گزند کشاورزی به منابع آبی

مصرف بالای آب ایران نسبت به سایر کشورهای جهان، در شرایطی است که کشور در بحران جدی آب قرار دارد و نه تنها میانگین بارش‌‌ها در ایران پایین است، بلکه هر سال نیز میزان بارش‌‌ها نسبت به سال قبل کاهش می‌‌یابد. برای مثال در سال آبی جاری، بارش‌‌ها ۴/ ۵لیتر بوده است‌‌ و در مقایسه با سال آبی گذشته، شاهد کاهش ۶/ ۱لیتری بارش‌‌ها در کشور بوده‌‌ایم. همه این آمارها زنگ خطر بحران آب در کشور را به صدا درآورده و لازم است تا شرایط برای مدیریت مصرف آب در بخش‌های مختلف به کار بسته شود؛ اما حتی شاهد این موضوع نیز نیستیم و بیش از ۳۰درصد آب در کشور هدر می‌‌رود.

یکی از راهکارهای دولت برای مدیریت مصرف آب، کنترل مصرف در بخش خانگی است؛ دولت در تلاش است تا مصرف در این بخش را کنترل کند. این در حالی است که مشترکان خانگی تنها ۶درصد از آب کل کشور را مصرف می‌‌کنند. در این بین نیز بیش از نیمی از مشترکان خانگی زیر الگوی مصرف، آب مصرف می‌‌کنند. بنابراین هرچند مدیریت مصرف در بخش خانگی امری ضروری است، اما دردی از بحران آب کشور دوا نخواهد کرد. از سوی دیگر نیز بسیار شاهدیم که انگشت اتهام مصرف آب، به سمت صنایع است و بسیاری اعتقاد دارند صنایع در محل نامناسب احداث شده و منابع آبی کشور را در معرض خطر قرار می‌‌دهند. در این‌باره نیز درست است که احداث صنایع باید در محلی مناسب باشد و استان‌هایی که بحران آب در آنها جدی‌‌تر است، نباید پذیرای احداث صنایع باشند، اما تنها ۲درصد آب در این بخش مصرف می‌‌شود؛ در نتیجه مدیریت مصرف آب در صنایع نیز لازم است؛ اما برای مدیریت مصرف آب نه کافی است و نه اصلا مصرف آن، آن‌قدر چشم‌‌گیر است که تاثیری در کاهش بحران آب کشور داشته باشد.

کاهش ۶/ ۱میلی‌لیتری بارش‌‌ها در سال آبی جاری

در سال آبی جاری، یعنی از ابتدای مهر ماه۱۴۰۱، تا ۹آبان ماه، بارش‌‌ها در کشور ۴/ ۵میلی‌‌متر بوده است. این در حالی است که رقم یادشده در مدت مشابه سال گذشته، ۷میلی‌‌متر بوده و امسال شاهد کاهش ۶/ ۱میلی‌‌متری بارش‌‌ها بوده‌‌ایم. در این میان، بیشترین بارش‌‌ها در سال آبی جاری، مختص به حوزه دریای خزر و دریاچه ارومیه و کمترین بارش‌‌ها نیز مختص به فلات مرکزی و مرزهای شرقی بوده است.

همچنین آمارها حاکی از آن است که حجم آب سدهای کشور ۹۵/ ۱۷مترمکعب است که در مقایسه با سال قبل تغییری نداشته اما ورودی به سدهای کشور، نسبت به سال گذشته، حدود ۱۸درصد کاهش داشته است. این آمارها همگی هشدار بحران آب در کشور را می‌‌دهند و یکی از تاکیدات سیاستگذاران برای مدیریت بحران آبی، کاهش مصرف آب توسط مصرف‌‌کنندگان خانگی است؛ اما طبق آمار، تنها ۶درصد آب مربوط به بخش خانگی بوده و از این ۶درصد نیز، ۵۴درصد خانواده‌ها زیر الگو مصرف می‌‌کنند. همچنین ۴۰درصد بین الگو تا ۲برابر مصرف دارند که با نام پرمصرف شناخته می‌‌شوند و تنها ۴درصد افراد، بیش از ۲برابر الگو مصرف می‌‌کنند که در گروه بدمصرف‌‌ها جای می‌‌گیرند. در کنار همه این موارد، تفاوت عجیب مصرف آب در ایران، در مقایسه با سایر کشورهای جهان قابل توجه است. طبق آمارهای ثبت‌‌شده، در ایران سرانه مصرف کل ۲۳۰لیتر به ازای هر نفر در شبانه‌‌روز و سرانه مصرف خانگی نیز ۱۹۰لیتر به ازای هر نفر در شبانه روز است. این در حالی است که رقم سرانه مصرف خانگی در انگلستان و اتریش ۱۵۳لیتر، در لوکزامبورگ ۱۵۰لیتر، ایرلند ۱۴۲لیتر، فرانسه ۱۳۹لیتر، آلمان و هلند ۱۲۹لیتر و بلژیک ۱۱۲لیتر به ازای هر نفر است.

 توسعه در گرو مصرف آب؟

موضوع دیگری که درباره آب در جهان می‌‌توان به آن اشاره داشت تفاوت مصرف آب در کشورهای توسعه یافته و در حال توسعه است؛ با وجود اینکه در اغلب کشورهای توسعه‌یافته، آب مصرفی، بیشتر به بخش صنعت اختصاص می‌‌یابد؛ اما در کشورهای در حال توسعه، غالب مصرف آب، در بخش کشاورزی است. به‌طور میانگین مصرف آب در جهان برای بخش خانگی ۸درصد، بخش صنعتی ۲۲درصد و بخش کشاورزی ۷۰درصد است. این رقم در کشورهای با درآمد بالا، در بخش خانگی ۱۱درصد، صنعت ۵۹درصد و کشاورزی ۳۰درصد است. همچنین در کشورهای با درآمد پایین و متوسط در بخش خانگی ۸درصد، صنعت ۱۰درصد و در کشاورزی ۸۲درصد است. یعنی کشورهای درآمد بالا ۵۲درصد آب کمتری در بخش کشاورزی مصرف و ۴۹درصد آب بیشتری در بخش صنایع مصرف می‌‌کنند.

جالب توجه است که مصرف آب ایران در بخش کشاورزی، حتی از میانگین مصرفی در کشورهای درآمد متوسط و پایین جهان نیز بیشتر است؛ یعنی در ایران، ۹۲درصد آب در بخش کشاورزی، ۲درصد در بخش صنعت و ۶درصد نیز برای شرب استفاده می‌‌شود. ۷۹درصد مصرف آب شرب خانگی و ۲۱درصد آن غیرخانگی است. همه این موضوعات در حالی است که در ایران متوسط قیمت فروش هر متر مکعب آب ۶۰۰تومان و قیمت تمام‌‌شده ۱۸۰۰تومان است. یعنی بیش از ۶۰درصد قیمت آب به‌صورت یارانه‌‌ای و توسط دولت پرداخت می‌شود و افراد تنها حدود ۳۳درصد قیمت آب مصرفی را پرداخت می‌‌کنند که البته این رقم در بین مشترکان خانگی متفاوت است؛ چراکه بدمصرف‌‌ها باید رقم بیشتری بپردازند.

 طبق بند الف تبصره ۶قانون بودجه سال ۱۴۰۱، برای مشترکان خانگی، مناطق شهری بالای الگوی مصرف ابتدا متوسط نرخ بهای آب مصرفی، بدون آبونمان محاسبه می‌شود و سپس مصرف مازاد بر الگو تا دو برابر و بیش از آن به ترتیب با اعمال ضرایب پانزده صدم و سی و پنج صدم ضرب و در نهایت، مجموع دو مقدار از مشترک دریافت می‌‌شود. همچنین از میان آب مصرفی، ۵/ ۶۸درصد آب با درآمد است و ۳۱درصد مصرف آب درآمدی برای کشور به دنبال ندارد. از این میزان ۸/ ۱۵درصد هدررفت واقعی آب است؛ ۳/ ۱۴درصد هدررفت ظاهری و ۴/ ۱درصد مصارف مجاز بدون درآمد است.