دیپلماسی فرانسه در قبال ایران فعال شد
مکرون واقعا برجام می‌خواهد؟
مکرون ۲۳ آبان سال گذشته نیز گفته بود که «هیچ پیشنهاد جدیدی» نمی‌تواند به «احیای توافق هستهای با ایران در آینده نزدیک کمک کند.» به گزارش خبرگزاری تسنیم رئیس‌‌‌جمهور فرانسه در مورد احیای این توافق ابراز تردید کرده بود. امانوئل مکرون در گفتوگو با رادیو فرانسه مدعی شد که به احتمال زیاد چارچوب جدیدی در مورد توافق هستهای با ایران موردنیاز خواهد بود.
البته امروز نیز مکرون نسبت به احیای برجام خوش‌بین نیست بلکه از نظر وی برجام شاید بتواند الگویی برای توافق جامع‌‌‌تر یعنی بیشتر در برابر بیشتر یا یک برجام به‌روز شده باشد. این در حالی است که در اوایل مرداد سال گذشته و پیش از ارائه پیش‌‌‌نویس ۳۵صفحه‌‌‌ای جوزپ بورل، مسوول سیاست خارجی اتحادیه اروپا به ایران و اروپا، فرانسه نیز به احیای برجام هنوز امیدهایی داشت و مکرون رئیس‌جمهوری فرانسه گفته بود که «توافق هستهای با ایران همچنان ممکن است، اما تهران باید به تعهداتش بازگردد.» همچنین بیانیه رهبران گروه هفت در هیروشیما که اواخراردیبهشت ماه منتشر شد نیز نشاندهنده چرخش دیدگاه این گروه درباره برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) است.
در این بیانیه تاکید شده است که راه‌‌‌حل دیپلماتیک بهترین راه برای رفع نگرانی‌‌‌های بین‌المللی درباره برنامه هستهای ایران است؛ اما برنامه جامع اقدام مشترک صرفا یک مرجع یا منبع مفید برای این راه‌‌‌حل دیپلماتیک خواهد بود. در حالی که در بیانیه ۲۰۲۲ تاکید وزرای گروه ۷ بر احیای کامل برجام به معنی این بود که این گروه در آن مقطع برجام را به عنوان یک گزینه یا یک هدف در نظر می‌‌‌گرفت، اما وقتی این گروه در بیانیه جدید تاکید می‌‌‌کند که برجام یک مرجع است، یعنی گزینه‌‌‌ای برای الگوهای دیگر است. به این معنی که برجام از حالت آپشن بودن خارج می‌شود و حالتی الهام‌بخش پیدا می‌‌‌کند.
با بررسی صحبت‌‌‌های اخیر مکرون و بیانیه اردیبهشت ماه گروه هفت، می‌توان دریافت که امروز برجام تقریبا برای غربی‌‌‌ها به‌ویژه فرانسه غیرقابل احیا به نظر می‌رسد و به آن تنها به عنوان مرجعی برای توافق‌‌‌های دیگر می‌‌‌نگرند. باید در نظر داشت که دو متغیر جنگ روسیه علیه اوکراین و ادعای غرب درباره کمک‌‌‌های پهپادی به روسیه و همچنین ناآرامی‌‌‌های سال گذشته در ایران باعث شد که رویکرد تروئیکای اروپا(فرانسه، انگلیس و آلمان) در قبال مذاکرات احیای برجام دچار تغییر و تحول شود. زیرا روابط آنها با ایران بعد از این رویدادها بسیار متشنج شد. پیش‌تر تروئیکای اروپا نقش موثری در حفظ برجام داشت و تمایل داشت که این توافق از بین نرود و آمریکا دوباره به برجام بازگردد. در این بین فرانسه هم نقش محوری داشت.
مکرون در صحبت‌‌‌های اخیرش خواستار نظارت‌‌‌های آژانس بر برنامه هستهای ایران و بازگشت ایران به تعهدات برجامی شده است. در این شرایط آیا اگر نظارت‌‌‌های آژانس کاملا اجرا شود، امکان احیای برجام و پذیرش آن توسط اروپا به‌خصوص فرانسه وجود دارد؟یا اینکه باید صحبت‌‌‌های مکرون را نشاندهنده آن دانست که فرانسه نیز به دنبال فرمت جدیدی از برجام است؛ یعنی برجام به‌روز شده یا توافق بیشتر در برابر بیشتر. در هر دو مدل نیز پاریس خواستار افزایش نظارت‌‌‌ها بر برنامه هستهای ایران است. حال در شرایطی که کمتر از دو ماه تا ۱۸ اکتبر(۲۶ مهر) زمان انتقالی برجام باقی مانده است، آیا امکان دارد که اروپا نیز فرصت دوباره‌‌‌ای به برجام بدهد؟
فرانسه به دنبال برجام به‌روز شده
مرتضی مکی، کارشناس مسائل اروپا در گفتوگو با «دنیای‌اقتصاد» در خصوص فعل و انفعالات و اظهارنظرهای اخیر پیرامون مساله هستهای ایران گفت: «با نزدیک شدن به نشست فصلی شورای حکام و نزدیک شدن به موعد لغو تحریم‌‌‌های موشکی ایران در ۲۶ مهر، گمانه‌‌‌زنی‌‌‌ها درباره ازسرگیری مذاکرات هستهای ایران افزایش یافته است. اولین اظهارنظر در این زمینه سخنان محمد اسلامی، رئیس سازمان انرژی اتمی بود که نسبت به مذاکرات ایران و آژانس ابزار خوش‌بینی کرد.» وی افزود: «پس از آن اظهارنظر رافائل گروسی، رئیس آژانس بین‌المللی انرژی اتمی را داشتیم که خواستار نظارت و شفافیت بیشتری از سوی ایران در خصوص بازرسی‌‌‌های سایت‌‌‌های مشکوک شده بود. ضمن اینکه اعلام کرد که ایران توانایی ساخت سلاح هستهای را دارد. البته باید توجه داشت که مقامات ایران بارها اعلام کرده‌‌‌اند که قصد ساخت سلاح هستهای را ندارند.»
به گفته این کارشناس، پس از آن اظهارات ناصر کنعانی، سخنگوی وزارت خارجه در خصوص مذاکرات غیرمستقیم با آمریکا در حاشیه مجمع عمومی سازمان ملل طی چند هفته آینده رسانه‌‌‌ای شد. مکی تاکید کرد: آخرین موضع در این زمینه، صحبت‌‌‌های امانوئل مکرون، رئیس‌‌‌جمهور فرانسه است که ضمن هشدار به ایران درباره همکاری‌‌‌های نظامی با روسیه از نظارت و همکاری‌‌‌های بیشتر در برنامه هستهای ایران سخن گفته است. هرچند مکرون خیلی کوتاه از موضوع مذاکرات احیای برجام نیز صحبت کرده اما اشاره‌‌‌ای به اینکه چگونه می‌توان برجام را احیا کرد، نداشته است. این کارشناس مسائل اروپا با اشاره به اجلاس پیش‌‌‌روی فصلی شورای حکام توضیح داد: «این اجلاس از این جهت دارای اهمیت است که اگر گفت‌وگوهای ایران و آمریکا پیشرفتی داشته باشد، احتمال اینکه قطعنامه جدیدی علیه ایران در شورای حکام مطرح شود خیلی اندک است.
ولی دولتهای اروپایی و آمریکا همچنان به یک محفل برای جلوگیری از اجرای لغو تحریم‌‌‌های موشکی ایران در چارچوب قطعنامه ۲۲۳۱ نیاز دارند و به احتمال زیاد تلاش خواهند کرد در قطعنامه یا بیانیه‌‌‌ای که در اجلاس فصلی شورای حکام آژانس صادر خواهد شد، به گونه‌‌‌ای همچنان توپ را در زمین ایران انداخته و ایران را متهم به عدم همکاری در جهت احیای برجام و روند بازرسی‌‌‌های هستهای از ایران کنند.» مکی ادامه داد: «این مساله که واکنش ایران نسبت به این تحرکات و رایزنی‌‌‌های دولتهای غربی چیست، بستگی به آن دارد که دولتهای اروپایی چگونه می‌‌‌خواهند همچنان برجام به کما رفته را حفظ کنند تا زمینه را برای گفتوگو با ایران باز بگذارند.»وی در نهایت درباره نگاه فرانسه به برجام گفت: «از نگاه فرانسه نیز قطعا برجام به کما رفته قابل احیا نیست ولی آمریکا و دولتهای اروپایی به دنبال به برجام به روز شده‌‌‌ای هستند که می‌تواند یکی از بندهای آن به تاخیر انداختن لغو تحریم‌‌‌های موشکی ایران باشد.»
