تنش‌های پیدا و پنهان سال ۱۴۰۱ چه بر سر صنعت آورد؟
افت فشار صادرات فولاد
ایران در زمینه صادرات فولاد یکی از کشورهای مطرح در منطقه به شمار می‌رود و صنعت فولاد سهم قابل توجهی از ارزآوری در کشور را به خود اختصاص داده است، به‌ویژه با افزایش نرخ ارز این سهم افزایش یافته و این فرصت را برای تولیدکنندگان فولاد ایجاد می‌کند که بیش از گذشته به سمت صادرات پیش بروند.
ایران به ۵۶ کشور فولاد و محصولات فولادی صادر می‌کند که عراق با سهم ۲۱ درصدی بزرگ‌ترین بازار مقصد صادراتی فولاد و محصولات فولادی کشور را به خود اختصاص داده که بیش از یک‌پنجم میزان صادرات این محصولات کشور به عراق بوده است. اندونزی با ۳/ ۱۵ درصد، چین با ۱/ ۱۵ درصد، تایلند ۴/ ۹درصد، عمان ۱/ ۸ درصد، امارات ۸/ ۷ درصد، ترکیه ۶/ ۴ درصد و غنا ۹/ ۲ درصد، دیگر مقاصد صادراتی تولیدکنندگان بزرگ فولاد کشور به شمار می‌روند.
اگر میزان تولید صادرات فولاد از ۱۰ میلیون تن در سال افزایش پیدا کند، میزان ارزآوری این صنعت را می‌تواند به ۶ تا ۷ میلیارد دلار برساند. با این وجود براساس آخرین آمار ارائه شده در سال گذشته با کاهش میزان صادرات فولاد روبه‌رو بوده‌ایم.
روند کاهشی صادرات فولاد
در سال گذشته میزان صادرات محصولات فولادی با شیبی ملایم روند نزولی به خود گرفته است. براساس آمار انجمن آماری تولیدکنندگان فولاد ایران، صادرات محصولات میانی صنعت فولاد (همچون شمش یا تختال) یک درصد کاهش یافته است. انجمن آمار تولیدکنندگان فولاد ایران آمار و ریز جزئیات واردات و صادرات صنعت فولادی را در ۱۰ ماه انتهایی سال ۱۴۰۱ منتشر کرد که در مجموع صادرات فولاد کشور که شامل فولاد میانی و محصولات فولادی می‌شود به میزان ۸ میلیون و ۴۳۳ هزار تن بوده و میزان صادرات فولاد میانی کشور ۵ میلیون و ۷۴۸ هزار تن که این مقدار نسبت به میزان سال گذشته یک درصد کاهش را نشان می‌دهد.
سهم صادرات بیلت و بلوم در ۱۰ ماهه سال ۱۴۰۱ نیز ۴ میلیون و ۳۶۳ هزار تن و اسلب یک میلیون و ۳۸۵ هزار تن بوده است، صادرات اسلب نیز کاهش ۲۷ درصدی داشته و تنها صادرات بیلت و بلوم ۱۱ درصد افزایش داشته است.
بنا بر این گزارش، میزان صادرات کل فولادی کشور در ۱۰ ماهه سال ۱۴۰۱، ۲ میلیون و ۶۸۵ هزار تن بوده که آن هم نسبت به زمان مشابه سال پیش خود مقدار ۲ درصد کاهش یافته است.
در میان محصولات فولادی صادرات مقاطع طویل فولادی، ۲ میلیون و ۳۲۸ هزار تن بوده که نسبت به سال پیش ۴ درصد افزایش یافته است. میلگرد ۲ میلیون و ۶۵ هزار تن صادر شده و مقاطع تخت فولادی با کاهش ۲۸ درصدی به ۳۵۷ هزار تن رسیده است. آهن‌اسفنجی ۷۴۴ هزار تن بوده که نسبت به سال گذشته ۲۴ درصد کاهش داشته است.
محدودیت‌های انرژی، میزان صادرات را کاهش داد
چند عامل را می‌توان برای کاهش میزان صادرات فولاد در سال ۱۴۰۱ برشمرد. در این میان برخی به عوارضی که دولت بر صادرات محصولات فولادی در سال گذشته، اعمال کرد، اشاره می‌کنند و معتقدند که هرچند این عوارض پس از مدتی برداشته شد، اما سبب شد که برخی کشورهای هدف از این بازار خارج شوند و فرصت مهم ارزآوری فولاد آن هم در قله قیمت‌های جهانی از دست برود. برخی نیز معتقدند، محدودیت‌های انرژی و قطعی برق و گاز نیز به نوبه خود سبب کاهش تولید و به دنبال خود سبب کاهش میزان صادرات شد.
زکریا نایبی، مدیر تحقیق و توسعه شرکت فولاد پردیس آذربایجان در گفت‌وگو با «دنیای اقتصاد» درباره علل کاهش میزان صادرات محصولات فولادی عنوان کرد: سال گذشته سه ماه به دلیل محدودیت‌های انرژی برق و گاز میزان تولیدات کاهش یافت و ممکن است که این کاهش تولید بر کاهش میزان صادرات نیز اثر گذاشته است، سال گذشته وضعیت تولید زنجیره فولاد شمش و آهن اسفنجی در بازار با کمبود روبه‌رو شده است. البته میزان کاهش صادرات چندان قابل توجه نیست و اختلاف معناداری با گذشته ندارد.
نایبی در پاسخ به این پرسش که افزایش میزان صادرات محصولات فولادی به چه استراتژی نیازمند است، عنوان کرد: برای صادرات بیشتر دولت باید مشوق‌های صادراتی بیشتری در نظر بگیرد و موانع، محدودیت‌ها و ممنوعیت‌ها را برطرف کند. برای نمونه، عراق به خاطر مبادلات ارز و تحریم‌های آمریکا، ممنوعیت‌هایی را برای واردات ایران در نظر گرفته، این درحالی است که عراق یکی از مهم‌ترین کشورهای هدف صادراتی محصولات فولادی به شمار می‌رود. البته محصولات میانی مانند شمش بیشتر به شرق آسیا و چین و ترکیه صادر می‌شود و محصولات نهایی مانند میلگرد و تیرآهن و... به کشورهای همسایه صادر می‌شود. با توجه به این موضوع که کشورهای همسایه زیرساخت‌های لازم همچون مواد اولیه و گاز برای تولید فولاد را ندارند، می‌توانند جزو کشورهای هدف صادراتی برای ایران قرار گیرند.
وی در ادامه با اشاره به زلزله ترکیه خاطرنشان کرد: البته در سال جاری این احتمال وجود دارد که ترکیه به دلیل رخداد زلزله در این کشور و بازسازی‌هایی که انجام می‌دهد، بازار مناسبی برای صادرات میلگرد ایران به‌شمار می‌رود.
کلام آخر
به نظر می‌رسد در سال جاری قیمت جهانی فولاد مناسب باشد، به عبارتی برآیند افزایش قیمت فولاد در بازار جهانی، تقاضای آن و همین‌طور مسائل ساختاری نوید کاهش قیمت محصولات فولادی در سال جاری را نمی‌دهند، از همین رو فولادسازان کشور با بهره‌گیری از این فرصت، می‌توانند در تولید و صادرات رشد خوبی داشته باشند. کشورهای همسایه مهم‌ترین بازار هدف محسوب می‌شوند که در سال جاری می‌توان ترکیه را نیز به آنها اضافه کرد. البته باید چالش‌های صنعت فولاد را همواره نادیده نگرفت، چراکه فولادسازان بدون شک در سال پیش‌رو با چالش‌های قطعی برق در فصل تابستان و قطعی گاز در فصل زمستان روبه‌رو خواهند بود که در نتیجه می‌تواند عامل کاهش تولید و رشد قیمت‌ها و نوسان آن باشد. اما با تمام این شرایط باید تولیدکنندگان بیش از گذشته به سمت صادرات پیش بروند، چراکه بر بازار داخلی رکود حاکم خواهد بود.
