شرکت‌‌ها در عربستان، قطر و امارات، سرمایهگذاری در انرژی‌‌های تجدیدپذیر را افزایش می‌دهند
قدرت‌های فسیلی در مسیر سبز شدن
با توجه به سرمایه فسیلی شگرف کشورهای حوزه خلیج‌‌فارس، واضح است که این تغییر جهت از سر اجبار نیست، بلکه نوعی هوشمندی استراتژیک برای حفظ جایگاه جهانی، تقویت ثبات اقتصادی در دوران پسافسیلی و البته پاسخ به فشارهای بین‌المللی درباره کاهش انتشار کربن است. این کشورها با منابع عظیمی که از نفت و گاز در اختیار دارند، می‌توانستند دست کم دهه‌ها با اتکا به این منابع پیش بروند، اما حالا با نگاه به آینده‌‌ای پایدارتر، وارد عصر جدیدی از توسعه انرژی شده‌‌اند؛ عصری که در آن به جای لوله‌های نفت و شعله‌های مشعل‌‌های گازی، خورشید و باد و تکنولوژی‌‌های نوین، تعیین‌‌کننده مسیر پیشرفت خواهند بود.
تلاش شرکت‌‌های سعودی برای ورود به عرصه تجدید‌‌پذیرها
عربستان سعودی، با وجود اتکای دیرینه‌‌اش بر منابع نفتی، در سال‌های اخیر با جدیت قدم در مسیری گذاشته که به انقلابی در منابع انرژی‌‌اش منجر می‌شود. عامل کلیدی این حرکت حذف تدریجی یارانه‌های انرژی از سال ۲۰۱۸ به این سو بود که شرکت‌‌ها را تشویق کرد جایگزین‌‌های پایدارتر پیدا کنند و برای تامین برق مورد نیازشان به انرژی خورشیدی روی بیاورند. این تغییر در کشوری که بزرگ‌ترین صادرکننده نفت دنیاست، نقطه عطف مهمی محسوب می‌شود. یکی از شرکت‌‌های پیشرو در این مسیر گروه سلامت فقیه (Fakeeh Care Group) است. این سازمان با نصب پنل‌‌های خورشیدی بر بام پارکینگ چند طبقه خود در جده موفق شده است در سال ۲۰۲۴ بیش از ۱۷۰ هزار ریال سعودی در هزینه برق صرفه‌‌جویی کند. مازن فقیه، رئیس این گروه، تاکید دارد که گرچه سرمایهگذاری اولیه سنگین بوده، اما نتایج دلگرم‌کننده‌‌اند و در بلندمدت، بازگشت سرمایه محقق می‌شود.
شرکت Tamer Group هم که در حوزه زنجیره تامین فعالیت دارد، با نصب پنل‌‌های خورشیدی در مراکز لجستیک خود در جده و ریاض توانسته بیش از ۴۴۰ هزار ریال سعودی صرفه‌‌جویی کند. این شرکت با داشتن بیش از ۲۰۰ شریک تجاری در سرتاسر جهان در نظر دارد که در دو سال آینده تمامی مراکز توزیع خود را خورشیدی کند.
شرکت Haala Energy عربستان که در حوزه مشاوره و پیاده‌‌سازی سیستم‌‌های خورشیدی برای شرکت‌‌ها فعالیت دارد، اعلام کرده که تفاوت بارزی بین تقاضای مشتریان تجاری و صنعتی وجود دارد، چون مشتریان تجاری همچون مراکز خرید که تعرفه بالاتری برای برق پرداخت می‌کنند (تعرفه واحدهای تجاری ۰.۳۰ ریال سعودی به ازای هر کیلووات برق است و واحدهای صنعتی ۰.۱۸ ریال) انگیزه بیشتری برای سرمایهگذاری روی انرژی خورشیدی دارند. نمایندگی‌‌های گروه‌های چند‌ملیتی نظیر آیکیا و GSK در عربستان هم با تشویق شرکت‌‌های مادر خود، به سوی استفاده از انرژی‌‌های تجدیدپذیر حرکت کرده‌‌اند. این امر به ویژه در صنایعی همچون خرده‌‌فروشی و حمل و نقل که با بازارهای غرب در ارتباطند، مشهود است. به گفته «شیگنو کوندو» از موسسه اقتصاد انرژی ژاپن، همین اصلاحات مالی بیشترین تاثیر را در تغییر رفتار شرکت‌‌ها داشته‌‌اند.
ورود تکنولوژی ارزان‌‌قیمت چینی – از جمله پنل‌‌های خورشیدی- و سرمایهگذاری مستقیم خارجی در حوزه انرژی‌‌های پاک نیز به تسریع این تغییر کمک کرده‌‌اند. علاوه بر این، شرکت نفت آرامکو عربستان، از امضای توافق‌‌نامه‌‌ای با غول خودروسازی برقی چینی BYD خبر داده است. این قرارداد توسعه مشترک، با هدف همکاری در زمینه تکنولوژی خودروهای انرژی نو و ارتقای کارآیی و عملکرد زیست‌‌محیطی وسایل نقلیه انجام شده و بخشی از تلاش‌‌های عربستان برای گذار به حمل‌‌و نقل پاک‌‌تر به شمار می‌‌رود. این توافق در شرایطی صورت گرفته که تسلا هم به تازگی با برگزاری رویدادی در ریاض، رسما حضور خود را در عربستان اعلام کرده و تصمیم دارد برای توسعه بازار خود، در شهرهای کلیدی عربستان فروش‌‌آنلاین، فروشگاه‌های موقت و ایستگاه‌های سوپرشارژ راه‌‌اندازی کند.
عربستان اهداف بزرگی برای گسترش استفاده از خودروهای برقی دارد و می‌خواهد سهم این تکنولوژی را طی پنج سال آینده از یک درصد به ۳۰ درصد برساند، اما چالش‌‌های زیرساختی همچنان وجود دارد، به‌طوری که تا سال ۲۰۲۴ فقط ۱۰۱ ایستگاه شارژ خودروی برقی در کشور ثبت شده است.
قطر، توازن میان گاز و خورشید
قطر با تکیه بر میدان گازی نورث‌‌فیلد – بزرگ‌ترین میدان گاز طبیعی در جهان - یکی از قطب‌‌های صادرات گاز مایع (LNG) در جهان محسوب می‌شود. شرکت «قطر انرژی» در حال توسعه ظرفیت تولید LNG از ۷۷ میلیون تن متریک در سال ۲۰۲۴ به ۱۴۲ میلیون تن تا سال ۲۰۳۰ است. این افزایش ۸۵ درصدی، قطر را در مسیری قرار می‌دهد که می‌تواند بر یک‌‌چهارم از بازار جهانی LNG مسلط شود. قطر با تنظیم قراردادهای بلندمدت، اصلاح قیمت‌‌گذاری مبتنی بر هاب‌‌های گازی و مشارکت فعال‌‌تر در بازارهای لحظه‌‌ای، توانسته جریان درآمد ارزی خود را در برابر نوسانات بازار نفت مقاوم‌‌تر کند. آینده روشنی به نظر می‌‌رسد، مگر نه؟ اما قطر به این موفقیت بسنده نکرده و موازی با این جریان، در جهت توسعه انرژی‌‌های تجدیدپذیر هم گام برداشته است. پروژه نیروگاه ۸۰۰ مگاواتی خورشیدی «الخرسعه» نماد عینی این سیاست دوگانه است. این نیروگاه تا سال ۲۰۲۳ توانسته حدود ۷ درصد از اوج تقاضای برق کشور را پوشش دهد که گام مهمی در مسیر کاهش وابستگی به سوخت‌‌های فسیلی محسوب می‌شود.
بر اساس استراتژی انرژی ملی قطر، این کشور قصد دارد تا سال ۲۰۳۰ حدود ۱۸ درصد از برق خود را از منابع تجدیدپذیر تامین کند که این برنامه شامل تامین ۴ گیگاوات از پروژه‌های متمرکز و ۱.۲ گیگاوات از پروژه‌های پراکنده می‌شود. یکی از عوامل کلیدی پیشرفت در این مسیر، کاهش چشمگیر هزینه تولید برق خورشیدی است. قیمت هر کیلووات ساعت برق خورشیدی از ۴ سنت در سال ۲۰۱۷ به ۱.۵ سنت در سال ۲۰۲۳ کاهش یافته و پیش‌‌بینی می‌شود تا سال ۲۰۳۰ به ۰.۹ سنت برسد. همچنین قطر در حال پیشبرد پروژه‌های بزرگی مثل نیروگاه خورشیدی ۲ گیگاواتی دوخان و مجموعه صنعتی ۸۷۵ مگاواتی است که همگی با هدف کاهش مصرف داخلی گاز و افزایش صادرات آن طراحی شده‌‌اند. این رویکرد به قطر اجازه می‌دهد تا ضمن حفظ موقعیت خود به عنوان قدرت صادرات LNG، منابع گازی خود را به شکل بهینه‌‌تری مدیریت کند. همچنین، بر اساس گزارش مجمع جهانی اقتصاد، قطر در زمینه توسعه زیرساخت‌‌های انرژی خورشیدی در میان کشورهای خلیج فارس یکی از سریع‌‌ترین رشدها را داشته است.
از طرف دیگر، در کنار توسعه ظرفیت تولید و حرکت به سوی منابع انرژی پایدار، این کشور با پروژه‌هایی همچون توسعه میدان شمالی، در حال احداث بزرگ‌ترین تاسیسات کربن‌‌گیری و ذخیره‌‌سازی در جهان است که قرار است تا سال ۲۰۳۰ سالانه ۱۱ میلیون تن دی‌‌اکسید‌‌کربن جذب و ذخیره کند. این پروژه‌ها بخشی از استراتژی قطر برای کاهش شدت کربن تولیدی در تولید گاز مایع است.
با این همه، این مسیر خالی از چالش نیست. ظرفیت محدود بخش خصوصی برای اجرای پروژه‌های عظیم و نیاز به ۷.۶ میلیارد دلار سرمایهگذاری تا سال ۲۰۳۰ برای ایجاد زیرساخت‌‌های لازم، قطر را بر آن داشته تا با توانمندسازی شرکت‌‌های داخلی، جذب سرمایهگذاری خارجی و توسعه برنامه‌های آموزشی پایه‌های یک اکوسیستم انرژی پاک را محکم کند. این مسیر نهتنها به ایجاد اشتغال سبز و تنوع اقتصادی منجر می‌شود که جایگاه قطر را در حوزه انرژی پایدار در سطح منطقه و جهان تثبیت می‌کند.
امارات و برق پاک بی‌‌وقفه
شرکت دولتی «مصدر» امارات که در حوزه انرژی‌‌های تجدیدپذیر فعالیت می‌کند، در هفته پایداری ابوظبی از پروژه تازه‌‌ای به ارزش ۶ میلیارد دلار رونمایی کرد که هدف آن تولید یک گیگاوات برق پاک بی‌‌وقفه است. این پروژه گامی بزرگ در تبدیل انرژی تجدیدپذیر به منبع اصلی و پیوسته برق به حساب می‌‌آید.
سلطان الجابر، رئیس مصدر، مدیرعامل شرکت ملی نفت ابوظبی (ADNOC) و وزیر صنعت و تکنولوژی پیشرفته امارات، این پروژه را «پاسخی به چالش همیشگی ناپایداری منابع تجدیدپذیر» دانسته و گفت: «برای نخستین بار، انرژی تجدیدپذیر به یک منبع پایدار تبدیل می‌شود. این فقط یک گام نیست، یک جهش بزرگ است.» این پروژه شامل ۵ گیگاوات ظرفیت خورشیدی به همراه ۱۹ گیگاوات‌‌ساعت ذخیره‌‌سازی باتری است (که انرژی را برای ساعات بدون خورشید ذخیره می‌کند) و تحویل پیوسته یک گیگاوات برق را تضمین می‌کند. طبق اعلام عبدالعزیز العبیدلی، مدیر عملیاتی مصدر، قرار است این پروژه تا سال ۲۰۲۷ به بهره‌‌برداری برسد. همچنین الجابر هشدار داده که ممکن است رشد سریع تکنولوژی مانند هوش مصنوعی تا سال ۲۰۵۰ باعث افزایش ۲۵۰ درصدی تقاضای انرژی شود، که اهمیت منابع متنوع و پایدار را بیشتر می‌کند.
قطر، امارات و عربستان سعودی، با وجود وابستگی تاریخی به نفت و گاز، نشان داده‌‌اند که آینده را تنها در سیاهی نفت نمی‌‌بینند. این کشورها با نگاهی بلندمدت و سرمایه‌‌گذاری‌‌های سنگین در زیرساخت‌‌های تجدیدپذیر، در حال بازتعریف قدرت در خاورمیانه هستند. استفاده بهینه از منابع طبیعی مانند خورشید و بسترهای بیابانی وسیع، به همراه کاهش هزینه این تکنولوژی‌‌ها، این کشورها را در موقعیتی ممتاز برای ورود به حوزه انرژی پاک قرار داده است. اگرچه چالش‌‌هایی همچون نبود زیرساخت کافی یا عدم تنوع اقتصادی باقی است، اما عزم این کشورها برای گذار به آینده‌‌ای پایدار به وضوح نشان می‌دهد که خاورمیانه هم می‌تواند سبز باشد.
این مسیر، نه فقط راهی برای نجات محیط زیست، بلکه ابزاری برای تقویت دیپلماسی انرژی، خلق اشتغال و افزایش تاب‌‌آوری اقتصادی در برابر نوسانات بازار جهانی نفت است. در جهانی که به سرعت به سوی کربن‌‌زدایی حرکت می‌کند، کشورهایی که دوراندیش باشند و هوشمندانه گام بردارند، نهتنها عقب نخواهند ماند، که می‌توانند پیشتاز نسل جدیدی از توسعه باشند که پاک، پایدار و مبتنی بر نوآوری و تکنولوژی روز دنیاست.
