«دنیای اقتصاد» عیارسنجی کرد
میان‌برهای فروش نفت در دوران تحریم
«دنیای اقتصاد» در گفت‌وگو با کارشناسان، به بررسی راهکارهایی پرداخته است که با تکیه به آنها می‌توان به حفظ فروش نفت خام در دوران تحریم امیدوار بود. این راهکارها اگرچه می‌توانند روزنه‌ای برای مقابله با تحریم‌های یکجانبه آمریکا علیه کشورمان باشند، اما خالی از چالش‌های اجرایی نیستند و در برخی موارد با محدودیت‌هایی همراه هستند که مختص دوران تحریم است.
از همان نخستین روزهای خروج آمریکا از توافق بین‌المللی برجام، کاهش فروش نفت ایران و اثرات آن بر بازار جهانی به سرخط اخبار بسیاری از رسانه‌های بین‌المللی آمد. در میان تحلیل‌های مختلفی که در این زمینه ارائه می‌شد، برخی گزارش‌ها به روش‌هایی برای حفظ فروش نفت خام ایران اشاره داشتند. استفاده از ابزارهای نوین همچون عرضه نفت خام ایران در بورس شانگهای و تعیین قیمت آن بر اساس «یوآن» یکی از راهکارهای مورد بحث از سوی کارشناسان بین‌المللی بود. در کنار این راهکار، کارشناسان داخلی به استفاده از پول مجازی یا یافتن بازارهای جدید به‌عنوان راهکارهایی در کنار روش‌های قدیمی‌تری که در دور قبلی تحریم‌ها مورد استفاده قرار می‌گرفتند، اشاره می‌کنند.
در پیش‌بینی‌های کارشناسان و موسسات مختلف بین‌المللی به این نکته اشاره شده است که در نیمه نخست سال ۲۰۱۹ در بدترین حالت، احتمالا صادرات نفت خام ایران با کاهشی ۸۰۰ هزار تا یک میلیون بشکه‌ای همراه خواهد شد. به این ترتیب در ادامه به شش راهکاری اشاره می‌شود که احتمالا می‌توانند در زمان بازگشت تحریم‌ها، به حفظ فروش نفت ایران و دور شدن از چشم‌انداز یاد شده کمک کنند.
مسیر شانگهای
عرضه نفت خام ایران در بورس شانگهای و معامله آن به «یوآن» یکی از راه‌حل‌هایی است که طی هفته‌های گذشته از سوی کارشناسان به آن اشاره شده است. پس از خروج آمریکا از برجام، معاملات نفت خام در بورس شانگهای با رشدی چشمگیر همراه شد. بر اساس گزارشی که رویترز حدود یک هفته پس از خروج آمریکا از برجام منتشر کرد، حجم معاملات نفت خام در بورس شانگهای با ثبت رکورد، به ۲۵۰ هزار لات رسید که در مقایسه با معاملات روز قبل از آن رشدی دو برابری را نشان می‌داد. با تکیه به همین نشانه‌ها، این خبرگزاری به احتمال عرضه نفت خام ایران در بورس شانگهای به‌عنوان روشی برای مقابله با تحریم‌های آمریکا اشاره کرد. استفاده از این روش در حالی می‌تواند بخشی از فروش نفت خام ایران را تضمین کند که «دنیای اقتصاد» در گفت‌وگو با کارشناسان به بررسی چالش‌های استفاده از این روش پرداخته است.
به عقیده کارشناسان اگرچه معامله نفت خام ایران در بورس شانگهای و بر اساس یوآن هم می‌تواند به سود این بورس تازه پا گرفته باشد و هم فروش نفت ایران، اما از سویی دومین اقتصاد بزرگ دنیا قصد ندارد به شکلی علنی به بی‌تاثیر کردن تحریم‌های آمریکا بپردازد. این موضوع در حالی مورد اشاره قرار می‌گیرد که وزارت خارجه چین مخالفت خود با خروج آمریکا از برجام را اعلام کرده و مقامات این کشور به توقف یا کاهش خرید نفت خام ایران از سوی ایران نیز اشاره‌ای نکرده‌اند. با این حال به نظر می‌رسد بزرگ‌ترین خریدار نفت خام ایران جانب احتیاط را به خصوص در معاملات بورسی که ساز و کاری شفاف دارد، رعایت کند. از طرفی قراردادهای آتی جدید برای معامله نفت خام در بورس بین‌المللی شانگهای با برخی محدودیت‌ها همراه است که به «دخالت دولت چین در روند معاملات آتی نفت خام به یوآن، به واسطه مقررات دولتی» بازمی‌گردد. «دنیای اقتصاد» در گزارشی با عنوان «مانع دولتی معامله نفت با یوآن» به مشکلات ساختاری بورس انرژی شانگهای پرداخته است، مشکلاتی که می‌توانند مانع ورود خریداران بین‌المللی به این بورس شوند. به این ترتیب است که ایمان ناصری، مشاور ارشد و مدیرکل خاورمیانه شرکت اف جی‌ای (Facts Global Energ) به «دنیای اقتصاد» میگوید: «بورس شانگهای که به تازگی فعالیت خود را در زمینه معامله نفت آغاز کرده و هدفش تجارت و قیمت‌گذاری نفت خام با واحد پولی یوآن چین است، راه درازی تا رسیدن به موفقیت و اثرگذاری در معاملات جهانی دارد.»
با این حال معامله نفت خام ایران در بورس شانگهای و به یوآن که نه بانک‌های آمریکایی در آن دخالتی دارند و نه واحد پولی دلار در آن اثرگذار است، از سوی برخی کارشناسان ایرانی روشی مناسب در شرایط سیاسی فعلی ارزیابی می‌شود. حمید حسینی، عضو هیات‌مدیره انجمن صادرکنندگان نفت ایران در گفت‌وگو با «دنیای اقتصاد»، عقیده دارد در شرایط فعلی که مشکل نقل و انتقال پول بار دیگر بر اقتصاد ایران سایه افکنده، معامله نفت خام ایران به یوآن می‌تواند راهکاری مناسب باشد. اما مشکلی که در این میان وجود دارد این است که به‌‌رغم صدور مجوز واردات نفت خام از سوی شرکت‌های خصوصی در چین و امکان خرید و فروش آن در بورس شانگهای، سیاست‌های دولتی ایران اجازه فروش نفت خام به شرکت‌های خصوصی را نمی‌دهد. بر این اساس است که حسینی عقیده دارد «باید با بازنگری در قوانین، امکان معامله نفت خام ایران با شرکت‌های خصوصی فراهم شود.»
با این حال ناصری در این زمینه با اشاره به حساسیتی که فروش نفت خام برای هر کشور تولید‌کننده این ماده اولیه دارد، میگوید: یکی از مهم‌ترین و حساس‌ترین بخش‌ها در کشورهای نفت‌خیز را فروش نفت تشکیل می‌دهد، به همین دلیل معمولا کشورهای صادرکننده نفت خام ترجیح می‌دهند به جای فروش نفت خود به شرکت‌های تجاری، مستقیما اقدام به فروش به پالایشگاه‌ها کنند.
توجه به تولید فرآورده‌های نفتی
با کنکاش در موضوع عرضه نفت خام ایران به بورس شانگهای و نقش شرکت‌های خصوصی در شکل دادن به این رابطه، به این موضوع رسیدیم که دولت‌ها معمولا ترجیح می‌دهند فروش نفت خام را مستقیما خودشان انجام دهند در حالی‌که برای فروش «فرآورده‌های نفتی» چنین حساسیتی ندارند. ناصری با اشاره به این نکات میگوید: قطعا کار با شرکت‌های تجاری محاسن و مضراتی دارد اما در رابطه با نفت خام، به این علت که با ماده اولیه سر و کار داریم؛ بحث امنیت ملی و ملاحظات استراتژیک و سیاسی به میان می‌آید و ملاحظات تجاری معمولا زیر سایه این موارد قرار می‌گیرند.
اما در کنار حساسیت دولت‌ها برای سپردن نفت خام خود به شرکت‌های تجاری، مساله دیگر این است که شرکت‌های تجاری نیز در صورت مراوده با ایران از سمت آمریکا مورد تحریم قرار می‌گیرند و یکی از مشکلاتی که در دور قبلی تحریم‌ها وجود داشت همین بود. ناصری در این زمینه میگوید: شاید به دلیل همین مشکلات بود که در دور قبلی تحریم‌ها، دولت به سمت واسطه‌های شخصی رفت که البته آن نیز مشکلات خاص خود را داشت؛ زیرا زمانی که منابع و ثروت کشور به دست اشخاص سپرده می‌شود؛ تضمینی در قبال عملکرد آنها وجود ندارد. در نهایت با توجه به محدودیت‌های داخلی و بین‌المللی که وزارت نفت برای فروش نفت خام ایران به شرکت‌های تجاری و عرضه آن در بورس شانگهای دارد، آن‌طور که مشاور ارشد و مدیر کل خاورمیانه شرکت اف جی‌ای عقیده دارد «شاید بتوان بر عرضه نفت خام ایران در بورس شانگهای حساب کرد، اما نه در سطحی وسیع، بلکه تنها برای خریداران چینی. به این ترتیب آنها می‌توانند به جای خرید مستقیم از ایران، نفت خام مورد نیاز خود را که در بورس شانگهای عرضه می‌شود، از آن محل تهیه کنند.» اما باید دید این روش در آینده مورد استقبال خریداران نفت ایران در آسیا قرار خواهد گرفت یا خیر.
در چنین شرایطی به نظر می‌رسد توجه به افزایش تولید فرآورده‌های نفتی بتواند یکی از روش‌های جبران کاهش احتمالی فروش نفت ایران باشد به خصوص آنکه به گفته عضو هیات‌مدیره انجمن صادرکنندگان نفت ایران، معمولا بازار فرآورده‌های نفتی با شفافیت کمتری نسبت به بازار نفت خام همراه هستند. در واقع در حالی که گرید نفت خام تولید شده در ایران مشخص و در بازار جهانی قابل شناسایی است، فرآورده‌های نفتی با این سطح شفافیت همراه نیستند و به همین دلیل عرضه آنها به بازار جهانی در دوران تحریم، با پیچیدگی‌های کمتری نسبت به عرضه نفت‌خام همراه است. پیچیدگی عرضه نفت خام در دوران اعمال تحریم‌ها در حالی جدی‌تر به نظر می‌رسد که حتی ابزاری مانند سوآپ نفت خام نیز چندان قابل اتکا نیست. برای مثال در تازه‌ترین قرارداد سوآپ نفت خام قرار است ایران نفت خام کشور عراق را در نقطه مرزی دریافت و آن را در داخل کشور مصرف کند و معادل آن را (از تولیدات خود) در خلیج فارس به بنادر عراق تحویل دهد. در این روش اگرچه هیچ دلاری مبادله نمی‌شود و تنها نفت است که معاوضه می‌شود، اما از آنجا که «نفت خام ایران» با تحریم آمریکا همراه است، عراق نمی‌تواند آن را در بازار جهانی به فروش برساند، زیرا به سرعت شناسایی و با جریمه‌هایی همراه می‌شود. بنابراین به نظر می‌رسد در چنین شرایطی، بتوان به افزایش تولید فرآورده‌های نفتی و فروش آن در بازار جهانی امیدوار بود به خصوص آنکه فروش این دست محصولات از طریق شرکت‌های تجاری، با محدودیت‌های کمتری همراه است.
یافتن بازارهای جدید
متنوع کردن خریداران نفت خام ایران از جمله روش‌هایی است که در گفت‌وگو با کارشناسان به آن اشاره می‌شود. ایران طی مدت کوتاهی پس از توافق هسته‌ای توانست با افزایش صادرات نفت خام و ورود به مقاصد جدید، سهم بازار خود را که طی دوران تحریم‌های اعمال شده از سوی دولت باراک اوباما تا یک میلیون بشکه در روز کوچک شده بود، احیا کند. آخرین آمارها نشان می‌دهد صنعت نفت کشور در ماه مه (اردیبهشت- خردادماه)، روزانه حدود ۲ میلیون و ۷۰۰ هزار بشکه نفت خام و میعانات گازی به آن سوی مرزها صادر کرده است که بالاتر از میانگین صادرات امسال بوده است. از نگاه کارشناسان، برای پیشگیری از افت چشمگیر صادرات نفت خام در دوران اعمال تحریم‌های آمریکا، می‌توان با خریدارانی وارد معامله شد که نگرانی کمتری از تحریم‌های آمریکا داشته باشند.
پدرام سلطانی، نایب رئیس اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی ایران با اشاره به این موضوع، به «دنیای‌اقتصاد» میگوید: در حال حاضر خریداران نفت خام ایران نگران بازگشت تحریم‌های آمریکا هستند و تعداد مشتری‌هایی که در مقابل آمریکا قدرت مقابله داشته باشند کمتر شده است، بنابراین باید تلاش کنیم نظر مشتریان جدید را جلب کنیم و به مقاصد خود تنوع بدهیم. از نگاه سلطانی، تحویل یک محموله نفت خام از سوی ایران به شیلی که برای نخستین بار طی ۱۶ سال گذشته عملیاتی شده است، از جمله اخبار امیدوارکننده‌ای است که نشان می‌دهد می‌توان با تکیه به بازارهای جدید، به تداوم عرضه‌نفت ایران به بازار جهانی امیدوار بود. در این میان مقاصدی چون چین و هند که بارها مخالفت خود را با تحریم‌های یکجانبه آمریکا اعلام کرده‌اند نیز مقاصد قابل اتکایی خواهند بود.
اما چالش ورود به بازارهای جدید، بحث واسطه‌هایی است که می‌توانند فروش نفت ایران را پوشش دهند. به گفته سلطانی در این مقطع، باید از روش‌هایی مطمئن استفاده کرد که علاوه بر پوشش‌دهی فروش نفت ایران، از رشد افرادی نظیر بابک زنجانی نیز جلوگیری شود.
افزایش تکیه به نفتکش‌های ایرانی
مختل کردن حمل و نقل نفت خام ایران یکی از مهم‌ترین هدف‌های تحریم‌های آمریکا است. اگر نفتکشی وجود نداشته باشد که نفت خام ایران را منتقل کند، آمریکا به هدف خود در رابطه با کاهش فروش نفت خام ایران دست یافته است. بنابراین نایب رئیس اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی ایران با اشاره به اینکه ایران بزرگ‌ترین ناوگان حمل‌ونقل نفت دنیا را دارد، به «دنیای اقتصاد» میگوید: در رابطه با نفتکش‌ها باید تا جایی که می‌توان از ناوگان خودمان استفاده کنیم؛ اما در این میان باید راهی برای بیمه کردن نفتکش‌ها یافت؛ زیرا اگر موفق به انجام این کار نشویم، شرکت‌های خدماتی و بنادر از پذیرش تانکرهای ایرانی امتناع خواهند کرد.
پول مجازی
از دیگر روش‌هایی که از سوی کارشناسان به آن اشاره می‌شود، تعریف کردن پول مجازی با تکیه بر منابع عظیم گاز و نفت در ایران است. محمود خاقانی، کارشناس انرژی، در این رابطه به «دنیای اقتصاد» میگوید: تعریف کردن «سکه گاز» یا «سکه انرژی» که مطالعات آن نیز از سوی موسسات خصوصی و دانشگاهی انجام شده، یکی از روش‌هایی است که می‌توان در شرایط فعلی به آن تکیه کرد. به دلیل مشخص نبودن مبدا پول مجازی، این روش می‌تواند در شرایطی که نقل و انتقال پول برای ایران با سد تحریم همراه شده است، به انتقال پول کمک کند؛ اما در عین حال این روش در بسیاری از کشورهای دنیا با اقبال همراه نشده و محدودیت‌هایی دارد که می‌تواند مانع اثرگذاری این روش باشد.
تاسیس موسسات بانکی
در کنار تحریم‌هایی همچون تحریم ناوگان حمل و نقل دریایی ایران و تحریم بیمه‌ای که می‌توانند فروش نفت ایران را محدود کنند، تحریم سیستم بانکی ایران که نقل و انتقال پول را غیرممکن می‌کند، یکی از مهم‌ترین موانع فروش نفت به شمار می‌رود.در این زمینه کارشناسان عقیده دارند با توجه به مشکلاتی که می‌تواند مانع دسترسی ایران به عواید فروش نفت شود، بهتر است بستری آماده شود تا از طریق آن بتوان پول حاصل از فروش نفت را به ایران منتقل کرد. پدرام سلطانی با اشاره به این راهکار میگوید: با تاسیس موسسات یا بانک‌هایی در کشورهای خریدار نفت خام ایران، مانند کونلون بانک چین که اصولا برای کار با ایران در دوران تحریم‌ها ساخته شده بود، می‌توان امیدوار بود پول فروش نفت ایران در مسیر امن حفظ شود. به عقیده سلطانی، تاسیس این بانک‌ها و موسسات می‌تواند در اروپا نیز اتفاق بیفتد و حتی با وجود تحریم‌های آمریکا، به شکل محدود، امکان جابه‌جا‌یی پول نفت ایران را فراهم کند. ایران در دور قبلی تحریم‌ها به روش‌هایی همچون فروش نفت با واحد پولی کشور مقصد از جمله روپیه یا یوآن رو آورد و روش تهاتر نفت با کالا را نیز به کار برد که در شرایط فعلی نیز کارآیی خواهند داشت.
ارسال نظر