اجلاس ۵قدرت نوظهور جهانی در ژوهانسبورگ آغاز به کار کرد
ایده‌های بریکس برای تغییر جهان
آفریقای جنوبی یکی از اعضای دیوان بین‌المللی کیفری است و بر اساس قوانین بین‌المللی، در صورت سفر پوتین، موظف به دستگیری وی بود. بااین‌حال، درحالی‌که درگیری در اوکراین و تشدید تنش‌های ژئوپلیتیک بین ایالات‌متحده و چین به‌عنوان پس‌زمینه این اجلاس عمل می‌کند، اما نشست بریکس احتمالا جایگاه رو به رشد این گروه را به‌عنوان نیرویی که نظم جهانی طولانی‌مدت به رهبری واشنگتن را به چالش می‌کشد، مطرح خواهد کرد.انتظار می‌رود گسترش بریکس در دستور کار قرار گیرد. بریکس یک باشگاه موردتقاضا است: از الجزایر تا آرژانتین، حداقل ۴۰کشور علاقه‌مند به پیوستن به این گروه هستند. آنچه بر جذابیت این گروه می‌افزاید همانا افزایش رشد اقتصادی‌اش است. اکنون تولید ناخالص داخلی (GDP) پنج کشور بریکس ترکیب بزرگ‌تری از نظر برابری قدرت خرید نسبت به «گروه۷» دارد. کشورهای بریکس مسوول ۲۶درصد تولید ناخالص داخلی جهان هستند.
باوجوداین، آنها تنها ۱۵درصد از قدرت رأی در صندوق بین‌المللی پول (IMF) را به‌دست می‌آورند. در کنار نارضایتی از چنین عدم تعادلی، نگرانی‌های فزاینده‌ای در جنوب جهانی وجود دارد که ایالات‌متحده می‌تواند دلار را به‌عنوان سلاح از طریق تحریم‌ها به شیوه‌ای که علیه روسیه اعمال می‌کند، به‌کار گیرد. این امر باعث شده است که کشورهای بریکس به‌صورت فردی و جمعی تلاش کنند تا وابستگی خود را به پول ایالات‌متحده کاهش دهند و درعین‌حال تجارت دوجانبه را با ارزهای خود در دستور کار بگذارند و افزایش دهند. توافق بر اینکه چیزی باید تغییر کند یک‌چیز است، اما توافق درباره نحوه کار کردن با هم چیز دیگری است. دو کشور هند و چین از مه۲۰۲۰ در یک بن‌بست مرزی پرتنش گرفتار شده‌اند. در همین حال، هند، آفریقای جنوبی و برزیل به همان اندازه که خواهان روابط گرم با غرب هستند، به دنبال روابط گرم با چین و روسیه هم هستند.
بنابراین، آیا بریکس به‌عنوان یک ستون اقتصادی و ژئوپلیتیک جایگزین برای ایالات‌متحده و متحدانش ظاهر خواهد شد؟ یا آیا اختلافات داخلی آنها کاری را که این گروه می‌تواند انجام دهد محدود کند؟ پاسخ کوتاه: به گفته تحلیلگران، قدرت کشورهای بریکس احتمالا افزایش می‌یابد؛ اما این بلوک به‌احتمال زیاد جایگزین‌های اقتصادی و دیپلماتیک جزئی برای نظم جهانی به رهبری ایالات‌متحده ارائه می‌کند تا جایگزینی چشمگیر آن. این امر همچنان می‌تواند منجر به تنش‌های بیشتر با غرب شود؛ زیرا رهبران این گروه به دنبال ترسیم مسیر مستقل در دنیایی به‌شدت در حال نوسان هستند. اما برای موثر ماندن، بریکس باید اولویت‌های متفاوت کشورهای عضو خود را مدیریت کند؛ چالشی که پرداختن به آن برای این گروه آسان نخواهد بود.
«صدای» جنوب جهانی
در سخنان افتتاحیه نشست وزرای خارجه بریکس در آفریقای جنوبی در اول ژوئن، «سوبرهمانیام جایشانکار»، وزیر امور خارجه هند، تمرکز کنونی قدرت اقتصادی را به‌عنوان چیزی توصیف کرد که «کشورهای بسیار زیادی را تحت‌الشعاع تعداد بسیار کمی از کشورها قرار می‌دهد.» این احساسی است که در سراسر جهانِ درحال‌توسعه طنین‌انداز می‌شود؛ جایی که قدرت وتوی شورای امنیت به پنج کشور محدود می‌شود آن هم بر اساس تفاهمی که ریشه در سال۱۹۴۵ و پایان جنگ جهانی دوم دارد. در سال‌های اخیر، شکاف در مدل رهبری ایالات‌متحده عمیق‌تر شده است. چین، به‌عنوان یک نیروی مسلط در اقتصاد جهانی و همچنین یک موتور محرکه نظامی، در حال محک زدن محدودیت‌های نفوذ واشنگتن است. وزیر امور خارجه ایران، هفته گذشته به ریاض سفر کرد و با محمد بن‌سلمان، ولیعهد عربستان سعودی در آخرین گام برای عادی‌سازی روابط بین رقبای سنتی خاورمیانه با میانجی‌گری چین دیدار کرد.
تهاجم تمام‌عیار روسیه به اوکراین در سال۲۰۲۲ و متعاقب آن تقویت روابط بین مسکو و پکن - در مواجهه با محکومیت غرب- باعث تسریع بیشتر در این شکاف شده است. هند، برزیل و آفریقای جنوبی با احتیاط روی طناب راه می‌روند و از پیوستن به تحریم‌های غرب یا سایر اقدامات علیه روسیه خودداری کرده‌اند و درعین‌حال از توجیهات مسکو برای جنگ فاصله گرفته‌اند. با کمرنگ شدن ردپای غرب در این یا آن بخش از جهان -آخرین نمونه نیجر و ساحل است- یک صدای رو به رشدی در میان آفریقا، آمریکای لاتین و قدرت‌های آسیایی در حال ظهور مانند هند شکل گرفته تا سیستم تک‌قطبی پس از جنگ سرد را به هم بزنند. روسیه و چین خود را به‌عنوان قهرمانان حرکتِ دور شدن از نظم تحت رهبری ایالات‌متحده معرفی کرده‌اند که قوانین آن نظم -از نظر جنوب جهانی - توسط خود واشنگتن اغلب نادیده گرفته می‌شود. در ماه ژوئیه، پوتین در نشستی در سن‌پترزبورگ «دیپلماسی دلبرانه» را در پیش گرفت و با رهبران و مقام‌های آفریقایی دیدار کرد.
پوتین در این نشست به نقل‌قول از نلسون ماندلا پرداخت و به نام قهرمانان ضد استعماری مانند جمال عبدالناصر و پاتریس لومومبا اشاره کرد. او هنگام بحث درباره پیشنهاد اصلاح شورای امنیت و عضویت کشورهای آفریقایی به‌عنوان اعضای دائمی گفت: «فکر می‌کنم زمان آن رسیده است که اشتباه تاریخی درباره قاره آفریقا را اصلاح کنیم.» هند نیز فعالانه برای اتحادیه آفریقا به‌منظور به‌دست آوردن کرسی در اجلاس «گروه ۲۰» که دهلی‌نو ماه آینده میزبان آن خواهد بود، فشار آورده است. «ویوِک میشرا»، یکی از اعضای اندیشکده بنیاد تحقیقات آبزرور (ORF) در دهلی‌نو گفت: «به‌یقین فضایی برای ایجاد یک نظم جدید جهانی وجود دارد.» او گفت که این فضا به‌دلیل همگرایی دو عامل ایجادشده است: جنوب جهانی که صدای خود را پیدا می‌کند و به دنبال کشورهایی است که می‌توانند از منافع آن دفاع کنند و روسیه و چین که خود را «به شیوه‌ای بی‌سابقه با غرب در تضاد می‌بینند.»
بااین‌حال، میشرا گفت که درک این نکته مهم است که این دو عامل به‌طور کامل با هم همپوشانی ندارند، حتی اگر در این لحظه منافع یکسانی را تامین کنند. او گفت، برای مثال، هند به چین به‌عنوان صدای جنوب جهانی نگاه نمی‌کند. در عوض، دهلی‌نو، چین را مانند «کشوری توسعه‌یافته در تلاش برای تضعیف روایت جنوب جهانی» می‌بیند. به‌طور جداگانه، جنگ روسیه در اوکراین و اختلال ناشی از آن در تامین انرژی و مواد غذایی نیز به افزایش سرسام‌آور تورم در سراسر جهان درحال‌توسعه کمک کرده است و بیشتر به کشورهایی که مسکو ادعا می‌کند از آنها سخن می‌گوید آسیب می‌زند. بااین‌حال، واکنش غرب به جنگ روسیه در اوکراین - در عمل جدا کردن روسیه از سیستم مالی جهانی از طریق تحریم‌های سخت- باعث نگرانی اقتصادهای نوظهور درباره اعمال بالقوه آن قدرت از سوی ایالات‌متحده بر همه آنها نیز شده است.
پول را دنبال کنید
یک سیستم مالی جایگزین در قلب درخواست جذابیت بریکس قرار دارد. در سال۲۰۱۵، «بانک توسعه جدید» (NDB) - که در آن زمان با نام «بانک توسعه بریکس» شناخته می‌شد در شانگهای تاسیس شد تا به اعضای بریکس کنترل بیشتری بر توسعه تامین مالی داده و جایگزینی برای نهادهای تحت رهبری ایالات‌متحده مانند صندوق بین‌المللی پول و بانک جهانی ارائه دهد که پس از جنگ جهانی دوم تاسیس شدند. این اقدامی بود که «سانوشا نایدو»، محقق ارشد موسسه گفت‌وگوی جهانی (یک اندیشکده آفریقای جنوبی با تمرکز بر چین و آفریقا) گفت که قصد واقعی را نشان داد و به جنوب جهانی گفت که امکان به چالش کشیدن معماری سازمانی مالی جهانی وجود دارد. کشورهای بریکس همچنین «BRICS pay» را ایجاد کرده‌اند؛ یک سیستم پرداخت برای تراکنش‌های بین بریکس بدون نیاز به تبدیل ارز محلی به دلار. بااین‌حال، هشت سال پس از ایجاد «بانک توسعه جدید»، بانک توسعه تا حد زیادی به دلار وابسته است و در بحبوحه تحریم‌ها علیه روسیه، یکی از اعضای موسس برای تضمین این ارز تلاش کرده است.
در سطح جهانی، دلار آمریکا ۶۰درصد از ذخایر ارزی بانک‌های مرکزی را تشکیل می‌دهد. بحث درباره ارز بریکس در ماه‌های اخیر روندی افزایشی داشته است؛ هرچند آفریقای جنوبی تصریح کرده است که در این نشست، این مساله مورد بحث قرار نخواهد گرفت. «گوستاوو د کاروالیو» محقق ارشد روابط روسیه و آفریقا در موسسه روابط بین‌الملل آفریقای جنوبی مستقر در ژوهانسبورگ گفت که طرح‌های دلارزدایی بریکس، به‌عنوان یک گروه، با هدف جایگزینی دلار نیست، بلکه با هدف ایجاد گزینه‌های جایگزین برای تسهیل تجارت دوجانبه با ارزهای محلی است. ایده و همچنین قول به دیگرانی که می‌خواهند به بریکس بپیوندند یا با آن شریک شوند، ساده است. علاوه بر تهدید تحریم‌های ایالات‌متحده، وابستگی شدید به دلار آمریکا برای تجارت یا بازپرداخت بدهی‌ها زمانی که ارزش دلار افزایش می‌یابد، پرهزینه است؛ همان‌طور که تقریبا همیشه در طول بحران‌های جهانی مانند آنچه جهان از سال۲۰۲۰ متحمل شده است، انجام می‌شود.
کاروالیو گفت که منطق دیگری برای کاهش اتکا به دلار وجود دارد. این منطق می‌تواند نفوذ کشورهای درحال‌توسعه را افزایش دهد و به‌عنوان یک «ابزار مکمل» در هنگام اتخاذ «تصمیمات بزرگ درباره تامین مالی توسعه و نقش نهادهایی مانند صندوق بین‌المللی پول» عمل کند. کاروالیو گفت که برای دیدن واقعی «دیدگاه‌های مشترک» اعضای بریکس، باید بیانیه‌های مشترک آنها را به بخش‌هایی برد که همیشه به نفوذ یا فقدان آن اعضا در بانک جهانی یا صندوق بین‌المللی پول اشاره می‌کند. او گفت: آن بخش‌هایی از بیانیه‌های گذشته بریکس «ناامیدی قابل‌توجهی را نشان می‌دهد که باوجوداینکه اقتصادهای بسیار بزرگ و بانفوذی هستند»، اما آنها نفوذ خود را «محدود» می‌دانند. آیا یک‌راه بالقوه برای نادیده گرفتن بلوک غیرممکن است؟ یک باشگاه منتخب پنج نفره را به یک باشگاه چند نفره تبدیل کنید.
قدرت در تعداد
در ماه ژوئیه، «عبدالمجید تبون» رئیس‌جمهور الجزایر گفت که کشورش می‌خواهد به بریکس بپیوندد و حتی ۵/ ۱میلیارد دلار برای کمک به بانک توسعه جدید -در اصل، برای خرید بلیت آن گردهمایی- کنار گذاشته است. در ماه ژوئن، مصر نیز درخواست پذیرش کرد. در طول سال گذشته، آرژانتین، عربستان سعودی و امارات متحده به‌عنوان نامزدهای دیگر در صف طولانی برای پیوستن به این بلوک بودند، از جمله اندونزی، چهارمین کشور پرجمعیت جهان، و نیجریه، بزرگ‌ترین اقتصاد آفریقا. چین که جایگاهش در رأس جدول ایمن است، روشن کرده که از کشف این ایده خوشحال است. روسیه که به دوستان بین‌المللی نیاز دارد، اعلام کرده که آماده است تا اعضای جدید را وارد باشگاه کند. بااین‌حال، همه اعضا مطمئن نیستند که بریکس بزرگ‌تر لزوما یک بریکس قوی‌تر است. برزیل از ترس کاهش نفوذش نسبت به گسترش آن خودداری کرده است. یک مقام برزیلی در اوایل ماه اوت به رویترز گفت: «توسعه می‌تواند بلوک را به چیز دیگری تبدیل کند.»
نایدو گفت که هند با موضوع توسعه این بلوک راحت نیست، اگرچه بعید است که هر حرکتی را وتو کند. در عوض، دهلی‌نو بر این گروه فشار می‌آورد که جمع شود و قوانین و معیارهایی را برای عضویت اعضای جدید بالقوه ایجاد کند. نایدو گفت: به‌طور گسترده‌تر، هند احساس می‌کند که این گروه باید قبل از بررسی عضویت‌های جدید، خانه خود را مرتب کند. این امر شامل، از جمله، بن‌بست سه‌ساله میان هند و چین است که هزاران سرباز را در امتداد مرز مورد مناقشه خود در منطقه شرقی لاداخ مستقر کرده‌اند. جایشانکار، وزیر خارجه هند، بارها گفته است که روابط بین غول‌های آسیایی «عادی نیست.» بااین‌حال، میشرا همچنین گفت که چین با تعهد اخیر فرماندهان نظامی هر دو طرف برای «حفظ صلح و آرامش» در امتداد مرز، نشانه‌هایی از نرمش را قبل از نشست بریکس نشان داده است. مشخص نیست که نارندرا مودی، نخست‌وزیر هند و شی جین‌پینگ، رئیس‌جمهور چین در حاشیه این اجلاس با یکدیگر دیدار خواهند کرد یا خیر. اینکه دو اقتصاد بزرگ بریکس چگونه روابط خود را مدیریت می‌کنند، می‌تواند تعیین کند که آیا این بلوک رونق می‌گیرد یا پاشیده می‌شود.
