برنامه شرکت «اسپیسایکس» برای اسکان یک میلیون نفر در مریخ رمزگشایی شد
بلندپروازی شرکتی به سبک ایلان‌ماسک
از جمله دستاوردهای این سازمان می‌توان به فضاپیمای کرو دراگون دمو ۲ متعلق به این شرکت اشاره کرد که ۳۰ مه ۲۰۲۰ به فضا پرتاب شد و برای نخستین بار دو فضانورد ناسا با یک فضاپیمای خصوصی راهی مدار زمین شدند. از آنجا که این نخستین بار از زمان بازنشستگی ناوگان شاتل ناسا در سال ۲۰۱۱ بود که آمریکا توانست فضانوردانش را از خاک خود به فضا اعزام کند، توجه بسیاری را به خود جلب کرد. در ۱۵ نوامبر ۲۰۲۰ هم ناسا برای بار دوم با استفاده از فضاپیمای اسپیسایکس چهار فضانورد را برای یک ماموریت ۶ماهه به ایستگاه فضایی بین‌المللی فرستاد.
برنامه ماسک
برنامه‌‌‌های ایلان ماسک برای مریخ بر یک مرکب قدرتمند استوار است: استارشیپ (ستاره‌‌‌پیمای) اسپیسایکس؛ فضاپیمایی تقریبا ۱۲۲متری که ساخته‌‌‌شده تا چند بار مورد استفاده قرار بگیرد. او در سخنرانی روز پنج‌‌‌شنبه‌‌‌اش در کنگره بین‌المللی فضانوردی پیش‌بینی کرد که اولین استارشیپ بدون سرنشین می‌تواند ظرف سه یا چهار سال آینده در مریخ فرود بیاید. برنامه اولیه‌‌‌اش از این قرار است که ابتدا فضاپیماهای بدون سرنشین را رهسپار سطح مریخ کند و بعد انسان را بفرستد. فضاپیماها که فرود بیایند، آب و دی‌‌‌اکسید کربن سطح مریخ را به اکسیژن مایع و سوخت متان برای استارشیپ تبدیل می‌‌‌کنند و به این ترتیب، استارشیپ‌‌‌هایی که با سوخت متان دوباره سوخت‌‌‌گیری کرده‌‌‌اند می‌توانند به زمین برگردند.
ماسک در سال ۲۰۱۶ به روزنامه واشنگتن‌‌‌پست گفت اولین اولویت اسپیسایکس راه‌‌‌اندازی مسیر باربری به مریخ است. او می‌‌‌خواهد بعد از پروازهای اولیه جمع کثیری از مردم را به آنجا ببرد تا کلونی‌‌‌ها و کارخانه‌‌‌هایی بنا کنند که این سیاره را خودکفا کند. اولویت اول در ساخت این سازه‌‌‌ها بنای کارخانه تولید سوخت موشک است تا مریخ را به پایگاهی برای سفر فضایی تبدیل کند.
ماسک به کنگره بین‌المللی فضانوردی گفت که مردم می‌توانند از مریخ به کمربند سیارک‌‌‌ها (کمربندی از سیاره‌‌‌ها بین مریخ و مشتری که به دور خورشید می‌‌‌چرخند)، ماه‌‌‌های مشتری و زحل و کمربند کویپر (ناحیه‌‌‌ای خارج از مدار نپتون که به نظر میرسد منشأ ستاره‌‌‌های دنباله‌‌‌دار با دوره کوتاه است) بروند. ماسک می‌‌‌گوید مردم در ابتدا مجبور خواهند بود در بناهای گنبدی شکل شیشه‌‌‌ای غول‌‌‌آسایی همچون گلخانه‌‌‌ها زندگی کنند؛ اما امیدوار است در نهایت سیاره را گرم و آن را قابل سکونت کنند و دقیقا همین‌‌‌جاست که بعضی از دانشمندان متوجه مشکلاتی در برنامه‌‌‌های ماسک می‌‌‌شوند.
•مشکل اول: دی‌‌‌اکسید کربن کافی برای دگرگونی اتمسفر/جو وجود ندارد.
ماسک گفته که قصد دارد از منابع طبیعی مریخ برای دگرگونی اتمسفرش استفاده کند و این سیاره را به مکان گرم‌‌‌تر و مرطوب‌‌‌تری همچون زمین تبدیل کند. این فرآیند که زمین‌‌‌سان‌‌‌سازی (terraforming) نام دارد بر این فرض اولیه استوار است که مریخ به قدر کافی دی‌‌‌اکسید کربن دارد. یکی از قابلیت‌‌‌های فوق‌‌‌العاده مولکول‌‌‌های دی‌‌‌اکسید کربن به دام انداختن اشعه مادون‌‌‌قرمز خورشید است. به همین دلیل هم کره زمین از زمان انقلاب صنعتی که انسان‌‌‌ها گاز دی‌‌‌اکسید کربن بیشتری تولید و وارد جو کردند رو به گرم‌‌‌تر شدن گذاشته است. فرآیند زمین‌‌‌سان‌‌‌سازی مریخ به این ترتیب خواهد بود که توده‌‌‌های یخ قطبی را ذوب کنند تا منابع دی‌‌‌اکسید کربن آزاد کنند. آن‌‌‌وقت این مولکول‌‌‌های تله حرارت می‌توانند وارد جو شوند و به‌‌‌مرور سیاره را گرم کنند.
یکی از این کارشناسان به نام ادوارز، می‌‌‌گوید این برنامه در تئوری عملی به نظر میرسد؛ اما چند اشکال دارد: اول، ما اصلا در مریخ تکنولوژی یا منابع مورد نیاز را نداریم که زمین‌‌‌سان‌‌‌سازی را در آینده نزدیک به واقعیت تبدیل کنیم. اما حتی اگر داشتیم هم در خوش‌بینانه‌‌‌ترین حالت آن‌‌‌قدری دی‌‌‌اکسید کربن در مریخ وجود ندارد که بتوان آن را مهیا کرد و مثلا جو پایداری به وجود آورد. از آن گذشته، حتی اگر به قدر کافی مولکول دی‌‌‌اکسید کربن وجود داشت که جو قطوری همچون جو زمین بسازد، مریخ هسته مغناطیسی ندارد که گازهای محافظ را حفظ کند و مانع فرسایش و از بین رفتنشان شود. ماسک این چالش‌‌‌ها را تصدیق کرده و گفته: «زمین‌‌‌سان‌‌‌سازی مریخ کندتر از آن پیش خواهد رفت که به عمر ما قد بدهد؛ اما چیزی که به عمر ما قد می‌‌‌دهد این است که پایگاه انسانی در آن پایه‌‌‌گذاری کنیم.»
• مشکل دوم: انتقال انسان‌‌‌ها به مریخ مشکل است.
عدم‌حضور دی‌‌‌اکسید کربن کافی مشکلی است که در طول زمان خود را نشان می‌‌‌دهد؛ اما در بازه کوتاه‌‌‌تر مشکل رساندن افراد به مریخ وجود دارد. اغلب ماموریت‌‌‌های مریخ در این حد بوده که از کنار سیاره گذاشته‌‌‌اند یا در مدارش چرخیده‌‌‌اند. در میان ماموریت‌‌‌هایی که با هدف فرود آمدن بر سطح مریخ صورت گرفته فقط۴۰ درصدشان موفقیت‌‌‌آمیز بوده‌‌‌اند و حتی همان‌‌‌ها هم هیچ‌‌‌کدام سرنشین نداشتند.
بروس جکوسکی، سیاره شناس و یکی از اولین محققین ماهواره مارس میون می‌‌‌گوید بااینکه ایلان ماسک سایر قسمت‌‌‌های صنعت موشک را متحول کرده، اما نشاندن موشک بر سطح مریخ واقعا کار مشکلی است. به این سادگی نیست که بروید بقالی سر کوچه و بگویید یک فضاپیما برایتان بپیچند و ببرید و پرتابش کنید. استارشیپ هنوز یک پرواز آزمایشی موفق هم نداشته و بااین‌‌‌حال ماسک گفته تصمیم دارد تا سال ۲۰۲۹ اولین انسان را بر سطح مریخ فرود بیاورد. بهرغم اینکه جکوسکی تلاش‌‌‌های ماسک را که باعث دامن زدن به اشتیاق عموم نسبت به فضا شده، تحسین می‌‌‌کند، بعید می‌‌‌داند که رویکرد او برای مسکونی کردن مریخ واقع‌‌‌گرایانه یا حتی شدنی یا منطقی باشد.
•مشکل سوم: اگر در مریخ حیات جریان داشته باشد چه؟
اندرو کوتس، استاد فیزیک آزمایشگاه علوم فضایی مولرد (Mullard) کالج دانشگاهی لندن، می‌‌‌گوید اگر ماسک موفق شود و پیش از آنکه دانشمندان تحقیقاتشان را درباره سطح مریخ به پایان برسانند، انسان به مریخ ببرد، می‌تواند انسان‌‌‌ها را از یکی از بزرگ‌ترین اکتشافات کل تاریخ کره زمین محروم کند؛ که همان پاسخ پرسش ابدی «آیا ما در این کهکشان تنهاییم؟» است. کوتس که یکی از محققان اصلی ماموریتی است که قرار است در آینده نزدیک سیاره سرخ را کاوش کنند می‌‌‌گوید جذابیت مریخ بی‌‌‌دلیل نیست. مریخ بسیاری از شرایط لازم برای تبدیل شدن به مکان مناسبی برای اقامت را دارد. آب یخ‌‌‌زده دارد که می‌توان برای آب نوشیدنی و تولید سوخت موشک بیشتر از آن استفاده کرد. یکسری از عناصری همچون کربن و هیدروژن که دانشمندان برای ساخت فضاهای زیستپذیر در پی آنها هستند هم وجود دارد؛ اما دقیقا به خاطر وجود همین عناصر است که باید این سیاره را به حال خود رها کنیم.
دانشمندان فکر می‌‌‌کنند مریخ بین ۳ تا ۴.۱ میلیون سال پیش بسیار شبیه زمین بوده است. جو محافظ قطوری داشته و قسمت‌‌‌های مشخصی از آن غرق دریاچه‌‌‌های عظیم آب مایع بوده که ممکن است شامل حیات هم بوده باشد. کوتس می‌‌‌گوید اگر انسان‌‌‌ها به طرز معجزه‌‌‌آسایی موفق شوند مریخ را زمین‌‌‌سان‌‌‌سازی کنند، تغییرات اقلیم کلی‌‌‌اش می‌تواند خاک و یخی را نابود کند که ممکن است حاوی مستندات حیات فضایی تاریخی باشد. تغییر آب‌‌‌وهوای کنونی مریخ از نظر او تخریب کیهانی است. بردن یک‌‌‌میلیون نفر به مریخ می‌تواند کلکسیون موادی را از بین ببرد که می‌توانند به دانشمندان کمک کنند تا ثابت کنند زندگی می‌تواند خارج از زمین هم جریان داشته باشد.
•مشکل چهارم: بدن انسان مورد هجوم تشعشعات قرار می‌گیرد.
دانشمندان هنوز نمی‌‌‌دانند بدن و ذهن ما نسبت به اقامت طولانی‌‌‌مدت در یک سیاره متفاوت چه واکنشی نشان خواهد داد. بیشتر دانسته‌‌‌های ما حاصل تلاش‌‌‌های فضانوردانی است که در ایستگاه فضایی بین‌المللی اقامت دارند که داخل میدان مغناطیسی محافظ زمین است. ریچل سایدلر، استاد فیزیولوژی حرکتی و حرکت‌‌‌شناسی دانشگاه فلوریدا که روی فضانوردان مطالعه می‌‌‌کند، می‌‌‌گوید عوارض فیزیولوژیکی حضور در ایستگاه فضایی بین‌المللی کوچک‌ترین شباهتی به اتفاقی که ممکن است طی سفر به مریخ رخ دهد، ندارد.
ناسا تخمین زده فضانوردانی که به مکانی دورتر از ایستگاه فضایی بین‌المللی بروند، در معرض تشعشعاتی قرار خواهند گرفت که بسته به مدت حضورشان در فضا و انواع اشعه کیهانی که تجربه می‌‌‌کنند، معادل ۱۵۰ تا ۶۰۰۰ رادیوگرافی قفسه سینه با اشعه ایکس است. به‌‌‌علاوه اینکه گونه‌‌‌های مشخصی از تشعشعات همچون فوران‌‌‌های خورشیدی قدرتمند خطرناک‌‌‌تر از انواع دیگری همچون اشعه UV خورشید هستند. جو زمین از ما در برابر خطرناک‌‌‌ترین طیف تشعشعات محافظت می‌‌‌کند، اما در مریخ که جو آن بیش از صد برابر نازک‌‌‌تر از زمین است، تشعشعات کیهانی می‌توانند سطح سیاره را بمباران کنند. کوتس می‌‌‌گوید سطح تشعشعاتی که به مریخ اصابت می‌‌‌کند در حدی است که هر چیزی را بر سطح سیاره جزغاله می‌‌‌کند.
سایلدر می‌‌‌گوید تشعشعات کیهانی می‌توانند باعث سرطان شوند، به سیستم اعصاب و قلب و عروق آسیب برسانند و موجب ترشح غشای محافظ مغز شوند. مطالعات قرار گرفتن طولانی‌‌‌مدت در معرض تشعشعات – مانند چیزی که انسان‌‌‌ها در سفر به اعماق فضا به‌‌‌سوی مریخ تجربه خواهند کرد- روی موش‌‌‌ها نشان داده که تشعشعات کیهانی می‌توانند منجر به بروز علائم اضطراب بیشتر، رفتارهای اجتماعی ضعیف‌‌‌تر و حافظه بدتر شود.
کوتس می‌‌‌گوید برای اجتناب از خسارات ناشی از تشعشعات یا باید زمین‌‌‌سان‌‌‌سازی واقعی شود یا مردم تمام مدت زیر زمین زندگی کنند. این برای مردمی که به هوای باز و آزادی زمین عادت دارند موقعیت ایده‌آلی نخواهد بود. او می‌‌‌گوید تصوری که در حال حاضر از زندگی در مریخ وجود دارد با آن کلونی‌‌‌های زیبا و گیاهان سبزی که در آن رشد کرده‌‌‌اند، خیال‌‌‌بافی است. واقعیت زندگی در سیاره سرخ بسیار غبارآلودتر و تیره و تارتر از چیزی است که مردم تصور می‌‌‌کنند.
•مشکل پنجم: جاذبه کمتر می‌تواند به بدن انسان آسیب برساند.
نگرانی دیگری که نمی‌توان آن را نادیده گرفت و سایلدر به آن اشاره کرد – ناسا هم به‌‌‌صورت مشخص آن را به‌‌‌عنوان یک مشکل برشمرده- جاذبه کمتر مریخ است که می‌تواند سیستم گردش خون، مغز و سیستم تعادلی ما را تحت‌تاثیر قرار دهد. سایلدر توضیح می‌‌‌دهد که بدن انسان به‌‌‌گونه‌‌‌ای تکامل یافته که مایعاتی همچون خون و آب را با وجود جاذبه در بدن حرکت دهد. ازآنجا که جاذبه مریخ ۶۲.۵درصد کمتر از جاذبه زمین است، بدن انسان باید نحوه حرکت مایعاتش را تغییر دهد. سایلدر می‌‌‌گوید در فضانوردانی که تاکنون مورد بررسی قرار داده مایعات بدن تمایل دارند در قسمت بالاتنه و سر حرکت کنند که باعث می‌شود مغز در قسمت بالای جمجمه بماند. همچنین می‌تواند منجر به تخت شدن پشت چشم هم بشود که بر دیدشان اثرگذار می‌شود. بسیاری از این علائم با بازگشت به زمین از بین می‌‌‌روند؛ اما اگر هرگز به زمین برنگردند چه اتفاقی می‌‌‌افتد؟
•مشکل ششم: خسارات سلامت روان می‌تواند چشمگیر باشد.
دانشمندان نسبت به عوارض سفر طولانی‌‌‌مدت در فضا بر سلامت روان افراد نگرانند. سایلدر می‌‌‌گوید ناسا در ماموریت‌‌‌های فضایی پیشینش برای حفظ سلامت روان فضانوردان به دینامیک تیمی تکیه کرده که با دقت بسیاری پرورده شده؛ اما ماسک گفته می‌‌‌خواهد ساختار حکومتی مریخ دموکراسی مستقیم باشد. یک کلونی بدون یک ساختار سلسله مراتبی مشخص می‌تواند برای افراد چالش‌‌‌برانگیز باشد و زندگی به این شکل در مریخ بدون اینکه ماموریت‌‌‌های تیمی مشخصی وجود داشته باشد می‌تواند مردم را با مشکل مواجه کند.
سایلدر که از نظر خود انسان مثبت نگری است می‌‌‌گوید بهرغم این محدودیت‌‌‌ها، پیشرفت‌‌‌های کنونی علم برای مقابله با بعضی از این نگرانی‌‌‌ها نویدبخش است. این پیشرفت‌‌‌ها شامل مصرف دارو برای رفع بیماری‌‌‌های ناشی از تشعشعات، مکمل‌‌‌هایی برای حفظ سلامت استخوان‌‌‌ها در جاذبه ضعیف و لباس‌‌‌های مخصوصی برای کمک به جریان خون فضانوردان و چیزهای دیگری می‌شود.
قمر زمین؛ واقع‌‌‌گرایانه‌‌‌ترین گزینه
در همسایگی کیهانی ما دنیاهای احتمالا زیستپذیر دیگری هم وجود دارد؛ همچون انسلادوس و تیتان، ماه‌‌‌های زحل یا اروپا ماه مشتری. اما مشکل اینجاست که این سیاره‌‌‌ها صدها میلیون کیلومتر دورتر از مریخ هستند؛ درصورتی‌‌‌که رسیدن به همین مریخ هم به‌‌‌خودی‌‌‌خود کار شاقی است. به‌‌‌علاوه سیاره‌‌‌ای وجود دارد که بسیار نزدیک‌‌‌تر از مریخ است.
کوتس می‌‌‌گوید بعضی از همان دلایلی که ماسک می‌‌‌خواهد به خاطرشان به مریخ برود – ایجاد پایگاهی برای صنعت، پناهگاه امنی در مقابل زمین محکوم به فنا و پایگاهی برای اکتشافات عمیق‌‌‌تر- درباره ماه هم صادق است. درواقع جف بزوس، میلیاردر دیگری که برای فضا سر و دست می‌‌‌شکند، برای آغاز فتوحات فضایی‌‌‌اش روی ساخت کلونی در ماه تمرکز کرده است. به‌‌‌علاوه اینکه تجهیز ماه هزینه کمتری دارد. ماسک سال ۲۰۱۹ تخمین زده که مسکونی کردن مریخ بین ۱۰۰ میلیارد تا ۱۰ تریلیون دلار هزینه در بر داشته باشد. درصورتی‌‌‌که بر طبق تجزیه‌‌‌وتحلیل سال ۲۰۰۹ مرکز مطالعات بین‌الملل استراتژیک، ایجاد پایگاه قمری ۳۵ میلیارد دلار هزینه دارد که با ارزش دلار امروز معادل ۵۰ میلیارد دلار می‌شود – نصف حداقل تخمین ماسک. کوتس می‌‌‌گوید وقتی این را در نظر بگیرید که ماه در قطب جنوبش منابع آب یخ‌‌‌زده دارد که می‌توان برای تولید اکسیژن قابل استنشاق و سوخت موشک از آن استفاده کرد، جذابیت ماه بیشتر هم می‌شود.
اگر همه‌‌‌چیز درست پیش برود...
خیلی‌‌‌ها از مریخ به‌‌‌عنوان هدف غایی حمایت می‌‌‌کنند و بعضی از دانشمندان با برنامه‌‌‌های ماسک برای زمین‌‌‌سان‌‌‌سازی همسوتر هستند. کریس مککی، دانشمند ارشد ناسا در سخنرانی‌‌‌اش در سال ۲۰۲۱ گفت زمین‌‌‌سان‌‌‌سازی مریخ در طول قرن آینده شدنی است، اما همچنان در خصوص قابلیت استفاده عناصر طبیعی دیگری همچون دی‌‌‌اکسید کربن شک و تردیدهایی وجود دارد. حتی دانشمندانی که نسبت به رویای ماسک نگرانند هم نمی‌‌‌گویند که باید مریخ را نادیده بگیریم. ادواردز می‌‌‌گوید: «اگر قرار باشد جایی را برای رفتن انتخاب کنیم، احتمالا مریخ بهترین گزینه است.» فقط معتقدند بهترین رویکرد ممکن این است که به‌‌‌جای اینکه بی‌‌‌درنگ سعی کنیم از مریخ زمین دیگری بسازیم، بااحتیاط پیش برویم. ادواردز می‌‌‌گوید حتی اگر اقامتگاه مریخ در آینده نزدیک محقق نشود هم چیز بدی نیست. این رویا همچنان می‌تواند انگیزه‌‌‌بخش باشد.
