چهار کارشناس در گفتوگو با «دنیای اقتصاد» سخنان اخیر امیرعبداللهیان را تحلیل کردند
ترسیم خط قرمزهای ایران با زبان دیپلماتیک
وزیر امور خارجه ایران بار دیگر تاکید کرد که ما به نیروهای مقاومت دستور نمی‌‌‌‌دهیم و آنها خود راسا تصمیم می‌‌‌‌گیرند. به گزارش ایسنا، امیرعبداللهیان با بیان اینکه جمهوری اسلامی ایران هیچ‌گاه از جنگ استقبال نکرده است، افزود: «تلاش ما متمرکز بر احقاق حقوق فلسطینی‌‌‌‌ها و عدم گسترش جنگ است.» وی تاکید کرد: «تلاش‌‌‌‌های زیادی در منطقه در حال انجام است که دامنه جنگ گسترش پیدا نکند.» امیرعبداللهیان با اشاره به گفتوگوی تلفنی اخیرش با وزیر امور خارجه ایرلند گفت: «امشب(دوشنبه شب) با وزیر امور خارجه ایرلند به صورت تلفنی رایزنی کردم، او حامل پیامی از سوی غرب برای ما بود.» وی ادامه داد: «در این گفتوگو به وزیر خارجه ایرلند گفتم که به طرف‌‌‌‌های غربی بگوید منصفانه عمل کنند.»
وزیر خارجه ایران تاکید کرد: «در این گفتوگوی تلفنی تاکید کردم اگر جنایت‌‌‌‌های جنگی رژیم صهیونیستی متوقف نشود، جبهه‌‌‌‌های جدیدی گشوده می‌‌‌‌شود و این موضوع اجتنابناپذیر خواهد بود.» این مقام بلندپایه وزارت خارجه در ادامه صحبت‌‌‌‌های خود در پاسخ به سوالی مبنی بر اینکه آیا احتمال ورود ایران به درگیری‌‌‌‌های اخیر در منطقه وجود دارد و اینکه دامنه این جنگ گسترش پیدا می‌‌‌‌کند، گفت:«هر احتمالی متصور است، من مایل هستم که بار دیگر تاکید کنم که هیچ طرفی نمی‌‌‌‌تواند نسبت به تداوم این جنایت‌‌‌‌ها بی‌‌‌‌تفاوت باشد.» وی در همین ارتباط افزود: «در مورد عربستان ما شاهد بودیم که این بحث وجود داشت که عربستان به دنبال عادی‌‌‌‌سازی روابط با رژیم صهیونیستی است، ولی اکنون در این مرحله ما شاهد موضع منطقی و قابل قبول از عربستان در مورد تحولات اخیر هستیم.»
رئیس دستگاه دیپلماسی تصریح کرد: «در جریان سفر منطقهای که اخیرا داشتم برخی از رهبران منطقه می‌‌‌‌گفتند که ما انتظار موضع دیگری از عربستان سعودی داشتیم و فکر می‌‌‌‌کردیم موضع دیگری اتخاذ کند.» امیرعبداللهیان با اشاره به اینکه در حال حاضر تلاش‌‌‌‌های زیادی در منطقه در حال انجام است که دامنه جنگ گسترش پیدا نکند، افزود:«امروز وقتی از مقاومت در منطقه صحبت می‌‌‌‌کنیم فقط حزبالله نیست و شاهد فعالیت گروه‌‌‌‌های مختلف مقاومت در منطقه هستیم و طرف مقابل به خوبی می‌‌‌‌داند که گسترش جنگ در حوزه مقاومت به تنهایی صحنه‌‌‌‌ای را ایجاد می‌‌‌‌کند که نتیجه آن تغییر جغرافیایی رژیم اشغالگر قدس خواهد بود.»
این دیپلمات عالی‌‌‌‌رتبه کشورمان با اشاره به رایزنی اخیرش با دبیرکل حزبالله لبنان در بیروت توضیح داد: «حزبالله لبنان همه گزینه‌‌‌‌ها و سناریوهای ممکن را در برابر خود قرار داده است. رهبران مقاومت اجازه نمی‌‌‌‌دهند که صهیونیست‌‌‌‌ها هر اقدامی را که می‌‌‌‌خواهند در غزه انجام دهند و بعد از اینکه خیالشان در غزه راحت شد، به سراغ دیگر جبهه‌‌‌‌های مقاومت بروند. بنابراین هر گونه اقدام پیش‌‌دستانه در ساعات پیش رو متصور است.» وی همچنین در بخش دیگری از صحبت‌‌‌‌های خود در بیان اهمیت دفاع از غزه گفت: «امروز اگر از غزه دفاع نکنیم فردا باید در بیمارستان‌‌‌‌های خودمان با بمب‌‌‌‌های فسفری رژیم صهیونیستی مقابله کنیم.»
امیرعبداللهیان با بیان اینکه امنیت مقوله‌‌‌‌ای به هم پیوسته است و امنیت منطقه، امنیت ایران است، ادامه داد:«برای ما فرصتی است که صهیونیست‌‌‌‌ها در داخل خانه خودشان متوقف شوند.» صحبت‌‌‌‌های وزیر خارجه ایران مبنی بر احتمال اقدام پیش‌‌دستانه در ساعات پیش‌‌‌‌رو هشداری آشکار و صریح به رژیم اسرائیل است و شاید برای نخستین بار است که در راس دیپلماسی ایران این هشدارهای کم‌سابقه در ارتباط با محور مقاومت بیان می‌‌‌‌شود.
اما هدف دستگاه سیاست خارجی ایران از مطرح کردن این هشدارها در این مقطع چیست؟ آیا ایران واقعا می‌‌‌‌خواهد به این جنگ ورود کند یا هدف از چنین صحبت‌‌‌‌هایی، ایجاد بازدارندگی است. یعنی تهران می‌‌‌‌خواهد هزینه ورود زمینی به غزه توسط نیروهای اسرائیلی را بالا ببرد. از سوی دیگر دوشنبه شب جروزالم‌پست گزارشی منتشر کرد مبنی بر اینکه دلیل اینکه عملیات زمینی اسرائیل در غزه از روز جمعه تا به امروز به تعویق افتاده، به تهدیدات ایران و حزبالله مربوط است. البته طبیعی است که ایران برای حفظ محور مقاومت و شبکه بازدارندگی‌‌‌‌اش از همه ابزارها و اهرم‌‌‌‌های نظامی و دیپلماتیک خود استفاده کند. چنانچه آمریکایی‌‌‌‌ها نیز از همه ابزارهایشان جهت ممانعت از ورود نیروی سوم به جنگ طی یک هفته گذشته استفاده کرده‌‌‌‌اند.
درواقع به نظر میرسد این پیام امیرعبداللهیان بعد از پیام‌‌‌‌های محرمانه و پشت پرده‌‌‌‌ای بود که ایران به طرف مقابل داده اما احساس کرده هزینه لازم را برای طرف اسرائیلی ایجاد نکرده است. لذا ایران در این مقطع حساس ترجیح داده با علنی کردن تهدیداتش، بازدارندگی خود را افزایش دهد و هزینه ورود تمام‌عیار زمینی به غزه را به شدت بالا ببرد. این همزمان است با گزارش‌‌‌‌هایی در مورد تحرکات و جابه‌جایی نیروها در سطح منطقه که امیرعبداللهیان دوشنبه شب با ارسال پیام‌‌‌‌های صریح و روشن معنای این تحرکات را به خوبی روشن کرد.
البته از یک نکته نباید غافل ماندکه وقتی بازیگری خطوط قرمزش را در سطح دیپلماتیک و در حوزه عمومی مطرح می‌‌‌‌کند، عقب‌‌‌‌نشینی از آن خطوط قرمز برای آن بازیگر هزینه‌‌‌‌زا است و با بحران اعتبار مواجه می‌‌‌‌شود که این امر بعید به نظر میرسد. در دوران ریاست جمهوری باراک اوباما شاهد بودیم که وی تهدید کرد اگر بشار اسد از سلاح شیمیایی علیه مردم استفاده کند به سوریه حمله خواهند کرد. با وجود ادعای غرب مبنی بر استفاده از سلاح شیمیایی توسط اسد، اما اوباما هیچ حمله‌‌‌‌ای به سوریه انجام نداد که منجر به بحران اعتبار برای او و واشنگتن در سطح بین‌المللی و منطقهای شد. این صحبت‌‌‌‌های وزیر خارجه ایران چه پیامی دارد و آیا باید آن را در راستای بازدارندگی و ممانعت از گسترش جنگ تحلیل کرد یا احتمال ورود ایران به این منازعه در روزهای پیش‌‌‌‌رو را تقویت می‌‌‌‌کند؟
نقش ایران موازنه‌‌‌‌گری است
ابراهیم متقی، استاد دانشگاه تهران در پاسخ به روزنامه «دنیای اقتصاد» در تحلیل هشدارهای وزیر خارجه ایران مبنی بر اینکه هر گونه اقدام پیش‌‌دستانه در ساعات پیش رو متصور است، گفت:«اقدامات پیش‌‌دستانه عموما از سوی قدرت‌‌‌‌های بزرگ به کار گرفته می‌‌‌‌شود و این اقدامات برای ایجاد تغییرات بنیادین در فضای موازنه قدرت حاصل می‌‌‌‌شود. این در حالی است که ایران در زمره بازیگرانی نخواهد بود که از سازوکارهای مربوط به کنش پیش‌‌دستانه استفاده کند.» متقی تاکید کرد: «به احتمال زیاد منظور دکتر امیرعبداللهیان بهره‌‌‌‌گیری از اقدامات پیشگیرانه در چارچوب منشور ملل متحد خواهد بود.»
استاد دانشگاه تهران ادامه داد:«ادبیات راهبردی ایران در روزهای بعد از بحران و آنچه مقام معظم رهبری در دانشگاه افسری امام علی(ع) بیان داشتند، نشانه‌‌‌‌هایی از نقش موازنه‌‌‌‌دهنده ایران را منعکس می‌‌‌‌سازد.» متقی با بیان اینکه ایران به لحاظ قدرت و همچنین راهبرد از سازوکارهایی بهره می‌‌‌‌گیرد که مبتنی بر موازنه منطقهای باشد، گفت: «سیاست کنش پیش‌‌دستانه همواره مورد انکار ایران بوده و نشانه آن را می‌‌‌‌توان در اقدامات پرهزینه جورج بوش پسر در برخورد با عراق و در مارس ۲۰۰۳ مشاهده کرد.» وی افزود:«بنابراین راهبرد واقعی و عملی ایران در روند بحران غزه، مبتنی بر نشانه‌‌‌‌هایی از موازنه‌‌‌‌گرایی در سطح منطقهای و همکاری با قدرت‌‌‌‌های بزرگ در جهت تثبیت این موازنه خواهد بود.»
بیم‌و امید ها در ایران؟
محمد خواجویی، پژوهشگر مسائل لبنان نیز در این خصوص گفت:«در ایران بعد از روزهای نخست عملیات طوفان الاقصی که نوعی فضای خشنودی در کشور شکل گرفت، به موازات افزایش عملیات‌‌‌‌های اسرائیل علیه غزه و افزایش احتمال ورود زمینی به غزه، فضای خشنودی از طوفان الاقصی جای خود را به فضای نگرانی داد.» وی افزود:«این نگرانی ناشی از این است که اگر اسرائیل وارد غزه شود، نوعی تغییرات بزرگ را در آنجا رقم بزند و کنترل غزه را از دست حماس خارج کند، می‌‌‌‌تواند شکست ابتدایی در این جنگ را تبدیل به نوعی پیروزی کند.» خواجویی تاکید کرد:«استنباط ایران این است که اگر اسرائیل در این جبهه موفق باشد و به مقاومت فلسطینی ضربه وارد کند، احتمالا در مرحله بعد با انگیزه بیشتری با کلیت محور مقاومت از جمله حزبالله لبنان و دیگر اجزای محور تحت رهبری ایران مواجه خواهد شد.» وی ادامه داد:«این نگرانی باعث شد که طی روزهای اخیر شاهد اظهارنظر هشدارآمیز وزیر خارجه و دیگر اظهارنظرهای مشابه از سوی مقام‌‌‌‌های کشور باشیم که در درجه نخست هدف از این اظهارات، تلاش برای هراساندن اسرائیل از ورود به این جنگ به دلیل تبعات آن است.»
به گفته این کارشناس، ایران ناگزیر است خود را برای سناریوهای بعدی آماده کند؛ یعنی احتمالا این هشدارها منشأ اثر نخواهد بود و عمده تحلیل‌‌‌‌ها دال بر این است که اسرائیل حمله زمینی علیه غزه انجام می‌‌‌‌دهد. منتها این مساله که حمله زمینی اسرائیل تا چه اندازه با واکنش محور مقاومت روبه‌رو خواهد شد با علامت سوال جدی مواجه است. وی افزود:«مهم‌ترین جبهه‌‌‌‌ای که بعد از عملیات زمینی، امکان تحرک از سوی آن وجود دارد، در مرز لبنان و اسرائیل و از سوی حزبالله است. طی روزهای اخیر نیز شاهد بودیم که حزبالله تلاش داشت این مرز را ناامن و ناآرام کند و اجازه ندهد که اسرائیل با خیال راحت روی غزه متمرکز شود.» این پژوهشگر مسائل لبنان تاکید کرد:«اگر طی روزهای آینده قرار باشد اسرائیل وارد غزه شود، طبیعتا این تحرکات افزایش پیدا می‌‌‌‌کند و حزبالله نیز به صورت پلکانی تنش‌‌‌‌هایش را در مرز بیشتر می‌‌‌‌کند.»
خواجویی با بیان اینکه وضعیت، وضعیت خطیری است، گفت:«از یک سو محور ایران نگران است که اسرائیل در جبهه غزه موفق شود و از سوی دیگر نمی‌‌‌‌تواند به راحتی در مقابل اسرائیل واکنش نشان دهد؛ زیرا ممکن است منتج به یک جنگ فراگیر شود که جنگ فراگیر برای همه طرف‌‌‌‌ها از جمله ایران می‌‌‌‌تواند بسیار پرهزینه باشد.» این پژوهشگر در نهایت توضیح داد:«دلیل اینکه در روزهای اخیر تمرکز ایران روی هشدارهای کلامی بوده این است که ایران ترجیح می‌‌‌‌دهد با این هشدارها بتواند اسرائیل را از حمله بازدارد. اما برآورد من این است که اسرائیل برای جبران شکست اولیه، راهی جز حمله زمینی حداقل در یک سطح محدود نخواهد داشت.»
افزایش بازدارندگی
قاسم محبعلی، مدیرکل پیشین خاورمیانه وزارت خارجه هم در تشریح صحبت‌‌‌‌های اخیر وزیر خارجه به روزنامه «دنیای اقتصاد» گفت:«آنچه در غزه در حال رخ دادن است یک فاجعه است و اگر حمله زمینی صورت بگیرد یک جنایت جنگی رخ می‌‌‌‌دهد. لذا همه کشورها به خصوص کشورهای مسلمان باید بسیج شوند و جلوی این عملیات را بگیرند.» محبعلی ادامه داد:«آن‌گونه که از صحبت‌‌‌‌های مقامات کشور می‌‌‌‌توان برداشت کرد ایران قصد گسترش جنگ را ندارد بلکه هدفش این است که مانع تجاوزات و جنایت‌‌‌‌های بعدی رژیم اسرائیل علیه مردم غیرنظامی در نوار غزه شود.» این دیپلمات پیشین کشورمان با بیان اینکه صحبت‌‌‌‌های امیرعبداللهیان در راستای ایجاد بازدارندگی و افزایش هزینه حمله زمینی اسرائیل به غزه ارزیابی می‌‌‌‌شود، افزود:«اسرائیل اکنون در حال جنایت جنگی در غزه است و باید به هر ترتیبی جلوی آن را گرفت.»
هشدار، بازدارندگی، عملیات
علی عبدی، کارشناس مسائل فلسطین نیز گفت:«صحبت‌‌‌‌های آقای امیرعبداللهیان نوعی ترسیم خط قرمزهای ایران با زبان دیپلماتیک است. درواقع وزیر خارجه، موضع ایران را با زبان دیپلماتیک و قاطع بیان کرد.» عبدی تاکید کرد:«به طور کلی هدف از این صحبت‌‌‌‌های هشدارآمیز آقای امیرعبداللهیان در وهله نخست هشدار، در گام بعدی ایجاد بازدارندگی و در گام آخر ممکن است اقدامات عملی باشد.» عبدی همچنین درباره عمق بحران در غزه گفت:«باید توجه داشت در حملاتی که صورت می‌‌‌‌گیرد، آسیب خاصی به توان رزمی و عملیاتی حماس وارد نمی‌‌‌‌شود، بلکه مردم عادی و غیرنظامی هستند که قتل عام می‌‌‌‌شوند؛ کشورهای غربی نیز در مقابل این جنایات دست دست می‌‌‌‌کنند و اسرائیل هم به این کشتار سیستماتیک ادامه می‌‌‌‌دهد.»
