نتیجه جدیدترین آزمایش رویای بلندپروازانه ابرمیلیاردر آمریکایی
توریست ها به «مریخ» می رسند؟
از نگاه بسیاری از ناظران، انفجار SN۹ یک پسرفت بزرگ برای ایلان ماسک و تیم مهندسان برجسته‌اش است که امید دارند یک روز مردم را به مریخ بفرستند؛ اما از نظر «جان اینسپراکر» از مهندسان ارشد اسپیس‌ایکس این انفجار یک اتفاق کاملا عادی بوده است. او در ویدئویی که پس از انفجار منتشر شد گفت: «ما بازهم یک پرتاب فوق‌العاده داشتیم. فقط باید روی فرود آمدن بیشتر کارکنیم»، حتما همین‌طور است؛ اما چه نکاتی درباره این اتفاقات آتش‌بار وجود دارد؟ یکی در دسامبر و یکی همین ماه میلادی و چرا اداره هوانوردی فدرال آمریکا به این ماجرا ورود کرده است؟
چه بر سر استارشیپ‌های SN۸ و SN۹ آمد؟
بررسی‌ها برای پاسخ به این پرسش‌ها نشان می‌دهد، فرستادن موشک به فضا کار سختی است. فرود آمدنش روی زمین، طوری که سالم باشد و بتوان دوباره از آن استفاده کرد به‌مراتب سخت‌تر است. ناسا دهه‌هاست که این را می‌داند، اما در حال حاضر در دورانی هستیم که شرکت‌های خصوصی فضانوردی‌ای مثل «اسپیس‌ایکس» متعلق به ایلان ماسک و «بلو اوریجین» تحت مدیریت جف بزوس، سفر به فضا را یک گام جلوتر برده‌اند و می‌خواهند درهای فضا را به روی عموم مردم (توریست‌ها) باز کنند، چیزی که دو دهه پیش، بیشتر شبیه یک رویا بود و فقط در فیلم‌های علمی-تخیلی اتفاق می‌افتاد.
انفجار فوریه کمتر از سه ماه بعد از انفجار موشک SN۸ اتفاق افتاد (SN مخفف سریال‌نامبر است). این موشک نیز در نهم دسامبر ۲۰۲۰ در تاسیسات آزمایش موشکی این شرکت در تگزاس منفجر شد. این دو انفجار گرچه خیره‌کننده و ظاهرا خطرناک بودند، اما هیچ‌کدام دور از انتظار نبودند. هر دو پرتاب، بی‌سرنشین و آزمایشی بودند و هیچ‌کس صدمه ندید. ۲۴ نوامبر، قبل از پرتاب SN۸، ایلان ماسک در توئیتی نوشت: «خیلی چیزها باید خوب پیش بروند» و گفته بود که «شانس موفقیت کامل، یک‌به‌سه (۳۰ درصد)» است. به‌رغم انفجار SN۸، اسپیس‌ایکس اندکی بعد، عملیات پرتاب را یک آزمایش فوق‌العاده خواند و به تیم استارشیپ، تبریک گفت. ماسک نیز در توئیتی گفت که علت انفجار، فشار پایین مخزن سوخت بوده است.
پروژه استارشیپ اسپیس‌ایکس سال ۲۰۱۶ با هدف پرتاب موشک‌های بدون سرنشین و فرستادن ۱۰۰ نفر همزمان در هر ماموریت به ماه و سرانجام به مریخ آغاز شد. در مراحل ابتدایی، ماسک می‌گفت که موشک‌های استارشیپ این پتانسیل رادارند که تا سال ۲۰۲۰، انسان را به فضا بفرستند، اما او حالا آن صحبت‌ها را به روی خودش نمی‌آورد. او گفته که احتمالا «صدها ماموریت» دیگر در پیش خواهد بود تا آن هدف نهایی به وقوع بپیوندد. موشک استارشیپ درواقع مرحله دوم یک سامانه پرتاب باقابلیت «استفاده مجدد» است. این سیستم اگر درست کار کند، قابلیت حمل محموله و مسافر را دارد و می‌تواند با استفاده از مرحله اول یا موشک تقویت‌کننده که نامش پرتابگر فوق سنگین است به فضا برود. بوستر به استارشیپ کمک می‌کند که از زمین بلند شود. البته نباید آن را با فالکون۹ اشتباه بگیریم. فالکون موشکی بود باهدف ارسال محموله که امتحانش را پس داده و غالبا صحیح و سالم روی زمین فرود آمده است. این موشک نمی‌تواند مثل استارشیپ‌ها مانور «شیرجه روی شکم» انجام دهد. (منظور از این مانور، شکل امن فرود آمدن موشک روی زمین است به‌گونه‌ای که امکان بازگرداندن امن مسافر از فضا به زمین فراهم شود).
دخالت اداره هوانوردی فدرال آمریکا
هرچقدر هم که ایلان ماسک و اعضای تیم اسپیس‌ایکس بخواهند انفجار موشک‌هایشان را عادی جلوه دهند، هرچقدر هم بگویند که این اتفاقات، جزئی طبیعی از روند کار و از سختی‌هایش است، اما نمی‌توانند از کنار واکنش «ناسا» به‌سادگی و بی‌تفاوت رد شوند. اداره هوانوردی آمریکا اخیرا وارد عمل شده و نسبت به نحوه مدیریت پرتاب‌ها و امنیت مردم ابراز نگرانی کرده است. وب‌سایت The Verge اواخر ژانویه ۲۰۲۱ گزارش کرد که عملیات ماه دسامبر ۲۰۲۰ اسپیس‌ایکس، خلاف مقررات و مغایر مجوزی بوده که این شرکت از اداره هوانوردی آمریکا دریافت کرده است. یکی از سخنگویان اداره هوانوردی گفته که تحقیقاتی درباره آن سانحه آغازشده و قرار است بررسی‌هایی در این رابطه انجام شود، ازجمله بررسی جامع فرهنگ ایمنی شرکت، تصمیم‌گیری عملیاتی و نظم و نظارت بر فرآیندها. این تحقیقات، خشم ایلان ماسک را برانگیخت. او که در توئیتر حضور پررنگی دارد، در توئیتی، ناراحتی خود را نسبت به رفتار اداره هوانوردی این‌گونه بیان کرد: «ساختار نظارتی واحد هوافضای این اداره از بیخ و بن مشکل دارد. به‌جز بخش هواپیما که عملکردشان خوب است. قوانین آنها فقط اجازه می‌دهد هرسال تعداد محدودی پرتاب، آن‌هم از تاسیسات دولتی انجام شود. تحت قوانین این سازمان، هیچ‌وقت هیچ بشری به مریخ راه نخواهد یافت.» این انفجارها باعث شد برخی از کارشناسان حوزه فضاپیمایی هم ساکت نمانند و اقدامات هیجانی اسپیس‌ایکس را زیر سوال ببرند. «دیوید تاد»، تحلیلگر شرکت Seradata در بریتانیا که پرتاب موشک‌ها و ماهواره‌ها را بررسی می‌کنند دراین‌باره گفت: «من از زمانی که اسپیس‌ایکس پس از پرتاب SN۸ عملا نشان داد که به قوانین ذره‌ای اهمیت نمی‌دهد، به‌شدت نسبت به آنها تردید دارم و عملکردشان را نقد می‌کنم.» به دنبال تحقیقات اداره هوانوردی، پرتاب SN۹ که قرار بود ژانویه انجام شود، یک هفته عقب افتاد. این اداره قبل از تایید نهایی، از اسپیس‌ایکس خواسته بود که اطلاعات بیشتری در مورد موشک و نقشه پرواز به آنها ارائه دهد. استیو کُلم، سخنگوی اداره هوانوردی به وب‌سایت The Verge گفت: «گرچه ما اهمیت اقدامات سریع برای تقویت رشد و نوآوری در فضای تجاری را درک می‌کنیم، اما اداره هوانوردی فدرال هرگز مسوولیتش در حفاظت از امنیت عمومی را به مخاطره نمی‌اندازد. ما فقط در صورتی اصلاحات را تایید خواهیم کرد که مطمئن شویم اسپیس‌ایکس اقدامات لازم در جهت تطبیق با الزامات قانونی را انجام داده است.» این سازمان درنهایت به اسپیس‌ایکس چراغ سبز نشان داد و اعلام کرد که این شرکت، نکات لازم در راستای حفظ امنیت عمومی را رعایت کرده است و برنامه پرتاب SN۹ از سر گرفته شد. روز دوم فوریه پرتاب اولیه SN۹ موفقیت‌آمیز بود. این موشک فولادی همان‌طور که برنامه‌ریزی‌شده بود به ارتفاع ۲/ ۶ مایلی رسید، اما در حال بازگشت، به دلیل ناتوانی موتور در اشتعال سوخت، نتوانست کاملا عمودی فرود بیاید و روی زمین منفجر شد. پس از این اتفاق، اداره هوانوردی آمریکا تحقیقات دیگری را آغاز کرد. یکی از سخنگویان این سازمان در ایمیلی گفت: «تحقیقاتی برای بررسی سوانحی ازاین‌دست طراحی شده که هدف از آن، صرفا ارتقای امنیت عمومی است، نه مقصر دانستن کسی. هدف از این تحقیقات، یافتن ریشه این سانحه و شناسایی اقدامات اصلاحی برای جلوگیری از حادثه‌های مشابه است.»
البته اسپیس‌ایکس باوجوداین انفجارها، خودش را از تک و تا نینداخته است. آن‌طور که پیداست اعضای تیم استارشیپ، خونسردی خود را کاملا حفظ کرده‌اند. ماسک در مصاحبه‌ای با پادکست «جو روگن» در ۱۱ فوریه گفت: «این‌یک برنامه آزمایشی است. انفجار دور از انتظار ما نیست. راستش اگر انفجاری اتفاق نیفتد باید تعجب کنیم.» او این حرف‌ها را در حالی زد که اسپیس‌ایکس داشت برای پرتاب SN۱۰ آماده می‌شد. او و گروهش احتمال موفقیت این پرتاب را بسیار بالاتر می‌دانستند؛ شاید حدود ۶۰ درصد؛ اما در عین حال همیشه سعی می‌کنند انتظارات را تعدیل کنند: «این پرتاب‌های آزمایشی قرار است درک ما را از یک سیستم حمل‌ونقل قابل استفاده مجدد بالا ببرند تا هر روز به توسعه آن نزدیک و نزدیک‌تر شویم؛ سیستمی که بتواند هم انسان و هم محموله‌ها را در سفرهای طولانی بین سیاره‌ای جابه‌جا کند و به بشر در سفر دوباره به ماه و سفر به مریخ و فراتر از آن کمک کند.» با همه این اوصاف، همکاری اسپیس‌ایکس با ناسا، پیشرفت قابل توجهی در زمینه همکاری بخش خصوصی و دولتی بوده که نظر عموم را به خود جلب کرده و عشق و علاقه سفر انسان به فضا را که از زمان ماموریت‌های شاتل فضایی وجود داشت دوچندان کرده است. اما انفجارهای اخیر از بسیاری جهات، نشانگر شکاف فرهنگی در حوزه هوافضا است که قبلا فقط در حیطه اختیارات نهادهای حکومتی بود. برخی کارشناسان معتقدند که رویکرد دولت آمریکا منسوخ و از کار افتاده و نیازمند نظرات مدرن است. تاد می‌گوید: «ناسا سعی می‌کند همه‌چیز را تا بی‌نهایت مدل‌سازی کند در حالی که اساس کار اسپیس‌ایکس این است که تست کن تا وقتی خراب شود.» او می‌گوید رویکرد «تست کن تا منهدم شود»، مزیتش این است که سیستم پرتاب اسپیس‌ایکس نسبتا سریع به کار خواهد افتاد، اما تعداد شکست‌ها بیشتر خواهد بود، به‌خصوص در پرتاب‌های اولیه، در مقایسه با رویکرد مدل‌سازی ناسا که دقیق‌تر است. او می‌گوید این مشکلات کوتاه‌مدت که مربوط به مراحل اولیه هستند بالاخره حل‌وفصل خواهند شد، اما تنش میان ناسا و اسپیس‌ایکس احتمالا در آینده نزدیک، کماکان ادامه خواهد داشت.
