کانال عمان دوباره فعال شد
سوغات عمان در راه است؟
عمان، میانجی‌گر سنتی میان ایران و آمریکا بار دیگر فعال شده است تا چنانچه فضا فراهم باشد بتواند گامی در جهت بهبود مناسبات تهران و واشنگتن بردارد. اما داستان میانجی‌گری عمان از کجا آب می‌‌‌خورد؟ عصر روز سهشنبه علی علیزاده، عضو هیات‌رئیسه کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس شورای اسلامی در تشریح نشست کمیسیون متبوعش با حضور وزیر امور خارجه گفت: «آقای امیرعبداللهیان در جلسه امروز درباره مذاکرات هستهای گفت، مقامات عمانی اخیرا بارها تمایل خود را برای ایفای نقش میانجی‌گری بین ایران و آمریکا برای به سرانجام رساندن مذاکرات هستهای بیان کرده‌‌‌اند؛ در همین راستا پادشاه این کشور اعلام کرده که در تلاش است با پیام‌‌‌هایی که میان مقامات ایران و آمریکا تبادل می‌کند، در آینده‌‌‌ای نزدیک و با خبری خوش به ایران سفر کند.» همچنین ابوالفضل عمویی، سخنگوی کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس شورای اسلامی هم روز سهشنبه با اشاره به حضور وزیر امور خارجه در جلسه این کمیسیون گفت: «یکی ازموضوعات مطرح شده در جلسات مربوط به مباحث مذاکرات هستهای بود؛ آقای امیرعبداللهیان اشاره داشت که مسیر مذاکرات همچنان باز است و تبادل پیام از طریق واسطه‌ها صورت می‌گیرد؛ درباره تبادل زندانیان این توضیح داده شد که ایران از موضع انسانی به این موضوع توجه کرده و واسطه‌هایی از کشورهای منطقه فعال است و ما آمادگی داریم در صورت تامین خواسته‌های جمهوری اسلامی ایران و زندانی‌های ایرانی هم آماده بازگشت به کشور شوند، موضوع را دنبال کنیم.»
دستورکارهای احتمالی سلطان در تهران
احتمالا یکی از دستورکارهای سفر آتی هیثم بن طارق آل سعید، سلطان عمان که بعد از فوت سلطان قابوس این مهم را برعهده گرفت، اتمام پروژه انتقال زندانیان است. یعنی این گزینه مطرح است که شاید وی می‌‌‌خواهد در این سفر پروژه توافقات تاکتیکی را پیگیری کند؛ یعنی توافق موقت یا توافق بر سر تبادل زندانیان. مساله تبادل زندانیان یکی از گزینه‌‌‌هایی است که این روزها بسیار مطرح است؛ همچنان‌که یک هفته پیش رسانه آمریکایی انبیسی در خبری به نقل از چهار منبع آگاه نوشت: «دولت جو بایدن در حال مذاکره غیرمستقیم با ایران برای تبادل زندانیان است؛ اما مشخص نیست که توافق نهایی به‌‌‌دست آید.» خبری که توسط نورنیوز رسانه نزدیک به شورای عالی امنیت ملی نیز تایید شد و در این رابطه نوشت: «سخنگوی وزارت خارجه آمریکا به شکل ضمنی گزارش انبیسی را درباره مذاکره برای زندانیان این کشور و اموال مسدود شده ایران تایید کرد. با درخواست واشنگتن و موافقت تهران، مذاکرات غیرمستقیم و نتیجه‌‌‌‌‌‌‌‌‌بخش انجام شده اما نهایی شدن توافقات در حال مذاکره نیازمند صداقت و عدم‌‌‌سیاسی‌‌‌کاری آنهاست.»
در کنار مساله تبادل زندانیان، بحث توافق موقت نیز از سوی رسانه‌‌‌های آمریکایی بسیار مورد توجه است و در هفته‌های اخیر اندیشکده‌‌‌های آمریکایی چند بار بحث توافق موقت را مطرح کردند. باربارا اسلاوین روز جمعه گذشته در مطلبی در اندیشکده آمریکایی «استیمسون سنتر» از پیشنهاد توافق موقت برای لغو تحریم فروش نفت ایران به اروپا و آسیا در قبال محدود کردن فعالیت هستهای سخن گفت. یک هفته قبل‌‌‌تر نیز اندیشکده «کوئینسی» در مطلبی به قلم ساموئل هیکی به منافع توافق موقت برای ایران و غرب پرداخت.
توافق موقت مزایایی برای هر دو طرف دارد؛ به نوشته اندیشکده کوئینسی از جمله مزایای این توافق برای غرب موارد زیر است؛ محدودیت خلوص غنیسازی اورانیوم و ذخیره آن. بعید است ایران بخش بزرگی از اورانیومی را که انبار کرده به خارج ارسال کند، زیرا این ذخایر را به عنوان اهرمی برای یک معامله بزرگ‌تر می‌‌‌‌‌‌‌‌‌داند، اما مسدود کردن رشد آن می‌تواند معیاری قابل اندازه‌‌‌‌‌‌‌‌‌گیری برای ایجاد اعتماد باشد اگر چه باز هم بعید است که با یک توافق موقت به سطح برجام بازگردیم، اما مسدود کردن توانایی ایران برای تحقیق و توسعه سانتریفیوژ‌‌‌‌‌‌‌‌‌های پیشرفته، پیشرفت برنامه غنیسازی را متوقف می‌کند. به گزارش کوئینسی مابه‌‌‌ازای این اقدامات برای ایران نیز بیان شده است؛ از جمله اینکه ایران باید فورا احساس آرامش اقتصادی کند، زیرا اقدامات متقابل هستهای می‌تواند فورا تحت‌‌‌تاثیر قرار گیرد. یکی از گزینه‌‌‌‌‌‌‌‌‌ها این است که گروه ۱+۵ معافیت‌‌‌‌‌‌‌‌‌های نفتی را به برخی کشور‌‌‌‌‌‌‌‌‌ها -مانند کشور‌‌‌‌‌‌‌‌‌هایی که از از دست دادن نفت روسیه متاثر شده‌‌‌‌‌‌‌‌‌اند - بدهد تا نفت خام ایران را وارد کنند. گزینه دیگر لغو انسداد دارایی‌‌‌‌‌‌‌‌‌های ایران است که در بانک‌های خارج از کشور مانند کره‌‌‌جنوبی و ژاپن نگهداری می‌شود. مسلما، چنین ترتیبات موقتی بسیار شبیه برجام اولیه است
شاید سفر سلطان عمان را بتوان در این قالب تحلیل کرد که مسقط تلاش دارد در این مقطع زمانی که تنش‌‌‌ها بین تهران و غرب به‌ویژه به دلیل جنگ اوکراین بالا گرفته از طریق جوش دادن توافقات تاکتیکی (توافق موقت و تبادل زندانیان) مدیریت کند و در میانمدت زمینه را برای بازگشت ایران و آمریکا به میز مذاکره جهت توافق بلندمدت فراهم آورد. بنابراین هدف کوتاه‌مدت عمان، مدیریت تنش‌‌‌ها و دست یافتن به توافقات تاکتیکی مثل تبادل زندانیان و توافق موقت است. البته در خبر تبادل زندانیان که از طریق رسانه‌‌‌ها منتشر شد به واسطه‌‌‌گری قطر و انگلیس اشاره شده بود. با این حال این گمانه نیز دور از تصور نیست که عمان به دلیل پیشینه‌‌‌ای که در مساله واسطه‌‌‌گری بین تهران و واشنگتن دارد برای نهایی کردن این پروژه بخواهد وارد عمل شود.
احیای برجام چه می‌شود؟
هدف میانمدت مسقط و دیگر بازیگران فعال را می‌توان احیای مذاکرات هستهای عنوان کرد؛ زیرا احیای برجام مقدماتی نیاز دارد که هنوز طرفین به آنها دست نیافته‌‌‌اند. در همین رابطه روز سهشنبه آنتونی بلینکن، وزیر خارجه آمریکا با اشاره به اینکه دیپلماسی همچنان بهترین راه برای حل مساله هستهای ایران است، تاکید کرد اما فعلا این تلاش‌‌‌ها در اولویت قرار ندارند، زیرا ایران به شکل معناداری مشارکت نمی‌‌‌کند. بنابراین تلاش برای احیای برجام در این مقطع کنونی حداقل از سوی یکی از طرفین پیگیری نمی‌شود. هنوز اختلافاتی بین طرفین باقی مانده که احیای برجام را با دشواری‌‌‌هایی مواجه کرده است؛ به عنوان مثال تکلیف مسائل پادمانی و تضمین‌‌‌ها مشخص نیست و تا زمانی که این مسائل حل و فصل نشود نمی‌توان به احیای برجام در کوتاه‌مدت امید داشت.
البته سفر احتمالی پیش‌‌‌روی رافائل گروسی، مدیرکل آژانس به ایران اگر نتایج مثبتی داشته باشد ممکن است فضا را برای احیای مذاکرات کمی تلطیف کند. اما اگر این سفر نتایج مثبتی نداشته باشد و در نشست آتی شورای حکام نیز بار دیگر علیه ایران قطعنامه‌‌‌ای صادر شود، شرایط احیای مذاکرات هستهای بسیار دشوارتر خواهد شد. از این رو در این وضعیت نمی‌توان از میانجی‌گری برای احیای برجام سخن گفت و شاید سلطان عمان نیز در سفر آتی‌‌‌اش بخواهد برای این پروسه زمینه‌‌‌چینی کند که زمینه‌‌‌چینی برای احیای برجام نیز همان توافقات تاکتیکی است تا طرفین برای توافق نهایی آماده شوند.
زمینه‌‌‌چینی برای توافق بزرگ؟
در چنین فضایی اگر تنش‌‌‌ها بین ایران و طرف غربی به‌ویژه آمریکا تاحدودی کاهش یابد و فشار نخبگان و افکار عمومی برای عدم‌مذاکره با ایران نیز کمی متعادل‌‌‌تر شود، شاید در میانمدت راهی برای یک توافق پایدارتر بین تهران و واشنگتن در حوزه هستهای و سایر موضوعات فراهم شود. زیرا افکار عمومی در غرب به دلیل بحث جنگ اوکراین و استفاده از پهپادهای ایرانی توسط روسیه با هرگونه توافق بزرگ مخالف هستند. از این رو شاید اگر توافق بزرگ با تهران را در ابتدا در قالب توافقات کوچک‌تر مانند تبادل زندانیان و توافق موقت پیگیری کرد، برای همه طرف‌‌‌ها باشد.
