۲۰ دی‌‌‌ماه در ایستگاه بازرگان دچار نشتی گاز شد و ایران از همکاران خود در شرکت بوتاش ترکیه برای بررسی به این ایستگاه دعوت کرد که کارشناسان طرف ترک بر این موضوع صحه گذاشتند.»
به گزارش «شانا»، وی ادامه داد: «کارشناسان ترکیهای اصرار داشتند که عملیات نشت‌‌‌گیری را برای جلوگیری از قطع صادرات عقب بیندازیم، اما با توجه به اینکه این موضوع مخاطره‌‌‌آمیز بود و می‌‌‌توانست منجر به حادثه شود، ناچار به کاهش فشار و میزان صادرات شدیم و با اینکه ۳۰میلیون مترمکعب در روز تعهد صادرات داشتیم، به دلیل مشکل فنی که برای ایستگاه تقویت فشار رخ داده بود، صادرات را کاهش دادیم.»
وزیر نفت تصریح کرد که پس از این ماجرا، روز پنج‌شنبه ایستگاه تقویت فشار کشور ترکیه در مرز بازرگان دچار مشکل و صادرات گاز تا صبح اول بهمن‌‌‌ماه به‌‌‌طور کامل قطع شد. اوجی همچنین درباره آغاز مجدد صادرات گاز به ترکیه اظهار کرد: «کارشناسان ترکیهای کمپرسورها را روشن کردند و صادرات به میزان ۱۰میلیون مترمکعب آغاز شد، اما طبق قوانین حاکم بر قرارداد و اصول ایمنی ما باید نشتی را که در این ایستگاه رخ داده است در اولین فرصت تعمیر کنیم که به دلیل سرما چند روز عقب انداختیم، اما به‌‌‌طور قطع این مشکل باید حل شود و جزو اصول کار است.»
طبق گزارش «شانا»، وزارت نفت روز جمعه اعلام کرد که صادرات گاز از ایران به ترکیه از سر گرفته شده و این وقفه کوتاه در صادرات به دلیل مشکل فنی ایستگاه تقویت فشار در سمت ترک‌‌‌ها بوده است. اما مقامات بخش انرژی ترکیه روز جمعه اعلام کردند که به جای ۲۸میلیون مترمکعب گاز موردنیاز روزانه این کشور، تنها ۲میلیون مترمکعب گاز طبیعی به همسایه شمال غربی ایران صادر شده است. این مقامات که نخواستند هویتشان افشا شود، به خبرگزاری رویترز گفتند جریان گازی که از ایران آمده بسیار کم‌فشار است و در کنار آن، میزان اندک جریان گاز باعث اختلال در سیستم شده است. منابع رویترز همچنین وجود هرگونه مشکل فنی در سمت ترکیه را تکذیب کردند.
تبعات اختلال در عرضه
بحران انرژی در ترکیه به دلیل کاهش گاز صادراتی ایران اتفاق تازه‌‌‌‌‌‌ای نیست. در سال‌های گذشته که ترکیه گزینه‌‌‌های وارداتی بسیار کمتری در اختیار داشت و به‌شدت به واردات گاز از ایران متکی بود، بارها بمب‌‌‌گذاری‌‌‌های «پ‌ک‌ک» در خط لوله انتقالی، باعث قطع گسترده جریان گاز ایران به ترکیه شده بود. همچنین سال گذشته قطع گاز میان ایران و ترکیه تا چند هفته ادامه داشت که برخلاف رویه گذشته طرف ترکیهای بود که مشکل خط لوله گاز را نهایتا پس از یک هفته حل کرد.
حالا گروه‌‌‌های صنعتی در ترکیه می‌‌‌گویند، قطعی گاز صادراتی ایران روی بخش تولید صنعتی این کشور اثر‌گذار خواهد بود. اما مقامات دولتی ترکیه به نیروگاه‌‌‌ها و صنایع دستور داده‌اند تا مصرف گاز را کاهش دهند؛ چرا که تامین انرژی در این کشور دشوار شده است. به گزارش دیلی صباح، به دلیل سرمای شدیدتر از حد معمول در ترکیه، مصرف گاز خانگی افزایش پیدا کرده و کاهش میزان گاز در دسترس این کشور، مصائب قطعی گاز ایران را چند برابر کرده است. این روزنامه نزدیک به اردوغان و حزب حاکم عدالت و توسعه مدعی شده است که ایران به کمبود گاز طبیعی در فصول سرد و فصول گرم سال، به دلیل مصرف محلی بسیار زیاد مشهور است و می‌‌‌گوید به‌‌‌رغم نامشخص بودن دلیل نقص فنی، ممکن است کمبود گاز داخلی در ایران دلیل قطعی بوده باشد. سراسر ایران در روزهای اخیر با موج سرما و بارش برف کم‌سابقه‌‌‌ای در سال‌های اخیر روبهرو شده و ممکن است این امر در توقف صادرات به ترکیه نقش داشته باشد.
با این حال، وزارت انرژی و منابع طبیعی ترکیه روز پنج‌شنبه هشدار داد که تاسیسات صنعتی بزرگ و نیروگاه‌‌‌های برق به دلیل توقف صادرات گاز دچار قطعی محدود و از پیش تعیین‌‌‌شده برق خواهند شد. در مقابل، اردال باهچیوان، رئیس اتاق صنعت استانبول (ISO) با اعتراض به تصمیم محدودسازی عرضه گاز به صنایع اظهار کرد که صنعتگران در چنین شرایطی باید بزرگ‌ترین بار افزایش هزینه‌‌‌ها در ماه‌‌‌های اخیر را به دوش بکشند و شرایط کنونی که هزینه صنایع را افزایش می‌دهد، کاملا غیرقابل قبول است. رئیس اتاق صنایع استانبول در بیانیه‌‌‌ای گفت: «این تصمیم به صادرات ترکیه ضربه می‌‌‌زند و باعث ایجاد استرس بسیار جدی در تولید و برنامه‌‌‌ریزی کارخانه‌‌‌ها می‌شود. کمبود گاز اثر دومینووار دارد و بر بهره‌‌‌وری، کیفیت خروجی، تحویل محصول و بسیاری از زمینه‌‌‌های دیگر اثر منفی خواهد داشت.»
شرکت گاز دولتی بوتاش ترکیه نیز با تشدید نگرانی‌ها درباره گاز، اعلام کرد که مصرف روزانه گاز این کشور به رکورد ۲۸۸میلیون مترمکعب در روز رسیده است. این افزایش به دلیل شرایط سخت زمستانی و بارش مداوم برف رقم خورده است. ترکیه برای تامین گاز موردنیاز خود، تقریبا به طور کامل به جریان واردات از روسیه، جمهوری‌آذربایجان و ایران وابسته است. بر اساس آخرین داده‌‌‌های رسمی، ایران به تنهایی ۱۶درصد از گاز طبیعی موردنیاز ترکیه را در ۱۰ماه نخست سال ۲۰۲۱ تامین کرده است. این امر همزمان با افزایش چشمگیر تورم و رشد شدید بهای انرژی در ترکیه و سطح جهان رخ داده و مردم این کشور را به ستوه آورده است. قیمت برق برای مشترکان تجاری در این ماه ۱۲۵درصد و برای خانوارها حدود ۵۰درصد افزایش یافته است. همچنین شرکت بوتاش می‌‌‌گوید که بهای گاز طبیعی برای مصارف مسکونی ۲۵درصد و برای مصارف صنعتی ۵۰درصد افزایش یافته که این رقم برای تولیدکنندگان برق ۱۵درصد بوده است.
بازار ترکیه و چالش‌‌‌های پیش‌‌‌روی ایران
ترکیه در سال ۲۰۲۱ حدود ۲/ ۲۳درصد افزایش واردات گاز داشته و میزان آن به ۶/ ۶۱میلیارد مترمکعب رسیده است. همچنین ظرفیت ذخیره‌‌‌سازی گاز طبیعی این کشور ۸۴/ ۳میلیارد مترمکعب است. در ترکیه ۱۸میلیون مشترک گاز وجود دارد که حدود ۷۰ میلیون نفر از جمعیت این کشور را شامل می‌شود؛ بنابراین ترکیه برای تامین گاز خود با چالش جدی رو‌‌‌به‌‌‌روست.
این کشور در سال‌های اخیر و با نزدیک شدن به پایان قرارداد ایران - ترکیه، اتکای خود به گاز ایران را کاهش داده و حالا اولویت خود را در تامین LNG از کشورهایی همچون آمریکا، قطر و الجزایر قرار داده است. این کشور حتی از مهم‌ترین رقیب منطقه‌‌‌ای خود یعنی مصر نیز در سال گذشته میلادی چند محموله وارد کرده و به دنبال افزایش آن است. همچنین افزایش همکاری با روسیه و جمهوری‌آذربایجان در زمینه انتقال گاز به اروپا بخش دیگری از برنامه ترکیه در این حوزه است.
در روزهای اخیر نیز بحث‌‌‌هایی درباره انتقال گاز خط لوله‌‌‌ای از اسرائیل به ترکیه و سپس به اروپا مطرح شده و اردوغان نیم‌نگاهی هم به واردات گاز از ترکمنستان دارد. از سوی دیگر، ترکیه با برنامه تهاجمی خود برای کشف گاز دریای سیاه و دریای مدیترانه به دنبال تامین گاز خود است. البته برنامه ترکیه در شرق مدیترانه برای اکتشاف و استخراج گاز از مخازنی که گاه در آب‌‌‌های سرزمینی یونان و قبرس هستند، با اعتراضات شدید آمریکا، اروپا و کشورهای حوزه مدیترانه مواجه شده و تحریم‌‌‌های زیادی را بر ترکیه تحمیل کرده است.
حال باید دید که با ادامه سریال قطع گاز ایران به ترکیه و نزدیک شدن به زمان پایان قرارداد گازی میان تهران و آنکارا، این کشور چه تصمیمی برای چند سال آینده اتخاذ خواهد کرد و آیا به دنبال ادامه واردات از ایران است یا خیر. ایران از یک سو، در سال‌های اخیر با افزایش مصرف چشمگیر داخلی روبهرو بوده و از سوی دیگر با توجه به عدم‌سرمایه‌گذاری مناسب در زمینه توسعه گازی، نتوانسته توازنی در این میان برقرار کند و علاوه بر مشکلات داخلی در زمینه تامین گاز موردنیاز خانوارها، صنایع و نیروگاه‌‌‌ها به‌خصوص در دو سال اخیر با مشکلات زیادی در زمینه صادرات گاز خود به آخرین بازارهای در دسترس یعنی ترکیه و عراق روبهرو شده و هر دوی این کشورها به دنبال جایگزین‌‌‌هایی برای گاز ایران در داخل کشور خود هستند. بی‌‌‌تردید مدیریت چنین شرایطی باید مهم‌ترین اولویت بخش گازی وزارت نفت باشد تا از یکسو مشکل تامین داخلی و از سوی دیگر چالش تامین مشتریان را حل کند و با فعال‌‌‌سازی دیپلماسی انرژی و برقراری روابط گرم و تضمینی با همسایگان، بتواند بازاریابی موفقی برای گاز ایران داشته باشد و ضمن حفظ بازار عراق و ترکیه به دنبال دسترسی به بازارهای دیگر هم باشد.
