آیا اندونزی ابرقدرت اقتصادی خواهد شد؟
ولع اقتصادی کشور هزارجزیره
پایتخت جدید
چهار سال از زمانی که ویدودو رویای 32میلیارد دلاری خود را برای انتقال دولت از کلان‌شهر شلوغ جاکارتا به منطقه استوایی کالیمانتان مطرح کرد، می‌گذرد. حتی با توجه به استانداردهای عظیم پروژه‌های زیرساختی آسیا، این جاه‌طلبی هزینه سرسام‌آوری دارد. اکنون، ویدودو با زمان مسابقه می‌دهد تا قبل از کناره‌گیری‌اش در سال آینده تولد پایتخت جدید را ببیند. قرار است پایتخت جدید اندونزی یک شهر سبز و با ردپای کربن صفر باشد. معماری این شهر به شکل پرنده افسانه‌ای گارودا در اندونزی است. این پرنده بال‌هایی دراز دارد و منظره‌ای از نوسانتارا، که در زبان اندونزیایی به معنای مجمع‌الجزایر است، بر آستانه آن آرمیده است.
به گفته ویدودو پایتخت آینده «۵۱درصد» زودتر از ضرب‌الاجل ماه اوت آینده قرار دارد. او تردیدها را در این مورد که ممکن است مردم مایل به نقل مکان به آنجا نباشند رد می‌کند. برای رسیدن از جاکارتا به آنجا نیاز به دو ساعت سواری با هواپیما و سپس دو ساعت پر از دست‌انداز با ماشین است. برای منتقدان او اما پایتخت جدید رئیس‌جمهور یک پروژه پرریسک و گران‌قیمت است که بودجه عمومی را به هدر داده است. او استدلال می‌کند که این فرصتی برای تغییر جغرافیای اقتصادی کشور است.
استعفای ویدودو در سال آینده پس از یک دهه قدرت در حالی صورت می‌گیرد که این دموکراسی غول‌پیکر 270میلیون نفری با سوالات بزرگی در مورد مسیر خود مواجه است. محبوبیت او در نظرسنجی‌های اخیر نزدیک به 80درصد است که نشان‌دهنده سابقه قدرتمند او در مدیریت اقتصاد و صحنه ژئوپلیتیک است. سرمایه‌گذاران در این شرایط می‌پرسند، آیا استعفای ویدودو می‌تواند نشانه‌ای برای لحظه افزایش قیمت باشد؟ آیا اندونزی نباید بتواند از اقتصادهای برتر جنوب شرقی آسیا با رشد ۷ درصدی الگوبرداری کند و روزی بتواند جایگاه یکی از پنج اقتصاد برتر جهان به خود اختصاص دهد؟
ایوان لاکسمانا، کارشناس ارشد موسسه بین المللی مطالعات استراتژیک (IISS) در سنگاپور می‌گوید که ویدودو به وعده‌های کلیدی مانند بهبود زیرساخت‌ها و تقویت تجارت عمل کرده است. اما او می‌افزاید: «بسیاری از کارشناسان و اقتصاددانان معتقدند اندونزی می‌تواند و باید بیش از 5درصد رشد کند، اما مطمئن نیستم که تا سال 2045 بتواند به پنج اقتصاد برتر تبدیل شود.»
دور زدن رقابت آمریکا و چین
اگر دو کلمه وجود داشته باشد که ریاست ویدودو را تعریف کند، این دو کلمه زیرساخت و نیکل هستند. زمانی که او به قدرت رسید، تقاضا برای کالاهای تولید اندونزی به خاطر رکود جهانی کاهش یافته بود، زیرساخت‌های کشور به خاطر کمبود بودجه دچار نقص بودند و اشتیاق سرمایه‌گذاران بین‌المللی برای تولیدات سومین دموکراسی بزرگ جهان تضعیف شده بود. ویدودو شرایطی را به وجود آورد که دیگر کمبود زیرساخت‌ها کمتر احساس می‌شود و نقش اقتصادی اندونزی در عرصه بین‌المللی مهم‌تر از قبل شده است. اما دومین دوره ریاستجمهوری او از سال 2019 شروع شده است. بلندپروازانه‌ترین سیاست‌های اقتصادی همچون ایجاد یک وسیله نقلیه برقی داخلی و زنجیره تامین باتری در این دوره اجرایی شدند.
ویدودو با ممنوعیت صادرات سنگ نیکل در سال 2020، شرکت‌هایی مانند تسینگشان چین، ال جی کره جنوبی و واله برزیل را مجبور کرد تا در صورت تمایل به دسترسی به ذخایر فراوان اندونزی، کارخانه‌هایی در خود اندونزی تاسیس کنند. هدف این کارخانه‌ها نه صرفا تولید نیکل، بلکه برای ترغیب شرکت‌های بیشتر و ایجاد زنجیره‌های تامین بیشتر در اندونزی بود. ویدودو با سرپیچی از حکم سازمان تجارت جهانی مبنی بر ناعادلانه بودن این ممنوعیت، به سیاست خود پایبند ماند. صادرات اندونزی، که با افزایش قیمت کالاها تقویت شده است، در سال 2022 به رکورد تاریخی خود یعنی 292میلیارد دلار رسید، با‌این حال صادرات اندونزی در سال جاری کاهش یافته است. با وجود همه موفقیت‌های دیپلماتیک ویدودو، سابقه او در سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی متفاوت است.
دلارهای بین‌المللی عمدتا در اندونزی به جای تولید با فناوری پیشرفته یا سایر حوزه‌های کلیدی به بخش معدن رفته است. ویدودو قبل از اینکه وارد سیاست شود مدیر کارخانه بود. او هزینه‌ها را پایین نگه می‌داشت، مردم را خوشحال می‌کرد و محصول باکیفیتی را بیرون می‌داد؛ رویکردی که او در سیاست نیز به کار برد. با‌این‌حال اکنون رقابت ژئوپلیتیک هنوز می‌تواند مانع از رسیدن ویدودو به اهدافش شود. نیکل اندونزی تاکنون از قانون کاهش تورم ایالات متحده مستثنی شده است، این قانون همان قانونی است که قرار است با پرداخت یارانه‌های سبز استفاده از مواد آلوده‌کننده را کاهش دهد.
ویدودو روز دوشنبه با جو بایدن، رئیس‌جمهور آمریکا، دیدار کرد، اما نتوانست امتیاز دسترسی به یارانه‌های ایالات متحده را کسب کند. بندبازی ویدودو مابین آمریکا و چین بر سر نیکل در زمان رقابت شدید ژئوپلیتیک تا به اینجا منافع اندونزی را تامین کرده است اما مانع از آن شده است که از منافع خاص هر دو کشور برای متحدانشان بهره‌مند شود. وقتی از او پرسیده شد که چگونه اندونزی توانسته «گاهی به چین و گاهی به آمریکا متمایل شود» پاسخ داد: «ما طرف هیچ یک از طرفین نیستیم. هم آمریکا و هم چین دوستان اندونزی هستند.»
اندونزی یکی از پیشگامان جنبش قدیمی غیرمتعهدهاست، با‌این‌حال پیشنهاد عضویت در گروه بریکس را رد کرد؛ گروهی شامل برزیل، روسیه، هند، چین و آفریقای جنوبی که خود را به عنوان مدافع «جنوب جهانی» مطرح می‌کنند و سعی در مقابله با هژمونی اقتصادی آمریکا و اروپا در جهان دارند. تصمیم ویدودو این حدس و گمان را به وجود آورد که او از ثبت‌نام در یک «باشگاه چینی» که ممکن است هویت کشورش را در تقابل با غرب تعریف کند، محتاط بوده است. او هنگامی که از وی خواسته شد دلیل خود را برای رد این پیشنهاد توضیح دهد، گفت پاسخ او منفی نبوده است، بلکه فقط: «هنوز نه» است. او می‌گوید: «وقتی باید محاسبات بسیار دقیقی انجام دهیم، نیازی به عجله نداریم.»
اندونزی دارای بیشترین جمعیت مسلمان در جهان است. در روزهای اخیر توده‌های زیادی در جاکارتا تظاهرات کرده‌اند و از حمله اسرائیل به غزه پس از حمله حماس در 7 اکتبر خشمگین شده‌اند. ویدودو می‌گوید: «مردم اندونزی بسیار عصبانی هستند.» او همچنین در مورد گمانه‌زنی‌ها درباره پیروی اندونزی از عربستان سعودی در پیگیری مذاکرات «عادی‌سازی» با اسرائیل می‌گوید هرگز چنین کاری در دستورکار او نبوده است. با خطابه‌های بی‌آرایش ویدودو به راحتی می‌توان فهمید که او رای‌دهندگان را در طول سال‌ها مجذوب خود کرده است. او یک فرد خارجی است که به خودی تبدیل شده است. او که در زاغه‌ای در مرکز جاوه، پرجمعیت‌ترین و مرفه‌ترین جزیره از 17500 جزیره اندونزی به دنیا آمد، اولین رئیس‌جمهوری از زمان استقلال بود که از نخبگان نظامی و سیاسی نبود. با‌این‌حال ویدودو ثابت کرد زیرک‌تر از آن چیزی است که شخصیت ساده‌اش نشان می‌دهد. او بارها با سایر احزاب سیاسی و همچنین دشمنان سابق برای ایجاد ائتلاف معامله کرده است.
مسئله فساد
در اواخر اکتبر، دادگاه قانون اساسی، که در آن زمان توسط برادر همسر ویدودو اداره می‌شد، حکمی را صادر کرد که راه را برای نامزدی پسر بزرگ رئیس‌جمهور برای معاونت ریاستجمهوری در انتخابات فوریه هموار کرد. این حکم این بود که حداقل سن 40 سال نباید برای همه نامزدهای انتخاباتی اعمال شود - تصمیمی که به عنوان تلاشی برای اجازه دادن به جبران راکابومینگ راکای 36ساله برای نامزدی در انتخابات تلقی می‌شود.
در نتیجه اعتراضات ناشی از این تصمیم، برادر همسر ویدودو مجبور شد از سمت قاضی ارشد کناره‌گیری کند، هیات نظارت اخلاقی او را به دلیل تعارض منافع تصمیمات و جایگاهش مجرم تشخیص داد با‌این‌حال حکم صادرشده در دادگاه او پابرجاست. جبران اکنون نامزد پیشتاز نظرسنجی‌ها برای جانشینی ویدودو است. وزیر دفاع پرابوو سوبیانتو ژنرال سابق که دو بار قبل از پیوستن به کابینه ویدودو به رقابت پرداخت رقیب جبران است.
پس از برکناری او از ارتش در سال 1998به دلیل اتهام نقض حقوق بشر، ابری بر شهرت او سایه انداخته است. هنگامی که ویدودو در سال 2014 به قدرت رسید گفت: «رئیس‌جمهور شدن به معنای دادن قدرت به فرزندانم نیست». او در پاسخ به این سوال که چگونه این سخن خود را با نامزدی پسرش توجیه می‌کند، گفت که دستی در این حرکت فرزندش نداشته است. دموکراسی اندونزی در سال 1998 پس از سقوط سوهارتو حاکم دیکتاتور اندونزی در بحبوحه آشفتگی بحران مالی به حیات خود بازگشت. این دموکراسی تاریخچه‌ای طولانی از شکایت‌های انتخاباتی دارد. یکی از اقدامات مورد انتقاد ریاستجمهوری ویدودو، ارائه قانونی در سال 2019 بود که به عنوان تضعیف آژانس معتبر مبارزه با فساد اندونزی تلقی می‌شد. همچنین، گروه‌های زیست‌محیطی نسبت به پیام‌های «سبز» بدبین هستند و تاکید می‌کنند که اندونزی سابقه ضعیفی در مهار قطع درختان غیرقانونی و جنگل‌زدایی دارد.
بحران جاکارتا
برای ویدودو، که در یادآوری مشکلات جاکارتا به مخاطبان خود خستگی‌ناپذیر است، پروژه جابه‌جایی پایتخت یک موضوع حیاتی است. طبق گزارش مجمع جهانی اقتصاد، پایتخت 10میلیون نفری اندونزی یکی از شهرهای در حال غرق شدن سریع در جهان است و تقریبا نیمی از آن زیر سطح دریا قرار دارد. او می‌گوید: «هنوز مردم از من می‌پرسند که چرا باید جابه‌جا شویم. جاوه و جاکارتا بسیار فراتر از ظرفیتشان جمعیت دارند. 270 میلیون نفر در اندونزی زندگی می‌کنند، 56درصد این جمعیت در جاوه زندگی می‌کنند و 58درصد تولید ناخالص داخلی در جاوه و به ویژه در جاکارتاست.» ویدودو کمتر از یک سال فرصت دارد تا میراث خود را تثبیت کند. او می‌گوید پس از ریاستجمهوری خود به زادگاهش سولو برمی‌گردد و به سرگرمی‌اش یعنی کار روی محیط زیست ادامه می‌دهد.
این یک طرح جذاب برای بازنشستگی یک سیاستمدار است، اما سیاستمداران محلی باور ندارند که او قصد ناپدید شدن را دارد. یکی از سناریوها توافق برای به دست گرفتن کنترل یک حزب سیاسی است - حزب گریندرا یک گزینه احتمالی است. اینکه ویدودو در یک سال آینده چه برنامه‌ای برای خود و کشورش خواهد داشت چندان معلوم نیست اما آنچه مشخص است این است که او اکنون در اوج محبوبیت خود قرار دارد و مسیر اندونزی به سوی توسعه نیز تا حدود زیادی هموار به نظر می‌رسد.
