«دنیای اقتصاد» کارنامه سیاست‌گذاری و بازارها را بررسی کرد
تحقق هشدارها، تمدید وعده‌ها
سال ۹۸ یک سال عمومی تلخ بود؛ چرا که بار اتفاقات تلخش به اتفاقات شیرین می‌چربید. می‌توان این سال را از ۴ قاب رویدادها، اعداد و آمار، وعده‌های مسوولان و هشدارهای کارشناسان دید. رویدادهای مهم در این سال کم نبود؛ از سیل‌های خسارت بار ابتدای سال تا شیوع بیماری کرونا به شکلی تصاعدی در پایان سال؛ از ترور سردار سلیمانی تا ساقط شدن هواپیمای اوکراینی؛ از افزایش یک‌شبه نرخ بنزین به ۳ هزار تومان تا ورود ایران به لیست سیاه FATF. هر کدام از این رخدادها، شاید بار خبری یک سال را تامین می‌کرد؛ اما ۹۸ از این جهت سال پرباری بود. نکته عجیب اینجاست که بسیاری از هشدارهایی که در این سال داده شده، به پایان سال نکشیده در عمل دیده شده است؛ همانند ورود به لیست سیاه FATF در صورت عدم تصویب لوایح مربوطه و زیان‌های دلار ۴۲۰۰ تومانی. اما از آن طرف، وعده‌ها مشمول زمان و به سال بعد موکول شدند؛ مانند بازار متشکل ارزی، تعطیلات دو روزه، اصلاح ساختاری بودجه، تغییر پایه پولی و بهبود کیفیت ترازنامه بانک مرکزی، نمونه‌ای از وعده‌های محقق نشده هستند.
فروردین سیل‌آسا
اتفاق ماه: سالی که نکوست، از بهارش پیداست! این زمزمه‌ای بود که مردم در ماه اول امسال می‌کردند و تا حدودی این ضرب‌المثل، روی واقعی خود را در سال جاری نشان داد. سال 98 با شوک سیل آغاز شد؛ البته شوک طبیعت قابل پیش‌بینی و پیشگیری بود، اما به دلیل عدم‌اتخاذ تدابیر لازم، سیل در همان روزهای اول سال خسارات جانی و مالی بر مردم تحمیل کرد. برآوردها نشان می‌داد که 24 استان کشور درگیر این پدیده طبیعی شده بودند. بیشترین ضربه‌ها به گلستان، مازندران، فارس، لرستان و خوزستان وارد شد. مرکز پژوهش‌های مجلس در یک برآورد محاسبه کرد که سیل فروردین 98 بیش از 35 هزار میلیارد تومان خسارت مالی به جا گذاشته است. البته برآورد سازمان برنامه و بودجه کشور این بود که میزان خسارات در حدود 21 هزار میلیارد تومان است که دولت موفق به پرداخت 85 درصد از کل خسارات شده است. برآورد سازمان برنامه و بودجه 40 درصد کمتر از تخمین مرکز پژوهش‌های مجلس بوده است. البته سیل تنها بلا نبود، وزیر نیرو اعلام کرده بود که سیل فروردین بیش از ۵ میلیارد مترمکعب آب شیرین برای کشور فراهم کرد که ارزش آن به قیمت جاری 5/ 2 میلیارد دلار برآورد می‌شود. اتفاق مهم دیگر در ماه اول سال، تحریم سپاه در 22 فروردین بود؛ این اولین بار بود که آمریکا، نیروی نظامی رسمی یک کشور دیگر را تحت تحریم قرار می‌داد. در همان روز، دستگیری جولیان آسانژ، موسس ویکی‌لیکس نیز جهان را در شوک فرو برده بود تا حماسه آسانژ در هفتمین سال به پایان خود برسد. آغاز به‌کار سازوکار متناظر ایرانی اینستکس و اعلام جزئیات رشد اقتصادی از دیگر اتفاقات مهم ماه اول بود. در 27 فروردین ماه 1398، شورای پول و اعتبار دستورالعمل «عملیات بازار باز» را به تصویب رساند تا ریل مسیر مدرن سیاست‌گذاری پولی چیده شود. در همان روز دفتر هیات دولت اعلام کرد که پیشنهاد بانک مرکزی برای اصلاح نظام پولی کشور را دریافت کرده است. طرح رفرم پولی به دنبال حذف 4 صفر و جایگزینی تومان به جای ریال است که طی آن، هر هزار تومان فعلی، تبدیل به یک تومان خواهد شد.
وعده ماه: بازار متشکل ارزی قرار بود در این ماه آغاز به‌کار کند. در انتهای سال 97، عبدالناصر همتی، رئیس کل بانک مرکزی اعلام کرده بود: «زیرساخت‌های بازار متشکل ارزی آماده شده است و شاید در دو هفته آینده آن را اجرایی کنیم، اما ترجیح می‌دهیم این اتفاق در فروردین ماه سال آینده عملیاتی شود.» همتی در ماه اول امسال نیز بار دیگر تاکید کرده بود که بازار متشکل در این ماه عملیاتی می‌شود، این وعده محقق نشد.
هشدار ماه: در بین هشدارهای اقتصادی که در سال 98 داده شده، یک هشدار اقتصادی بود که چندان دیده نشد، شاید به این دلیل که یک اقتصاددانان آن را مطرح نکرده بود. برانکو، سرمربی سابق پرسپولیس به فوتبال ایران هشدار داد که با ادامه روند فعلی، بار دیگر آماتور می‌شود. او اعلام هشدار کرده بود که بسیاری از باشگاه‌ها حتی دو باشگاه بزرگ پرسپولیس و استقلال توان پرداخت ندارند. هشداری که در عمل محقق شد و دو تیم بزرگ، با مشکلات عدیده‌ای در این زمینه روبرو شدند؛ تا جایی که نتوانستند سرمربی‌های خارجی خود را حفظ کنند.
عدد ماه: بورس تهران سال را توفانی آغاز و این توفان را تا پایان نیز حفظ کرد. شاخص بورس تهران در روز 26 فروردین، اولین قله را فتح و از کانال 200 هزار واحدی جهش کرد. این جهش باعث شده بود تا طی 13 روز معاملاتی، بازدهی شاخص کل به 13 درصد برسد اگر قرار باشد به سبک فستیوال‌های سینمایی مقایسه صورت گیرد، قطعا سیمرغ عدد ماه به رکورد بورس می‌رسد، اما رقبایی از جمله مصرف بنزین و نفت در سطح جهانی نیز برای رکورد بورس وجود داشتند.
نفت صفر در اردیبهشت
اتفاق ماه: پس از سیل، اقتصاد ایران دومین شوک را در همان روزهای ابتدایی ماه دوم سال دید. دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا پیش‌دستی کرد و 10 روز مانده به پایان معافیت هشت کشور از تحریم نفتی ایران، اعلام کرد که معافیت‌ها تمدید نخواهد شد؛ وقوع این اتفاق قابل پیش‌بینی در دوم اردیبهشت باعث شد تا محاسبات نفتی دولت در بودجه به‌هم بریزد. اگرچه آمریکا موفق نشد به هدفش برسد و فروش نفت ایران را به صفر برساند، اما یک برآورد رسمی از سازمان برنامه و بودجه نشان می‌داد که میزان فروش نفت تا محدوده 300 هزار بشکه در روز نیز کاهش یافت. این رفتار آمریکا، بر بازار نفت نیز به شکل کوتاه مدت اثر گذاشت و قیمت‌ها در بازار آتی نفت تا مرز 100 دلار نیز حرکت کرد. معاون اول رئیس‌جمهور در اردیبهشت ماه در فراخوانی از کارشناسان خواسته بود که بین اقتصاد کوپنی یا اصلاحات اقتصادی، یک گزینه را به دولت پیشنهاد دهند. در حوزه اقتصاد بین‌الملل، جنگ تجاری در میانه اردیبهشت ماه به نقطه اوج خودش رسید. دو غول اقتصادی دنیا در حوزه تجاری با یکدیگر سرشاخ شدند؛ ترامپ تهدیدهای تجاری را عملی کرد و تعرفه 200 میلیارد دلار واردات ازچین را از 10 به 25 درصد رساند. در حوزه سیاسی، رهبری در این ماه سردار حسین سلامی را به فرماندهی کل سپاه پاسداران منصوب کرد. در حوزه ورزشی نیز فرهاد مجیدی جایگزین شفر و سرمربی استقلال شد.
عدد ماه: در تجربه تحریمی ابتدای دهه 90 همراه با جهش ارزی، نرخ تورم نیز جهش کرده بود. در خرداد 92، نرخ تورم نقطه‌ای از مرز 40 درصد فراتر رفت و به 4/ 42 درصد رسید. این بالاترین حد تورم نقطه به نقطه در تحریم قبلی به حساب می‌آید. اما در تجربه فعلی تحریم، رکورد جدیدی از تورم به ثبت رسید. تورم در فروردین امسال مرز 50 درصد را درنوردید و در اردیبهشت ماه به قله 1/ 52 درصدی رسید. محاسبات نرخ تورم مرکز آمار بر اساس سال پایه 1395 نشان می‌دهد که حداقل از سال 1382 نرخ تورم هیچ‌گاه به این سطح نرسیده بود. البته پس از اردیبهشت نرخ تورم در مسیر کاهشی قرار گرفت. نرخ تورم نقطه‌ای خانوارهای کل کشور تا پایان بهمن ماه به کمتر از نصف رقمی که در اردیبهشت داشت رسید: 25 درصد. در این ماه، افت نرخ زادوولد در کشور و اوج تاریخی وال استریت نیز از دیگر نامزدهای عنوان عدد ماه بودند. شاخص S&P500 و نزدک به سقف تاریخی خود در این ماه برخورد کردند.
هشدار ماه: در دوم اردیبهشت، شبکه تحلیلگران اقتصاد مقاومتی با ارسال نامه‌ای به علی لاریجانی، رئیس مجلس نسبت به بازگشت سلاطین با تشکیل وزارت بازرگانی هشدار دادند. آنها در این نامه اعلام کردند آنچه که موجب افزایش قیمت کالاهای اساسی شده نه نبود نظارت، بلکه تخصیص ارز دولتی برای واردات این محصولات است. آنها هشدار دادند که تخصیص دلار 4200 تومانی به واردات محصولات اساسی، باعث شکل‌گیری رانت و بازار قاچاق برای این محصولات شده است.
وعده ماه: رئیس کل بانک مرکزی در این ماه خبر داد که این بانک به دنبال تغییر رویکرد سیاست پولی در ماه‌های آتی است؛ تغییر در مقدار نقدینگی و ترکیب پایه پولی. وعده بانک مرکزی این بود که سهم اضافه برداشت بانک‌ها را کاهش و در مقابل، سهم دارایی‌های خارجی را افزایش دهد. اما مهمترین اهرم بانک مرکزی برای رشد دارایی‌های خارجی که درآمدهای نفتی دولت بود، به نازل‌ترین قیمت تبدیل به ریال شد. در واقع حذف ارز 4200 می‌توانست به معنای واقعی ذخایر ارزی این بانک را افزایش دهد اما به گفته رئیس کل بانک مرکزی، این بانک در سال جاری بیش از 14 میلیارد دلار برای واردات کالاهای اساسی اختصاص داد. آنچه موجب رشد خالص دارایی‌های خارجی بانک مرکزی شد، بیشتر ناشی از کاهش بدهی‌های ارزی و برداشت ارز از صندوق توسعه ملی بود.
ماه سقوط یک دولتمرد
اتفاق ماه: در خرداد ماه، دولت پس از ماه‌ها دارای یک سخنگو شد: علی ربیعی. معرفی دیگر، مربوط به حوزه ورزش و سرمربی جدید تیم ملی فوتبال بود که مارک ویلموتس به این عنوان رسید. در حوزه سیاسی دنیا نیز ترزامی به دلیل شکست چندباره در توافق برگزیت، ناچار به استعفا شد. نارندرا مودی، نخست‌وزیر هند در دوم خرداد ماه به یک پیروزی خیره کننده در انتخابات رسید تا بار دیگر بر این مسند، تکیه کند. اما اتفاق مهم خرداد ماه برای ایرانی‌ها، قتل میترا استاد به دست همسرش، محمدعلی نجفی، دولتمرد باسابقه بود. این حادثه، به قدری شوکه‌کننده بود که طی چند روز، دغدغه اصلی ذهن شهروندان شده بود که چگونه استاد دانشگاه صنعتی شریف و وزیر سابق آموزش و پرورش، مسیر سقوط را طی کرده است. در آخرین روز خرداد نیز پهپاد آمریکایی «گلوبال هاوک» بعد از بی‌توجهی به اخطارهای رادیویی ایران، توسط سپاه پاسداران سرنگون شد که واکنش‌های زیادی در پی داشت.
عدد ماه: در خردادماه برخلاف دیگر ماه‌های سال، اتفاق اقتصادی بزرگی رخ نداد. رکوردهای ارقام و اعداد نیز در این ماه چشمگیر نبود. می‌توان عدد ماه را به افزایش 10 درصدی قیمت گاز سی‌ان‌جی نسبت داد که از اول خرداد اجرایی شد.
هشدار ماه: آنگلا مرکل، صدراعظم آلمان در اوایل این ماه هشدار دارد که پوپولیست‌ها در حال فتح خاکریزهای سیاست هستند، اشاره صدراعظم آلمان بیشتر به قدرت‌گرفتن نیروهای راست افراطی در کشورهای مختلف اروپا باز‌می‌گشت. نتایج انتخابات پارلمان اروپا نشان می‌داد که دو بلوک بزرگ و پیش از این قدرتمند راست و چپ‌میانه اکثریت‌شان تضعیف شده‌اند.
وعده ماه: 11 خرداد حسین مظفر، یکی از اعضای مجمع تشخیص مصلحت نظام اعلام کرد که لوایح CFT و پالرمو تا ابتدای تیرماه تعیین تکلیف می‌شوند. این وعده هم همچون وعده‌های ماه‌های قبلی به واقعیت تبدیل نشد.
درگذشت تکنوکرات بزرگ
اتفاق ماه: نهم تیرماه ترامپ و کیم جونگ اون، رهبر کره شمالی در منطقه مرزی بین دو کره با یکدیگر دیدار داشتند که در یک اتفاق غیرمنتظره، ترامپ با اون، چند قدمی را در داخل خاک کره شمالی قدم زدند تا قابی تاریخی در آن روز توسط دوربین‌ها ثبت شود و مهمترین اتفاق آن ماه لقب گیرد. دوم تیرماه، اردوغان شکست بزرگی را در استانبول متحمل شد. او که انتخابات شهرداری استانبول را یک‌بار باطل کرده بود، این‌بار نتوانست در برابر رای 54 درصدی اکرم امام اوغلو کاری کند. چهارم تیرماه، علینقی عالیخانی یکی از بزرگترین تکنوکرات‌های ایران در سن 90 سالگی درگذشت. او یک سیاستگذار مولف در دهه 40 به حساب می‌آید، سال‌هایی که میانگین رشد اقتصادی در سطح دو رقمی و نرخ تورم در محدوده 2تا 5 درصد قرار داشت و عالیخانی سکاندار وزارت اقتصاد در آن سال‌ها بود. در حوزه اقتصاد داخلی، یک اتفاق مهم افتاد. نرخ دلار در بازار نیما که پیش از آن فاصله قابل‌توجهی با بازار آزاد داشت و انگیزه صادرکنندگان برای عرضه ارز را می‌کاست، به سمت نرخ‌های بازار آزاد حرکت کرد تا سرانجام در نیمه تیر، نرخ دلار در بازار نیما به بازار فردوسی برسد. بانک مرکزی در بیستم تیرماه تابلوی ایست را مقابل فعالیت رمزارزها بالا گرفت. این بانک در اطلاعیه‌ای اعلام کرد که انتشار رمز ارز با پشتوانه طلا، فلزات گرانبها، ریال و انواع ارز انحصارا در اختیار بانک مرکزی است. خبر خوب اقتصادی تیر، پایان خودتحریمی صادراتی در روزهای پایانی ماه بود که ستاد تنظیم بازار از پایان یافتن سناریوی ممنوعیت‌های صادراتی و جایگزینی عوارض به‌جای ممنوعیت خبر داد تا حداقل پروسه ممنوع‌الخروج کردن کالاها سخت‌تر شود.
وعده ماه: برای پنجمین سال متوالی در این ماه مقرر شد که وزارت کار پردرآمدها را شناسایی کند تا یارانه 3 دهک پردرآمد، قطع شود. اما در عمل هیچ اتفاق تازه‌ای در این زمینه نیفتاد.
عدد ماه: در تیر ماه گزارشی از سوی آژانس بین‌المللی انرژی از اختصاص یارانه به سوخت‌های فسیلی منتشر شد که نشان می‌داد ایران در سال 2018، با پرداخت بیش از ۶۹ میلیارد دلار، بیشترین یارانه انرژی را در جهان پرداخت کرده است. در کنار این عدد خیره کننده، رکوردهای آماری دیگری نیز در تیر به ثبت رسید. بیت‌کوین در هفته اول ماه، با رسیدن به نرخ 12 هزار و 600 دلاری، رکورد 18 ماهه به ثبت رساند. همچنین اولین هشدار مصرف برق در تابستان نیز روز چهارم تیرماه، صادر شد. شرکت توانیر با افزایش بی‌سابقه مصرف برق در کشور و رسیدن پیک مصرف به مرز ۵۶ هزار مگاوات، اطلاعیه‌ای در آن روز منتشر کرده بود.
هشدار ماه: عبدالرضا مصری، نایب‌رئیس مجلس در روز ملی اصناف هشدار داد که ارز ارزان‌قیمتی که دولت ارائه می‌دهد منجر به شکل‌گیری سلاطین اقتصادی از جمله سلطان سکه و خودرو می‌شود؛ هشداری که همانند گذشته چندان جدی گرفته نشد. همچنین کارشناسان نسبت به بیانیه FATF ماه ژوئن گروه ویژه اقدام مالی هشدار دادند که به‌‌رغم تمدید تعلیق ایران از اقدامات مقابله‌ای، یک اقدام مقابله‌ای، علیه نظام مالی کشور فعال شده و تاخیر در تصویب قوانین مربوطه، ۲ اقدام مقابله‌ای دیگر را در مهر ماه فعال خواهد کرد.
پایان رویای 5 ساله در مرداد
اتفاق ماه: 5 سال آزمون و خطا برای حذف یارانه دهک‌های بالای درآمدی در ماه پنجم سال 98 تعیین تکلیف شد؛ طوری که سخنگوی دولت بار‌دیگر اعلام کرد که حذف 3 دهک به معنی حذف 24 میلیون یارانه‌بگیر است که مجلس باید در این‌باره تصمیم‌گیری کند. در این ماه، حذف 4 صفر وارد پروسه تازه‌ای شد.
هیات دولت با طرح بانک مرکزی مبنی بر حذف 4 صفر و تعویق ریال و تومان موافقت کرد تا برای اولین بار طی سال‌های اخیر، رفرم پولی به مراحل جدی و عملی برسد. در این ماه، رئیس‌کل بانک مرکزی در نامه‌ای به رئیس‌جمهور خبر می‌دهد که مشکوک به تخلفات ارزی در برخی دستگاه‌ها است. همتی می‌نویسد که سرنوشت حدود یک میلیارد یورو ارز یارانه‌ای که برای واردات کالاهای اساسی و دارو انجام شده بود، مبهم است. همچنین اسحاق جهانگیری، خبر داد که اکثریت کارشناسان در پاسخ به فراخوان او، با اقتصاد کوپنی مخالفت کردند. رویداد مهم دیگر این ماه، نجات محمدعلی نجفی از حکم قصاص بود.
وعده ماه: در این ماه شورای شهر تهران اعلام کرد که مدیریت شهری پایتخت از این پس، با ایجاد امکان اعلام نظر شهروندان در تصمیمات مهم شهری، اتاق مجازی جذب ایده را راه اندازی کرده است. اما وعده مهم مرداد ماه را جمشید انصاری، رئیس سازمان امور اداری و استخدامی کشور داد که در یک نشست خبری رسما اعلام کرد که دولت ضرب‌الاجلی برای تمامی دستگاه‌ها تعیین کرده تا حقوق مدیران و کارکنان را در سامانه حقوق و مزایا ثبت کنند؛ پایان ضرب‌الاجل انتهای شهریور 98 بود. البته قرار بر این بود که پس از ثبت دستگاه‌ها در سامانه حقوق، دولت در مورد نحوه دسترسی عموم مردم به این سامانه تصمیم‌گیری کند. حداقل می‌توان گفت که دولت گزارش رسمی در این‌باره ارائه نکرد که آیا تمامی دستگاه‌ها به این تکلیف عمل کرده‌اند یا خیر.
عدد ماه: حسن روحانی، رئیس‌جمهور در 8 مرداد، در مورد کاهش تعهدات برجامی ایران، خط اعتباری اروپا و تحریم‌ها، در حدود 100 دقیقه با همتای فرانسوی‌اش، امانوئل مکرون مکالمه تلفنی کرد. همچنین، در این ماه برآوردی از صورتحساب اشتغال یارانه‌ای ارائه شد که نشان می‌داد مجموع یارانه پرداختی به تولید سیمان کشور سالانه حدود 9 هزار میلیارد تومان است؛ اگر این میزان یارانه به میزان افراد شاغل در صنعت سیمان تقسیم شود ماهانه 37 میلیون تومان سهم هر فرد می‌شود که بار دیگر، اهداف کور توسعه یارانه‌ای را نشان می‌داد.
هشدار ماه: مرکز مطالعات و برنامه‌ریزی شهر تهران نرخ فرونشست زمین در استان تهران طی سال‌های ۲۰۲۱ و ۲۰۲۶ را پیش‌بینی کرد و نسبت به شدت فرونشست زمین در تهران ۱۴۰۰ به‌عنوان زلزله خاموش هشدار داد. فرونشست در تهران در سال‌های ۱۴۰۰ و ۱۴۰۵ به اوج می‌رسد.
وعده تعطیلات دو روزه
اتفاق ماه: در ابتدای شهریور ماه انحراف در تخصیص دلار رانتی، یک شاهد دیگر نیز پیدا کرد. ارزیابی داروسازان و واردکنندگان دارو ثابت می‌کرد که تخصیص دلار ۴۲۰۰تومانی نه‌تنها به ثبات قیمت منجر نشده، بلکه دو بخش واردات و تولید داروهای داخلی را نیز تحت‌تاثیر قرار داده است. به اعتقاد آنها، اجرای این سیاست خروج مجدد داروهایی را که با ارز دولتی وارد کشور شده‌اند، به دنبال داشته است. در شهریور ماه دو اتفاق مهم سیاسی رخ داد؛ نخست اخراج جان بولتون، مشاور امنیت ملی ایالات‌متحده از کاخ سفید در 19 شهریور و دوم حمله پهپادی به آرامکو عربستان در 23 شهریور بود. در این ماه، اسدالله عسگراولادی تاجر معروف و برادر سیاستمدار مهم، حبیب‌الله عسگراولادی که سال‌ها به صادرات پسته و خشکبار مشغول بود، درگذشت. او پس از انقلاب به حکم امام(ره) وارد اتاق بازرگانی شده بود. در انتهای شهریور ماه نیز تکلیف یارانه نقدی معلوم شد: حذف چند صدک به جای چند دهک. فدرال رزرو در شهریور ماه نرخ بهره را به شکل غیرمنتظره‌ای افزایش داد. جهش ناگهانی نرخ «ریپو» (REPO) دلیل مداخله فدرال‌رزرو در بازار شبانه بازپرداخت به‌شمار می‌رود. هزینه استقراض پول در بازار شبانه، تحت توافق بازپرداخت سقف ۱۰ درصدی رسید که در یک روز 4 برابر شده بود.
وعده ماه: در 11 شهریور، علی مونسان وزیر پیشنهادی گردشگری یک روز پیش از برگزاری جلسه رای اعتماد خود در جمع نمایندگان بخش خصوصی و تشکل‌های اقتصادی، تاکید کرد که از مطالبه بخش خصوصی در مورد تعطیلی 2 روزه آخر هفته حمایت می‌کند. اما پس از رسیدن به کسوت وزارت، این وعده محقق نشد تا تعطیلات در سال 98 نیز یک روزه باقی بماند. همچنین نهم شهریورماه، رئیس‌کل بانک مرکزی وعده پوست‌اندازی سیاست پولی در انتهای شهریورماه را داد؛ پوست‌اندازی‌ای که با اجرایی شدن عملیات بازار باز قرار بر عملیاتی شدنش بود؛ هر چند اجرای عملیات بازار باز تا دی‌ماه به تعویق افتاد.
عدد ماه: سومین ابرکانال بورس در 23 شهریور فتح شد و شاخص بورس تهران وارد کانال 300 هزار واحدی شد. در این ماه گزارشی از وضعیت تحصیلات مدیران کشور چاپ شد که نشان می‌داد بیش از یک‌چهارم مدیران در سطوح مختلف در رشته‌های مهندسی تحصیل کرده‌اند.
هشدار ماه: مسعود نیلی با ارائه آمارهای اقتصادی و مرور تجربه‌های تاریخی و سیاسی، اوضاع کنونی کشور را به مثال «معمای زندانی» تشبیه کرد. در حقیقت در وضعیتی گرفتار شده‌ایم که هیچ‌کس انگیزه‌ای برای خروج از این تعادل بد را ندارد و به نظر کشور نیازمند یک بازنگری در رویکرد سیاسی به اقتصاد است. از نظر نیلی، آن چیزی که الان برای نجات اقتصاد نیاز است، مطالبه راه‌حل از گروه‌های سیاسی است و اینجا جایی است که رسالت نخبگان است که ابرچالش‌ها را به گفتمان عمومی تبدیل کنند.
مهر ماه
اتفاق ماه: 15 مهر ماه مجلس درباره هدفمندی یارانه‌ها جلسه‌ای چهار ساعته و غیرعلنی برگزار کرد؛ علی لاریجانی به خبرنگاران گفت که هنوز درباره اصلاح قیمت حامل‌های انرژی و سهمیه‌بندی تصمیم قاطعی اتخاذ نشده و در این زمینه نباید فشاری به مردم وارد شود و مجلس تصمیم فوری نمی‌گیرد. همچنین در این ماه شورای نگهبان طرح تشکیل وزارت تجارت و خدمات بازرگانی را تایید نکرد تا بار دیگر، خواسته دولت به سرانجام نرسد.
وعده ماه: در مهر ماه وعده داده شد که بودجه ۹۹ با لباس جدیدی رونمایی شود. لباسی که حداقل، اثری از نفت در آن نباشد. رئیس سازمان برنامه و بودجه وعده داده بود که بودجه سال آینده سه ویژگی جدید داشته باشد؛ نخست آنکه بودجه دوسالانه باشد و دوم اینکه، درآمدهای نفتی صرفا به مخارج عمرانی تعلق بگیرد و نه هزینه‌های جاری، و سوم آنکه اصلاحات گسترده در ساختار بودجه انجام شود.
عدد ماه: در اوایل مهرماه گزارش انستیتوهاى تحقیقاتى در بانک‌هاى مریل‌لینچ و بانک آمریکا نشان می‌داد که حجم سرمایه‌هاى جارى خریداری طلا در بازارهاى مالى در نرخ ۱۵۱۰ دلاری به رقمی بالغ بر ۵۰ میلیارد دلار رسیده است. این رقم از زمانى که در رکود اقتصاد جهانى طلا به نرخ ۱۹۰۰ دلار رسیده بود نیز بیشتر بود.
هشدار ماه: در مهرماه کارشناسان هشدار دادند که دلار 4200 تومانی می‌تواند خطر جدیدی را برای اقتصاد ایران پدید آورد. با توجه به تعهد ۱۴ میلیارد دلاری به واردکنندگان کالاهای اساسی و از آن طرف کمبود درآمدهای ارزی دولت، تخمین زده می‌شد که دولت در حدود ۴ میلیارد دلار کسری برای این هدف خواهد داشت. برخی گمانه‌ها نشان می‌داد بانک مرکزی دلار را به نرخ نیما خریده و با قیمت ۴۲۰۰ به واردکنندگان می‌دهد. یعنی هر دلار ترجیحی حدود ۶۵۰۰ تومان هزینه دارد که می‌توانست موجب تحریک پایه پولی و تورم شود. مهمترین هشدار این ماه را FATF داد و در بیانیه‌اش اعلام کرد که اگر ایران تا فوریه 2020، دو کنوانسیون CFT و پالرمو را تصویب نکند، به لیست سیاه بازخواهد گشت؛ هشداری که از سوی برخی در داخل چندان جدی گرفته نشد.
آبان تاریخی
اتفاق ماه: چند دقیقه‌ای از بامداد 24 آبان می‌گذشت که خبری همه را شوکه کرد؛ ساعتی بعد صف‌های طویل در پمپ‌بنزین‌ها شکل گرفت. بی‌شک، برای مردم مهمترین تصمیم اقتصادی سال، افزایش نرخ بنزین بود.
هرچند برخی معتقدند اتفاقات و اعتراضات پس از آن، بیشتر با بهانه بنزین و به نشان کل وضعیت اقتصادی و ناکارآمدی سیاست‌ها بود. به هر حال، نرخ بنزین در سال 98 از هزار تومان، به 3 هزار تومان رسید. اقتصاددانان معتقدند این شوک را روند قیمت‌های نسبی بر دولت تحمیل کرد تا ثابت شود قواعد اقتصادی همواره حاکم است. دولت و مجموعه حاکمیت نسبت به اصلاح نرخ بنزین در دو سال پیاپی تعلل کردند و با فاصله افتادن نرخ بنزین در داخل و کشورهای همسایه، فرصت قاچاق برای این حامل انرژی مهیا شد. دولتی‌ها مدعی بودند که با ادامه روند، نیاز به واردات بنزین طی ماه‌های آینده می‌بود. دولت مابه ازای افزایش نرخ بنزین، یارانه معیشتی را به یارانه نقدی اضافه کرد و بر اساس بعد خانوار، یارانه‌های 55 تا 205 هزار تومانی را به حساب سرپرستان خانوار 7 دهک پایین درآمدی واریز کرد. البته عمر یارانه معیشتی تنها به امسال بند شد؛ چرا که مجلس تصمیم دیگری برگزید.
وعده ماه: حسن روحانی رئیس‌جمهوری یکشنبه 19 آبان در سفر به یزد، در سخنرانی عمومی اعلام کرد: « از قوه‌قضائیه می‌خواهم حالا که با فسادهای میلیونی و میلیارد تومانی برخورد می‌کند، مبارزه با فساد میلیارد دلاری را نیز برای مردم توضیح دهند؛ اینکه هنوز بعد از چند سال برای ما روشن نیست آقایی که دومیلیارد و ۷۰۰ میلیون دلار پول این مردم را خورده و او را دستگیر و حکم اعدام برای او صادر کردند و الان نیز این فرد در زندان است، آن پول کجا رفته است.» او گفت: «وزیر نفت را مسوول می‌کنم که پرونده ۷۰۰ میلیون دلار پول نفت را برای مردم توضیح دهد و رئیس بانک مرکزی را مسوول می‌کنم که در باره پرونده دو میلیارد دلاری برای مردم توضیح دهد. دستگاه‌های نظارتی را مسوول می‌کنم تا درباره پرونده ۹۴۷ میلیون دلاری به مردم توضیح دهند.»
عدد ماه: در این ماه، مقررات اداری رکورد شکست؛ طی ۴۰۰ روز کاری در ۱۷ ماه، هر «یک و نیم روز» یک بخشنامه از سوی متولیان صادر شد. این رکورد تازه درحالی به‌دست آمده بود که در اواسط تابستان گذشته، مسعود خوانساری، رئیس اتاق بازرگانی تهران اعلام کرده بود که به‌طور متوسط هر پنج روز، یک بخشنامه صادر شده است.
هشدار ماه: فرهاد دژپسند وزیر اقتصاد، هشتم آبان نسبت به واپسین مهلت گروه ویژه اقدام مالی (FATF) به ایران برای به سرانجام رساندن پیش‌شرط‌ها و درباره تبعات بلاتکلیفی دو لایحه پالرمو و CFT هشدار داد. او تاکید کرد: «پس از پایان مهلت تعیین‌شده FATF، به‌صورت خودکار وارد بلک‌لیست می‌شویم و برای خروج از لیست سیاه باید «برنامه اقدام» بنویسیم که امکان دارد شرایط سخت‌تری در آن مطرح شود.»
وداع با نابودگر تورم
اتفاق ماه: از بین اتفاقات آذر ماه می‌توان به چهار اتفاق مهم توجه کرد. 4 آذر ماه بود که پنجمین استعفا از کابینه دوازدهم نیز پذیرفته شد و محمود حجتی، وزیر جهاد کشاورزی را پذیرفت تا پس از 6 سال این وزیر نیز از قطار دولت پیاده شود. از آن تاریخ تاکنون این وزارتخانه به سرپرستی عباس کشاورز اداره می‌شود. اما در این ماه از دو اتفاق برجسته‌تر می‌توان نام برد؛ رویداد اول درگذشت پل ولکر، سکاندار سابق هیات مدیره فدرال رزرو بود که توانست تورم افسارگسیخته آمریکا را از بین ببرد و مجددا پرستیژ اقتصادی آمریکا در دهه 70 و ابتدای 80 میلادی را به این کشور بازگرداند. اتفاق مهم دیگر در این ماه انتشار بوی نامطبوع در سطح شهر تهران بود؛ اتفاقی که هنوز هم منشأ آن مشخص نشده است.
وعده ماه: در ابتدای آذرماه بود که برای چندمین بار وعده خداحافظی با رمز دوم ایستا و آغاز کار رمز پویا در سیستم بانکی مطرح شد. این بار شب یلدا، تاریخ پایان کار رمز دوم اعلام شده بود. اما در نهایت این وعده نیز تا شب یلدا محقق نشد تا در نهایت در میانه بهمن به ثمر برسد.
عدد ماه: اعداد مهم آذر ماه مربوط به جزئیات بودجه سال 99 است. محمد باقر نوبخت، رئیس سازمان برنامه و بودجه اعلام کرده بود که در بودجه سال 99، رشد اقتصادی 2 درصد، اشتغال‌زایی یک میلیون نفری و کاهش سطح تورم از رقم سال جاری در نظر گرفته شده است. باید منتظر ماند و دید که آیا این اعداد تحقق پیدا خواهند کرد یا مانند بسیاری از وعده‌های دیگر به ثمر نخواهند رسید؟
هشدار ماه: مهدی برکچیان، عضو هیات‌علمی دانشگاه صنعتی شریف در یک سخنرانی چهار تله پیش‌روی اقتصاد ایران را مطرح کرد. بی‌ثباتی اقتصادی و سیاستی، تنش‌های بین‌المللی، فضای کسب و کار نامساعد و ناتوانی بخش مالی و اعتباری، عواملی هستند که این اقتصاددان به‌عنوان تهدید اقتصاد کشور نام برد.
پرواز ناتمام دی
اتفاق ماه: شاید بتوان دی ماه را یکی از پرحاشیه‌ترین و خبرسازترین ماه‌های سال 98 دانست. البته در این ماه بیشتر رویدادهای سیاسی بود که مرکز توجه قرار گرفت. ماهی که در آن با تشدید تنش‌های ایران و آمریکا در عراق همراه بود؛ اتفاقی که بعد از به شهادت رساندن سردار سلیمانی و حمله انتقام جویانه ایران به پایگاه‌های آمریکایی در عراق همراه بود. اما شاید جامعه انتظار این موضوع را نداشت که یکی از ناگوارترین خبرهای سال 98، مربوط به یک پرواز معمولی مسیر تهران کی‌یف باشد. هواپیمایی که در بامداد 18 دی‌ماه یعنی ساعاتی بعد از حمله ایران به پایگاه‌های آمریکایی سقوط کرد. سقوطی که روشن شدن ابعاد آن ضربه جبران‌ناپذیری بر اذهان عمومی باقی گذاشت. خبر مهم دیگر در این ماه مربوط به دادن رای مثبت پارلمان بریتانیا، به مساله برگزیت بود؛ موضوعی که به مدت سه سال به‌صورت مساله‌ای لاینحل در اتحادیه اروپا باقی‌مانده بود. موضوع سیاسی دیگر، عدم صدور ویزای محمدجواد ظریف برای شرکت در نشست شورای امنیت با موضوع چندجانبه‌گرایی در نیویورک بود. خبرمهم اقتصادی در دی‌ماه مربوط به آغاز عملیات بازار باز توسط بانک مرکزی بود که به‌طور رسمی در تاریخ 21 دی‌ماه کلید خورد. ابزاری که بانک مرکزی از آن برای مدیریت نرخ سود در بازار بین بانکی و کنترل نقدینگی استفاده خواهد کرد.
عدد ماه: ردپای حوادث بی‌شمار دی ماه را می‌توان در رکوردهای ثبت‌شده در بازارهای جهانی نیز مشاهده کرد. در تاریخ 17 دی بود که پس از افزایش سطح تنش‌ها بین ایران و آمریکا در خاورمیانه، قیمت طلا در بازارهای جهانی، با ثبت قیمت 1583 دلاری برای ساعاتی رکورد 80 ماهه خود را شکست. خیزش بورس به ابرکانال 400 هزار واحدی، در 23 دی‌ماه نیز از دیگر رکوردهای مهم این ماه بود.
وعده ماه: مهمترین وعده دولت در روزهای آخر ماه، رقم خورد در جایی که رئیس‌جمهور حسن روحانی، برای بازدید از مناطق سیل‌زده سیستان و بلوچستان و بررسی روند امدادرسانی به آن منطقه سفر کرده بود. رئیس‌جمهور طی این سفر به ساکنان مناطق سیل‌زده قول داد که خسارات ناشی از سیل در اسرع وقت جبران خواهد شد. وعده‌ای که با گذشت زمان می‌توان درصد تحقق آنها را سنجید.
هشدار ماه: سه موسسه معتبر بین‌المللی مودیز، گلدمن ساکس و اکونومیست، خطرات مهمی را که در کمین اقتصاد جهان وجود دارد، تشریح کردند. سه عامل مهمی که این موسسات برشمردند، عبارت بود از تنش‌های ژئوپلیتیک در خاورمیانه، انتخابات پیش‌روی آمریکا و تداوم تنش‌های تجاری آمریکا و چین.
حمله ویروس مرگبار به جهان
اتفاق ماه: با اینکه ویروس کرونای جدید یا کووید-19 هنوز در ماه بهمن ابعاد جهان‌گستری پیدا نکرده بود، اما آغاز هجوم این ویروس در جهان در ماه بهمن، شاید سرآغاز مهمترین خبر سال 98 بود.
ویروسی که از شهر ووهان آغاز شد و اکنون در بیشتر از 100 کشور دنیا گسترش یافته و به بزرگترین خطر بشر تبدیل شده است. ویروسی که طبق اظهار نظر بسیاری از اقتصاددانان بزرگ، آثار مخرب چشمگیر اقتصادی نیز در پی خواهد داشت. از خبرهای مهم دیگر ماه بهمن، خروج لوایح FATF از مجمع تشخیص مصلحت نظام و آغاز استیضاح رئیس‌جمهور آمریکا در مجلس سنا بود. خبر مهم اقتصادی نیز، انتشار آماری بود که حاکی از خروج رشد نقطه به نقطه تولیدات صنعتی از مدار منفی به محدوده مثبت بود. رشد تولیدات صنعتی پس از یک سال و نیم ثبت رکورد منفی، بالاخره به مقدار 3/ 2 درصد رسید.
وعده ماه: متولی گردشگری در دولت در این ماه از ارائه پیشنهاد اختصاص دو باک بنزین ویژه سفرهای نوروز 99 خبر داد. طبق این وعده قرار بود در مجموع 120 لیتر برای خودروها، برای تعطیلات نوروز در نظر گرفته شود. موضوعی که در راستای تحریک صنعت گردشگری در تعطیلات سال نو انجام شود؛ البته با توجه به شیوع کرونا در کشور و برای پیشگیری از شیوع بیشتر این ویروس، تحقق این وعده به زمان دیگری موکول شد.
عدد ماه: مهمترین رکورد بهمن ماه، حاکی از رونق چشمگیر بازار سهام در ایران بود. در بهمن ماه بود که برای اولین بار تعداد شرکت‌کنندگان در خرید عرضه اولیه، به بیش از یک میلیون نفر رسید. در این عرضه اولیه بیش از یک میلیون و 197 هزار کد معاملاتی (نفر) شرکت کردند.
هشدار ماه: در روز ابتدایی یازدهمین ماه از سال 98 شمسی، ابراهیم شیبانی و طهماسب مظاهری دو رئیس پیشین بانک مرکزی درباره طرح جدید پولی و بانکی انتقاداتی مطرح کردند و درباره پیامدهای آن هشدار دادند. شکاف بزرگ بین مباحث تئوری تا به عمل درآمدن آن، عدم لزوم بانک توسعه‌ای و دقت در پیش‌نیازهای عملیات بازار باز از جمله هشدارهای این دو نفر بود.
اسفند متفاوت
اسفند 98، متفاوت‌ترین اسفند ایرانیان در طول سال‌ها بوده است. ایرانیان در زمان جنگ و انقلاب نیز نوروز را باشکوه برگزار می‌کردند و جشن می‌گرفتند؛ اما این بار یک مهمان ناخوانده همه چیز را دگرگون کرد. شیوع کرونا باعث شد تا تمامی خبرها، وعده‌ها و آمارها زیر سایه کرونا قرار گیرد. حتی ورود دوباره ایران به لیست سیاه FATF و ورود بورس به ابر کانال 500هزار واحدی در حاشیه قرار گرفت.مهمترین وعده‌هایی هم که در این ماه داده شد، مربوط به کرونا می‌شد. ایرج حریرچی معاون وزیر بهداشت در 6 اسفند ابراز امیدواری کرده بود که بیماری ظرف چند هفته به‌صورت کامل کنترل شود؛ وعده‌ای که مشخص شد از واقعیت خیلی دور است؛ یا شنبه‌ای که قرار بود وضعیت به روال عادی بازگردد، اما پس از چند هفته وضعیت غیرعادی‌تر شده است. سالی که با خشم طبیعت آغاز شده بود، با خشم طبیعت هم در حال پایان است؛ با این تفاوت که زمان پایان این خشم مشخص نیست.
