بررسی آمار گمرک نشان داد
سیگنال مثبت از صادرات میعانات
بعد از انتشار آماری از افت قابل توجه صادرات نفت ایران همزمان با آغاز تحریم‌های آمریکا، نشانه‌هایی از بهبود روند صادراتی کشور دیده می‌شود. آنطور که آمار روزانه گمرک کشور نشان می‌دهد، در ۱۸ روز ابتدای بهمن ماه سال جاری، به‌طور متوسط ۴۷۶ هزار بشکه در روز میعانات گازی از ایران صادر شده است. این مقدار صادرات میعانات گازی بیشترین سطح در کل سال جاری محسوب می‌شود. علاوه بر آن مقایسه این عدد با متوسط روزانه صادرات این ماده در سال‌های گذشته نشان از رکوردشکنی میزان فروش میعانات گازی ایران دارد. این در حالی است که در فاصله آبان(شروع تحریم‌ها) تا بهمن میزان صادرات این کالا بسیار کاهش یافته بود، به‌طور مثال در آذر ماه ایران هیچ محموله‌ای از میعانات گازی خود را صادر نکرده است. با این حال باید توجه داشت که صادرات ۴۷۶ هزار بشکه در روز تنها مربوط به ۱۸ روز ابتدای بهمن است، بنابراین متوسط صادرات میعانات گازی ایران در کل بهمن ماه ممکن است با این رقم متفاوت باشد. به این معنا که در صورتی که ایران تا پایان این ماه محموله دیگری صادر نکند یا اینکه موفق به ارسال محموله‌های دیگری شود، ممکن است میزان صادرات در بهمن قدری کاهش یا افزایش یابد. علاوه بر این آمار استخراج شده از گزارش‌های روزانه گمرک است و ممکن است هر گونه تغییری در میزان صادرات در گزارش‌های آتی گمرک از صادرات کشور اعمال شود؛ البته بررسی روند ماه‌های پیش احتمال برابری این آمار را با اعداد انتشار یافته از صادرات میعانات در پایان هر ماه تا حدودی تایید می‌کند. آمار ماهانه که در پایان هر ماه توسط گمرک منتشر می‌شود از دقت بیشتری برخوردار است.
با این حال آنچه در این آمار قابل اتکا است، روند افزایشی صادرات میعانات گازی ایران بعد از شروع تحریم‌ها است که می‌تواند نشان از بهبود روند صادراتی نفت کشور باشد. آنطور که آمار گمرک نشان می‌دهد در آبان ماه، همزمان با شروع تحریم‌های آمریکا، میزان صادرات میعانات گازی ایران تنها ۳۱ هزار بشکه در روز بوده است. در ماه بعد از آن یعنی در آذرماه میزان صادرات این کالا به‌طور کامل متوقف شده است. اما از دی ماه همزمان با آغاز مجدد خرید میعانات گازی کره‌جنوبی از ایران، این رقم اوج گرفته و در بهمن ماه این روند افزایشی ادامه یافته است. در صورتی که ایران بتواند این سطح از صادرات میعانات گازی را حفظ کند، نه تنها از تمام ظرفیت صادرات میعانات گازی خود استفاده خواهد کرد، بلکه احتمال فروش آن حجم از میعانات را که در ماه‌های اخیر روی آب یا در مخازن بندر دالیان چین ذخیره کرده، به فروش رساند. در واقع این ماده ارزشمند با شروع تحریم‌ها به دردسری برای ایران بدل شده است؛ چراکه همراه با گاز تولید می‌شود و تنها به بهای کاهش تولید گاز می‌توان تولید میعانات را کاهش داد. بنابراین در شرایط تحریم که خرید میعانات محدود شده، ایران با هزینه بسیاری این کالا را در مخازنی که در بندر دالیان چین اجاره کرده یا در ناوگان شرکت ملی نفتکش روی آب ذخیره کرده است. آمار نشان می‌دهد ایران بیش از ۱۹ میلیون بشکه میعانات در بندر دالیان چین ذخیره کرده است. میزان میعانات ذخیره‌شده روی آب مشخص نیست، اما در دور قبلی تحریم‌ها مقدار آن به بیش از ۶۰ میلیون بشکه رسیده بود. در سال‌های اخیر ایران با بهره‌برداری از فازهای سه‌گانه پارس‌جنوبی، مصرف داخلی این نوع نفت را افزایش داده است. آنطور که وزیر نفت اخیرا اعلام کرده تولید میعانات گازی کشور تا پایان سال با بهره‌برداری از ۴ فاز جدید پارس‌جنوبی به حدود ۹۶۰ هزار بشکه در روز خواهد رسید، این در حالی است که بین ۶۰۰ تا ۶۵۰ هزار بشکه روزانه میعانات در داخل کشور به مصرف می‌رسد؛ بنابراین ظرفیت صادراتی میعانات گازی کشور بیش از ۳۰۰ هزار بشکه در روز است.
از سوی دیگر باید توجه داشت هیچ آمار دقیقی از صادرات نفت کشور در دسترس نیست و تمام آنچه موسسات و نشریات بین‌‌المللی به آن اتکا می‌کنند بر اساس حدس و گمان‌ها و آمار غیردقیق است. با این حال صادرات میعانات گازی در کشور از صادرات نفت جدا شده است و گمرک برخلاف نفت، آمار صادرات میعانات گازی را منتشر می‌کند. آمار گمرک برای مقاطع زمانی مختلف منتشر می‌شود. در این خصوص بررسی‌های «دنیای اقتصاد» از این آمار در ۱۰ سال گذشته و همچنین آمار انتشار یافته در گزارش‌های مقدماتی ماهانه تا پایان دی سال جاری و آمار روزانه منتشرشده در سایت گمرک از ابتدای بهمن تا تاریخ ۱۸ این ماه می‌تواند مسیر صادرات این ماده را مشخص کند. بنابراین در شرایطی که آمار دقیقی از صادرات نفت کشور در دسترس نیست آمار صادرات میعانات گازی می‌تواند نشانگر فعالیت صادراتی ایران در این بخش باشد.
فاصله ۶ماهه خروج از برجام و شروع تحریم‌ها
ترامپ ماه مه ۲۰۱۸ مصادف با اردیبهشت سال جاری اعلام کرد که آمریکا از توافق هسته‌ای با ایران خارج شده است و بر اساس آن، تحریم‌های نفتی علیه ایران ظرف ۶ ماه (۵ نوامبر مصادف با اواسط آبان) آغاز خواهد شد. ترامپ مدعی شده بود که خواهان توقف کامل صادرات نفت ایران است، بنابراین کشورها در مهلت ۶ماهه باید خرید نفت از ایران را متوقف کنند. تهدیدهای کاخ سفید موجب شد که خروج آمریکا از برجام شروعی بر کاهش صادرات نفت ایران شود و پیش از شروع تحریم‌ها برخی از کشورها از خرید نفت از ایران دست بکشند.
آنطور که گزارش منتشر شده در نشریه میس(MEES) از میزان صادرات نفت ایران نشان می‌دهد، در فاصله ژانویه تا آگوست ۲۰۱۸ یعنی در ۸ ماه ابتدایی این سال میزان صادرات نفت‌خام و میعانات گازی ایران حدود ۴۸/ ۲ میلیون بشکه در روز بوده است. این در حالی است که متوسط صادرات نفت‌خام و میعانات گازی ایران در سال ۲۰۱۷ حدود ۷/ ۲ میلیون بشکه در روز برآورد می‌شود. کاهش خرید نفت پیش از شروع تحریم‌ها از سوی کشورهای اروپایی، ترکیه و کره‌جنوبی مهم‌ترین عامل کاهش صادرات نفت ایران در این بازه محسوب می‌شود.
شرکت‌های اروپایی اولین مشتریان نفت ایران بودند که از خرید نفت ایران منصرف شدند. در ۸ ماه ابتدای سال ۲۰۱۸، این کشورها ۵۰۰ هزار بشکه از ایران نفت خریداری کرده‌اند، در حالی که متوسط خرید آنها در سال ۲۰۱۷ حدود ۵۷۰ هزار بشکه در روز گزارش شده است. علاوه بر این، کشورهای اروپایی در دو ماه منتهی به شروع تحریم‌ها خرید نفت خود از ایران را به ۲۰۰ تا ۲۵۰ هزار بشکه در روز کاهش داده‌اند. بعد از آنها، کره‌جنوبی اولین کشوری بود که خرید نفت از ایران را متوقف کرد. این کشور همواره بزرگ‌ترین مشتری میعانات گازی ایران بود، کره جنوبی در سال ۲۰۱۷ به‌طور متوسط روزانه بیش از ۳۶۰ هزار بشکه از ایران نفت می‌خرید که بخش اعظمی از این مقدار میعانات گازی بوده است. اما این کشور با خروج آمریکا از برجام خرید نفت از ایران را به سرعت محدود کرد، به‌طوری که متوسط خرید نفت کره‌جنوبی در فاصله ژانویه تا آگوست ۲۱۵ هزار بشکه در روز بوده که نسبت به متوسط ۲۰۱۷ بیش از ۴۰ درصد کاهش را نشان می‌دهد. علاوه بر این کره‌جنوبی از سپتامبر یعنی دو ماه مانده به شروع تحریم‌ها هیچ نفتی از ایران نخرید.دیگر مشتریان نفت ایران اما بعد از خروج آمریکا از برجام ابتدا واردات نفت خود از ایران را افزایش داده تا از فرصت باقی مانده پیش از تحریم‌ها استفاده کنند، اما این کشورها نیز در ماه‌های آخر پیش از شروع تحریم‌ها خرید خود را محدود کردند. بنابراین بر اساس آمار منتشر شده در میس، میزان صادرات نفت ایران در سپتامبر(شهریور-مهر) حدود ۷۲/ ۱ میلیون بشکه در روز و در اکتبر(مهر-آبان) ۴۲/ ۱ میلیون بشکه در روز بوده است.
با این حال همان‌طور که میس در گزارش خود اعلام می‌کند، این داده‌ها چندان دقیق نیست و ممکن است میزان واقعی صادرات نفت ایران بیش از این مقدار بوده باشد. میس با اشاره به خاموش کردن رادار نفتکش‌ها توسط ایران، انتقال محموله از کشتی به کشتی دیگر در وسط دریا و تغییر نام و پرچم نفتکش‌های ایرانی اعلام می‌کند که برآورد دقیق از میزان صادرات نفت ایران تقریبا غیرممکن است. این موضوع پیش از این توسط شرکت‌های دیگری مورد تایید قرار گرفته بود، به‌طور مثال در حالی که غالب شرکتها میزان صادرات نفت ایران در ماه سپتامبر را حدود ۶/ ۱ تا ۸/ ۱ میلیون بشکه در روز اعلام می‌کنند، موسسه تانکر ترکرز پیش از این اعلام کرده بود ایران در سپتامبر ۲/ ۲ میلیون بشکه نفت صادر کرده است. علاوه بر این واحد اطلاعات اکونومیست (The Economist Intelligence Unit) گزارش داده بود با وجود فشارهای حداکثری آمریکا ایران توانسته در ماه نوامبر مصادف با اولین ماه آغاز تحریم‌ها روزانه حدود ۲ میلیون بشکه در روز نفت به فروش برساند. این در حالی است که نشریه میس میزان صادرات نفت ایران در ماه نوامبر را ۷۷۲ هزار بشکه در روز برآورد و اعلام می‌کند که این مقدار صادرات نفت کمترین سطح از زمان وقوع انقلاب در ایران بوده است.
روند صادرات نفت بعد از تحریم‌ها
غالب آمار نشان می‌دهد که صادرات نفت ایران همزمان با شروع تحریم‌ها در ماه نوامبر(۱۴ آبان) افت شدیدی را تجربه کرده است. بر اساس آمار منتشر شده در میس میزان صادرات در ماه نوامبر حدود ۷۷۲ هزار بشکه در روز بوده که نسبت به ماه پیش از آن حدود ۴۵ درصد کاهش را نشان می‌دهد. این در حالی است که همزمان با شروع تحریم‌ها کاخ سفید اعلام کرد که ۸ کشور را از تحریم خرید نفت ایران معاف کرده است. چین، هند، کره‌جنوبی، ژاپن، ترکیه، تایوان، یونان و ایتالیا کشورهایی بودند که مجاز به خرید نفت ایران شدند.با این حال در ماه نوامبر تنها سه کشور چین، هند و یونان خریدار نفت ایران بوده‌اند. آنطور که کارشناسان میگویند، بخش مهمی از کاهش صادرات نفت ایران در ماه نوامبر به دلیل محدودیت‌هایی است که دیگر تحریم‌های آمریکا (بیمه نفتکش‌ها و مبادلات مالی) علیه ایران ایجاد کرده و بخشی نیز تحت تاثیر ابهامات معافیت‌‌های اعطایی دولت ترامپ بوده است. دولت ترامپ بر خلاف دور قبلی تحریم‌ها، برای برخی کشورهای معاف شده مقداری که مجاز به خرید نفت از ایران هستند را مشخص نکرده است.
در ماه دسامبر قدری صادرات نفت ایران افزایش یافت و به بیش از ۹۰۰ هزار بشکه در روز رسید. با این حال خریداران نفت ایران همچنان محدود باقی ماندند، چین و هند در این ماه به خرید نفت از ایران ادامه دادند اما یونان خرید نفت از ایران را متوقف کرد و پس از آن نیز هیچ نفتی از ایران خریداری نکرد. علاوه بر چین و هند، ترکیه دیگر کشوری است که در دسامبر از ایران نفت خریداری کرده، واردات این کشور در این ماه روزی ۵۸ هزار بشکه بوده است. اما در ماه ژانویه کره‌جنوبی به صف خریداران نفت ایران افزوده شده است. میس برآورد می‌کند که این کشور در این ماه روزانه ۲۰۰ هزار بشکه از ایران نفت وارد کرده باشد. برآورد می‌شود صادرات نفت خام و میعانات گازی ایران در ژانویه به ۲۸/ ۱ میلیون بشکه در روز رسیده باشد. اما پیش‌بینی می‌شود وضعیت صادرات نفت کشور در ماه جاری میلادی مجددا بهبودیافته باشد. اول اینکه آمار روزانه گمرک از رشد قابل توجه صادرات میعانات گازی ایران خبر می‌دهد و دوم، در این ماه ژاپن نیز به صف خریداران نفت ایران افزوده شده، بنابراین تعداد خریداران رسمی نفت ایران در ماه جاری میلادی به ۵ کشور رسیده است. پیش‌بینی می‌شود تا پایان مهلت ۶ماهه معافیت‌ها (مه ۲۰۱۹) مشتری جدیدی به خریداران کنونی نفت ایران افزوده نشود. در واقع از بین ۸ کشور معاف شده از تحریم خرید نفت ایران سه کشور ایتالیا، یونان و تایوان از این معافیت‌ها استفاده نکرده و نخواهند کرد. وزیر نفت کشورمان نیز پیش از این اعلام کرده بود که کشورهای اروپایی با وجود کسب معافیت‌ها اما از خرید نفت ایران ممانعت می‌کنند.
در حال حاضر اما برآوردهای مختلفی از میزان صادرات نفت ایران بعد از پایان مهلت معافیت‌ها می‌شود. ترامپ و دولت مردان او در کاخ سفید در هفته‌های اخیر بارها اعلام کرده‌اند که هدف سفر کردن صادرات نفت ایران را دنبال می‌کنند و بعد از پایان مهلت ۶ماهه هیچ معافیتی به خریداران نفت ایران اعطا نخواهد شد. با این حال کارشناسان این اظهارات را بیشتر بازی روانی ترامپ با اقتصاد ایران می‌دانند و بر این باورند که مانند دور قبل او معافیت‌ها از تحریم خرید نفت ایران را به برخی کشورها اعطا خواهد کرد. با این حال ممکن است این معافیت‌ها به شکل محدودتری داده شود. مثلا ۳ کشور یونان، ایتالیا و تایوان که تا کنون نیز از این معافیت‌ها استفاده نکرده‌اند از لیست جدید خط بخورند. با این حال این تهدیدها ممکن است منجر به کاهش خرید نفت از ایران در ماه‌های منتهی به پایان مهلت معافیت‌ها یعنی مارس و مه شود.
ارسال نظر