یونیدو از وضعیت صنایع در آوریل ۲۰۲۳ پرده برداشت؛ تثبیت جایگاه صنعتی ژرمنها در جهان
تولید جهان در یک‌قدمی رکود
تحلیلگران معتقدند رشد صنعتی سنگین ماهانه چین در شاخص تولیدات صنعتی که یونیدو آن را منتشر می‌کند، نشانه روشن «سرعت بالا و کیفیت مناسب موتور ساخت چین» است. آلمان که از سال ۲۰۰۱ به مدت ۲۲سال این عنوان را در اختیار داشته، طی دودهه همواره قلب تپنده صنعت جهان بوده و در بین سازندگان کالاهای های‌تک یکی از بهترین عملکردها را دارد. چین اما عموما در سال‌های اخیر با ساخت محصولات با فناوری پایین و متوسط توانسته است رشد بالای صنعتی خود را حفظ کند. ورود این کشور به فاز جدید ساخت کالاهای های‌تک، خطر عبور چین از رهبر صنعتی جهانی یعنی آلمان را دوچندان کرده است. شاخص جهانی CIP که توسط یونیدو تهیه شده با بررسی سه‌متغیر «تولید و صادرات کالاهای صنعتی»، «پیشرفت تکنولوژیکی آنها» و «تاثیر جهانی کشورها بر فعالیت‌‌‌های تولیدی» به ارزیابی سطح رقابتپذیری صنعتی کشورهای مختلف می‌‌‌پردازد. جهان در شرایطی به سمت رکود اقتصادی در سال ۲۰۲۳ حرکت می‌کند که بررسی گزارش یونیدو گویای تثبیت جایگاه آلمان به عنوان رقابت‌‌‌پذیرترین اقتصاد جهان است.
شاخص عملکرد رقابتپذیری صنعتی (Competitive Industrial Performance Index) که به بررسی توانایی صنعتی کشورها در بخش‌‌‌های مختلف از زوایای مختلف می‌‌‌پردازد، امسال با بررسی 153کشور مختلف تایید کرد آلمان‌‌‌ها همچنان برترین کشور جهان در این شاخص هستند. شاخص 2023 رقابتپذیری یونیدو نشان می‌دهد که چین رشد حیرت‌‌‌انگیزی را طی دهه گذشته تجربه کرده است.
نسخه 2023 شاخص رقابتپذیری تولیدات صنعتی نشان می‌دهد پس از آلمان و چین، کشورهای ایرلند، کره‌جنوبی و ایالات‌متحده آمریکا هستند که بالاترین سطح رقابتپذیری را کسب کردهاند. پس از این پنج‌کشور نیز تایوان، سوئیس، ژاپن، سنگاپور و هلند کشورهایی هستند که رتبه‌‌‌های 6 تا 10 را به خود اختصاص داده‌‌‌اند. صعود کشورهایی نظیر سنگاپور، چین یا تایوان در حالی جالب توجه است که دادههای یونیدو از پنج‌کشور مطرح صنعتی که شامل آلمان، چین، ایالات‌متحده آمریکا، کره‌جنوبی و ژاپن است گویای سبقت‌گرفتن چین از چهار رقیب دیگر است. در دوره زمانی پنج‌سال گذشته چین در شاخص رقابتپذیری صنعتی رشد خود را حفظ کرده است؛ اما چهارکشور دیگر همزمان وضعیتی رو به افول را تجربه کردهاند. این وضعیت از سال 2015 به این سو مشخصا بازی را به نفع چین و به ضرر چهار کشور دیگر رقم زده است.
از نکات جالب توجه پیرامون شاخص رقابتپذیری صنعتی یونیدو، صعود بزرگ برخی از همسایگان ایران است. امارات در این شاخص طی سال‌های گذشته رشد کرده و در حالی با 19پله صعود به بیست‌ونهمین کشور جهان در این شاخص بدل شده که ارمنستان توانسته است با 23پله صعود از رتبه 116 به رتبه 93 صعود کند. ویتنام هم که با فشار بالایی به سمت صنعتی شدن می‌رود، در سال‌های اخیر در این شاخص بهبود جایگاه مناسبی را تجربه کرده؛ اما در گزارش 2023 توانسته است 19پله ارتقا پیدا کند. مقدونیه شمالی دیگر کشوری است که با رشد 16پله‌‌‌ای توانسته است جایگاه خوبی را برای خود رقم بزند.
ظهور چین؛ کی و چگونه؟
نگاهی به داشبورد آماری یونیدو نشان می‌دهد آمریکا در فاصله سال‌های 1990 تا 2009 سطح ارزش افزوده صنعتی بالاتری از چین و سایر کشورها داشته؛ اما در سال 2010 رتبه خود را از دست داده و به چین واگذار کرده است. چین در فاصله سال 2010 تا امروز همواره بالاترین سطح از تولید ارزش افزوده صنعتی (Manufacturing value added) را ایجاد کرده است. با اینکه بسیاری با دیده تردید به تداوم رشد صنعتی و افزایش رقابتپذیری چین نگاه می‌کنند؛ اما دستاورد صنعتی و اقتصادی این کشور در زمینه رشد تولید و خلق ارزش افزوده یا افزایش صادرات صنعتی تحسین‌‌‌برانگیز است. بنابراین اینکه چین در فاصله سه‌دهه به یکی از «رقابت‌‌‌پذیرترین اقتصادهای جهان» بدل شده، الگوی مناسبی برای تحول در سیاستگذاری برای بخش اقتصاد و صنعت است.
چه خبر از شاخص تولیدات صنعتی جهان؟
داده‌‌‌هایی که آخرین گزارش سازمان یونیدو منتشر کرده، تاکید دارند به‌جز آسیا، رشد تولید در سایر قاره‌‌‌ها منفی شده است. نرخ رشد شاخص تولیدات صنعتی در چین در حالی نزدیک به 9درصد بوده که این عدد برای آسیا و اقیانوسیه (بدون احتساب چین) 9/ 2درصد بوده است. آمریکای شمالی و جنوبی که ظاهرا سال گذشته موتور رشد صنعتی جهان بودند، امسال، سال سختی را می‌‌‌گذرانند و قادر به تکرار رشدهای سال 2022 نیستند. در آوریل 2023 رشد شاخص تولید صنعتی برای آمریکای شمالی منفی 7/ 0درصد و برای آمریکای جنوبی منفی 3/ 1درصد است. در آفریقا هم که اوضاع هیچ‌گاه بر وفق مراد نبوده، رشد شاخص تولیدات صنعتی به منفی2درصد تنزل پیدا کرده است. اروپای گرفتار جنگ و بحران انرژی نیز با افت شدید منفی 4درصدی، به انتظار روزهای بهتر نشسته است.
بازخوانی دادههای گزارش یونیدو نشان می‌دهد سطح تولید صنعتی در میان رشته فعالیت‌‌‌های مختلف در آوریل 2023 به‌شدت سینوسی بوده و برخی بسیار خوب کار کرده و برخی نیز به‌شدت ضعیف عمل کردهاند. تنزل 2/ 6درصدی رشد صنعت کامپیوتر یکی از عجیب‌‌‌ترین ارقامی است که در گزارش یونیدو آمده، حال آنکه رشد صنعت خودرو در این ماه معادل 5/ 21درصد بوده است. ظاهرا چهارمین ماه از سال 2023 به‌هیچ‌وجه برای بخش صنعت خوش‌‌‌یمن نبوده و در نتیجه تداوم جنگ بین روسیه و اوکراین، بحران انرژی، کمبود مواد و خاک‌‌‌های معدنی کمیاب و نیز چالش جنگ تراشه کارخانه‌‌‌ها کمتر از همیشه تولید کردهاند. گزارش یونیدو تصریح می‌کند هنوز بالاترین نرخ رشد در بین انواع صنایع با سطح فناوری متفاوت، متعلق به صنایع های‌تک است. با این‌حال همه صنایع های‌تک رشد مناسبی را تجربه نکردهاند. نگاهی به این گزارش کوتاه نشان می‌دهد خودروسازی و صنایع وابسته در بین صنایع های‌تک بیشترین سطح رشد را تجربه کردهاند و در هر پنج‌قدرت صنعتی جهان یعنی چین، کره‌جنوبی، ژاپن، آلمان و آمریکا رشد بالایی داشته‌اند. از آن سو اما در اغلب کشورهای مطرح به‌جز چین رشد صنایع کامپیوتر و قطعات وابسته منفی بوده است. افول جدی رشد تولید در صنایع با فناوری پایین و صنایع با فناوری متوسط و پایین نیز نشان می‌دهد بخش اعظم رشته فعالیت‌‌‌های صنعتی روزگار خوبی را در فصل دوم2023 تجربه نکردهاند و آوریل را به سخت‌‌‌ترین شکل ممکن پشت سر گذاشته‌‌‌اند.
روایت یونیدو از تولید جهان در آوریل
یونیدو اخیرا گزارش‌‌‌های خود را به شکل چکیده و با آمارهای اندک منتشر می‌‌‌سازد اما وقتی روند حرکت شاخص تولیدات صنعتی جهان که یونیدو مدت‌هاست آن را تهیه می‌کند، مورد بررسی قرار می‌گیرد، شواهد بسیاری از تحولات صنعتی قابل دسترسی است. برای نمونه مشخص است که در سال 2023 رشد جهان کم شده، اما بخشی از این کاهش به واسطه پشت سر گذاشتن دوره کرونا، از بین رفتن اثر رشد صنعت دارو در سال 2022 و مواردی از این دست است. البته مشخص است که در نتیجه چهار اتفاق مختلف، اعم از جنگ تراشه‌‌‌ها، بحران ژئوپلیتیک، جنگ‌‌‌های تجاری و بحران انرژی اوضاع بر وفق مراد نیست. همه این موارد موجب شده است تا رشد جهان کم شود و کاهش رشد جهان موجب افت تولید، افت خلق ارزش‌افزوده و کاهش درآمد کارگران شده که اینها همه در کنار هم به کاهش مصرف کالاهای مختلف منجر شده است. اینکه رشد صنایع با فناوری پایین ماه‌‌‌هاست منفی شده یا صنایع با فناوری متوسط رو به پایین قادر نیستند رشد مثبتی داشته باشند، عمدتا به همین دلیل است. افول این دو حوزه صنعتی که اغلب در کشورهای در حال توسعه و توسعه‌نیافته گسترده شده‌‌‌اند، موجب شده است تا تقاضای موثر برای صنایع با فناوری بالا و های‌تک که عمدتا در جهان پیشرفته مستقر هستند، ایجاد نشود و از این مسیر، رشد شاخص تولیدات صنعتی جهان در بخش محصولات های‌تک کم شود. پیش‌تر و در سال گذشته این نرخ در محدوده 5 تا 6درصد بود؛ اما حالا به زیر 3درصد در آوریل 2023 کاهش پیدا کرده است. به همین دلیل می‌توان ادعا کرد فضایی که اکنون شکل گرفته، فضایی توام با ابهام است که در آن آینده صنعتی جهان چندان روشن نیست. بحث‌‌‌هایی هم که پیرامون برون‌‌‌سپاری زنجیره به دوستان (Friendshoring) شکل گرفته، مفاهیمی را که پیش‌تر در جهان حول محورهای صرفه مقیاس، تجارت آزاد و تولید اقتصادی شکل گرفته بود زیر سوال برده است.
