چه کسی قرار است نسل یوز ایرانی را ادامه دهد؟
پیروز ایران در توران
انگار قرار است آرش کمانگیر باشد و قدرت بازوانش مرز ایران و توران را معلوم کند، اما او تنها یک توله یوز است که بیشتر از آنکه خوی وحشی و طبیعی داشته باشد، اینفلوئنسر ایرانی‌هاست که قرار است در توران و فضایی حفاظت شده زندگی کند و تداوم نسل را به دیگر یوزها که در طبیعت راه می‌روند و حیات‌وحش را در مشت دارند، بسپارد. حتی بر خلاف همه شایعات و نقض‌غرض‌ها، قرار نیست از شکم او بزنند و به گلوی دیگری بریزند، بلکه سازمان محیط‌زیست، در کنار بزرگ کردن پیروز قرار است روی زیستگاه طبیعی و پروش یوزپلنگ آسیایی در شرایط طبیعی و حیات‌وحش تمرکز کند. پیروز قرار است که فروردین‌ماه سال آینده به سایت توران در خراسان شمالی منتقل شود. اگرچه گفته‌ای از مدیران سازمان محیط‌زیست مبنی بر ناتوانی در پرداخت هزینه‌های پیروز، ملتی را نگران آینده پیروز کرد، اما قرار نیست این اتفاق رخ دهد.
همه هزینه‌های پیروز پای محیط‌زیست
برای ۶ ماه تمام، پیروز در شرایطی ویژه و همراه با پدرخوانده‌اش زندگی کرده که طبعا از زندگی در کوه و دشت بالاتر است. علیرضا شهرداری، مربی یا همان پدرخوانده پیروز که نشسته تا این بچه بزرگ شود، در گفت‌وگو با «دنیای اقتصاد»، می‌گوید: «سازمان محیط‌زیست تا کنون هزینه‌های پیروز را پرداخت کرده و قرار نیست قطع شود.» او با اشاره به انتقال پیروز که به تازگی پا به ۷ ماهگی گذاشته به توران، می‌گوید: «پیروز اکنون در سایت پردیسان که دورتادور آن فنس است، زندگی می‌کند، این شرایط را در توران که یک سایت تکثیر است، خواهد داشت. در آنجا هم برایش گوشت می‌گذارند و گاهی خرگوشی برای شکار به او می‌دهند. اینجا من در حال نگهداری هستم تا از آب و گل دربیاید، آنجا محیط‌بان این کار را انجام خواهد داد.
در عین حال، پدر و مادرش و دلبر هم آنجا خانه دارند و زندگی می‌کنند.» در کنار موضوع پیروز که تبدیل به یک چهره ملی و مشهور شده است، بحث کلان‌تری مطرح است که می‌تواند ضامن حیات و ادامه نسل یوزپلنگ آسیایی باشد و آن تمرکز بر زیستگاه‌های طبیعی است. مجموعه‌هایی که در عین نظارت و کنترل، محیطی تقریبا طبیعی است و یوزپلنگان در آن جفت‌گیری می‌کنند و توله‌ها کنار مادر رشد می‌کنند و شکار می‌آموزند تا دندان‌های گوشتخوارشان تیز شود و استخوان بترکانند.
آقای شهرداری می‌گوید: «از نظر منطقی، باید تمرکز را بر زیستگاه‌های طبیعی قرار داد که یوزپلنگ آسیایی در آن زیست می‌کند. در واقع، ارزش و اهمیت یوزپلنگی که در زیستگاه طبیعی وجود دارد و توله‌ای که در حیات‌وحش به دنیا می‌آید، خیلی بیشتر از توله در اسارت است.» او با تاکید بر اهمیت زندگی یوزها در طبیعت آزاد و وحشی، می‌گوید: «زندگی پیروز، تکثیر در اسارت است، در حالی که امسال ما هلیا و هلما هر کدام با چهار توله را در زیستگاه داشتیم، همچنین ماده یوز دیگری با دو توله که متاسفانه یکی از آنها در جاده تصادف کرد. ما برای حفظ بقای یوزپلنگ و کمک به جلوگیری از انقراض آن، هنوز که هنوز است یوزپلنگ آسیایی داریم و باید بر زیستگاه طبیعی تاکید داشته باشیم. موضوعی که حافظان محیط‌زیست و اساتید این حوزه نیز بر آن تاکید دارند.» به گفته شهرداری، تکثیر در اسارت امری جداست و یک تیم به صورت جداگانه، کارشان را انجام می‌دهند. بدون تعارف، پیروز تبدیل شده به پسر دلبر همه ایران و احتمالا آن را ناجی یوز آسیایی می‌دانند، اما موضوع واقعی و ناامیدکننده آن است که پیروز قرار نیست آرش کمانگیر باشد.
آقای شهرداری می‌گوید: «اکنون همه نگاه‌ها متمرکز شده بر توله در اسارت که قرار نیست هیچ کمکی به بقای یوزپلنگ در طبیعت کند. نگاه مردم به پیروز این‌گونه است که گویا قرار است نسل یوزپلنگ را نجات دهد. در حالی که نسل یوزپلنگ را توله‌هایی که در طبیعت به دنیا آمده‌اند و امسال چندتای آن را شاهد بودیم، در زیستگاه حفظ می‌کنند.» زیستگاه طبیعی محیطی است که روی جاده‌های آن و شکار و شکارچی کنترل وجود دارد. اجازه ورود دام و سگ گله داده نمی‌شود و تعداد کافی محیط‌بان حضور دارند. در حقیقت طبیعت به معنای حیات‌وحش است که حیوان در طبیعت زندگی و شکار می‌کند.
تغییر نگاه از پیروز به توسعه زیستگاه‌های طبیعی
سازمان محیط‌زیست، نه عریض و طویل است و نه چندان برش دارد، اگرچه محیط‌زیست جایگاه ویژه‌ای دارد، اما هیچ‌گاه بودجه کافی برای اجرای برنامه‌هایش ندارد، مگر کارد به استخوان برسد. حسن اکبری، معاون سازمان محیط‌زیست در گفت‌وگو با «دنیای اقتصاد»، تاکید می‌کند که قرار نیست از هزینه‌های پیروز کسر شود و او همچنان زیر سایه حمایتی قرار دارد، اما موضوع توجه به زیستگاه طبیعی، باید در اولویت قرار بگیرد. او می‌گوید: «تلاش داریم اولویت را به زیستگاه‌های طبیعی و یوزی که در آنجا زندگی می‌کند، دهیم و تا حد امکان از هزینه‌هایی که می‌خواهیم برای تکثیر پرداخت کنیم، کسر کنیم.
اما به این معنا نیست که پیروز را رها کنیم.» در سال جاری برای توسعه زیستگاه‌های طبیعی اقداماتی توسط سازمان محیط‌زیست انجام شده از آن جمله، ارائه طرحی برای محیط حفاظت شده چندین گونه به سازمان برنامه و بودجه و دریافت اعتبار که فعلا در مرحله رایزنی است. اکبری، اضافه شدن ۱۰ دستگاه موتورسیکلت به توران، آموزش و فرهنگ‌سازی در روستاها و نقاط مسکونی، مرمت چشمه‌ها و آب‌رسانی به‌طور مداوم با تانکر با توجه به خشکسالی منطقه و خرید دو دستگاه خودرو فوتون با کمک خیران و اسپانسرهای صندوق خیرین محیط‌زیست، از جمله اقدامات سال جاری می‌شمارد. او می‌گوید: «برای ایمن‌سازی، نورپردازی و انجام اقدامات فنی جلساتی با وزارت راه برگزار شده، اما هنوز کار اجرایی شروع نشده است.» طول این جاده ۳۰ کیلومتر است که چندان طویل نیست، اما احتمالا بر سر تامین هزینه‌های آن به نتیجه نرسیده است.
برای پایش منطقه نیز دوربین‌گذاری انجام شده است. اما یک مشکل میان منطقه توران و لیان‌دشت که چهار توله یوز در آنجا دیده شده، وجود دارد و آن ذخایر معدنی است. قرار است برای این مناطق نقشه‌های دقیقی تهیه شود. وجود معادن و بهره‌برداری از آنها گاه در تضاد با حراست از محیط‌زیست قرار می‌گیرد. قرار باشد به یکی وزن دهیم، احتمالا معادن برنده بازی هستند. به گفته اکبری، قرار است حفاظت از منطقه ارتقا پیدا کند، اما اگر امکان‌پذیر نشود، تلاش می‌کنند در قالب ممنوعیت شکار و دیگر روش‌ها سطح حفاظتی آن را افزایش دهند. توران منطقه‌ای است بالغ بر یک میلیون هکتار که علاوه بر پارک ملی، منطقه حفاظت شده و زیستگاه کاملا طبیعی دارد. سایتی در توران پیروز و یوزهایی که در اسارت زندگی می‌کنند، حضور دارند.
