«دنیای‌اقتصاد» بررسی می‌کند
ارکان راهبرد بایدن درمقابل ایران
در این میان و باوجود اینکه مقامات ایران اعلام کرده‌اند تفاوت چندانی بین بایدن و ترامپ وجود ندارد، اما به خوبی آگاه هستند که در دوره ریاست جمهوری دموکرات‌ها، ایران همچنان یکی از موضوعات اصلی سیاست خاورمیانه‌ای ایالات متحده خواهد بود. جو بایدن پیش‌تر طی یادداشتی در سی‌ان‌ان راهبرد سه‌وجهی خود در قبال ایران، را تشریح کرد که ممانعت از دستیابی ایران به سلاح هسته‌ای، بازگشت به دیپلماسی و مهار فعالیت‌های منطقه‌ای ایران از ارکان این استراتژی است.
در همین خصوص جو بایدن، نامزد حزب دموکرات و رقیب انتخاباتی دونالد ترامپ که از زمان جدی شدن حضورش در انتخابات ریاست‌جمهوری ۲۰۲۰ آمریکا بارها اعلام کرده در صورت پیروزی به «برجام» بازخواهد گشت، ۲۴ شهریور طی یادداشتی در وبگاه شبکه سی‌ان‌ان به تشریح سیاست‌هایش در قبال ایران پرداخت. بایدن نوشته است که اگر در انتخابات ریاست‌جمهوری پیروز شود سه کار انجام خواهد داد. او با بیان اینکه ترامپ به جای پایان دادن به «جنگ‌های بی‌پایان» آمریکا، این کشور را به آغاز جنگی جدید نزدیک کرد، نوشت: «خبر خوب اما این است که راه بهتر و هوشمندانه‌تری هم وجود دارد. اگر من رئیس‌جمهور شوم، نخست آنکه برای ممانعت از دستیابی ایران به سلاح هسته‌ای متعهد خواهم بود. دوم اینکه به تهران راهی معتبر برای بازگشت به دیپلماسی پیشنهاد می‌کنم. وی در این خصوص توضیح داد: «به این معنا که اگر ایران به اجرای کامل تعهداتش در قبال توافق هسته‌ای (برجام) بازگردد، آمریکا نیز به‌عنوان نقطه شروع مذاکرات به توافق باز خواهد گشت.»
بایدن درخصوص سومین اقدامش نیز مدعی شد: «به عملکردمان در رابطه با عقب راندن فعالیت‌های ثبات‌زدای ایران که دوستان و شرکای ما را در منطقه تهدید می‌کند، ادامه خواهیم داد. آمریکا با اسرائیل همکاری نزدیکی خواهد داشت تا مطمئن شود میتواند از خود در برابر ایران و گروه‌های نیابتی‌اش دفاع کند. ما به استفاده از تحریم‌های هدفمند علیه نقض حقوق‌بشر، حمایت از تروریسم و برنامه موشکی بالستیک ایران ادامه می‌دهیم.»
مراحل سه‌گانه برنامه بایدن برای ایران
مرکز امنیت نوین آمریکا نیز اواسط سپتامبر در مطلبی، مراحل سه‌گانه برنامه احتمالی بایدن برای ایران در صورت پیروزی در انتخابات را بررسی کرد. ایالن گلدنبرگ،
الیسا کاتالنو ایورس و کالی توماس نویسندگان این نگاشت استراتژیک (Policy Paper) در مطلب خود آورده‌اند:
مرحله اول: کاهش تنش‌ها و توافق محدود اولیه، شامل کاهش تحریم‌های بشردوستانه و پایان ممنوعیت سفر مقامات ایران، از جمله محمدجواد ظریف به آمریکا، توافق منطقه‌ای بر پایه اصل «آرامش در برابر آرامش» و بازگشت دوجانبه به برجام طی یک فرآیند ۳۰ تا ۶۰ روزه یا ترتیبات هسته‌ای جایگزین آن.
مرحله دوم: رایزنی با کنگره، 1+5، اسرائیل و دولت‌های خلیج فارس، که همزمان با مرحله اول آغاز می‌شود و در حالت ایده‌آل تا تابستان سال ۲۰۲۱ به نتیجه خواهد رسید.
مرحله سوم: طراحی دو مسیر موازی برای مذاکرات جامع بلندمدت، که از پاییز سال ۲۰۲۱ آغاز خواهد شد. منظور از دو مسیر موازی آن است که از یک طرف، توافق جدید هسته‌ای با تمدید زمان بندهای «غروب آفتاب» و بازرسی‌ها و دسترسی‌های شدیدتر مدنظر قرار خواهد گرفت و از طرف دیگر، مذاکرات در مورد تحولات منطقه‌ای و برنامه موشکی آغاز می‌شود. به منظور ترغیب ایران، تلاش می‌شود این مذاکرات همزمان با این کشور، در سطح منطقه نیز پیگیری شود. در مسیرِ غیرهسته‌ای، تمام بازیگران کلیدی منطقه‌ای و حتی فرامنطقه‌ای نظیر روسیه، چین و اروپا مشارکت خواهند کرد؛ در مسیر هسته‌ای نیز بر مشارکت گروه 1+5 و ایران تاکید خواهد شد.
راه‌حل منطقه‌ای بایدن
با وجود نگرانی دولت‌های عربی خلیج فارس از جمله عربستان، امارات و بحرین که اخیرا در اظهارات ترکی فیصل شاهزاده سعودی منتشر شد، سوالی که درخصوص راهبرد بایدن در سطح منطقه وجود دارد این است که راه حل دموکرات‌ها درخصوص چگونگی لحاظ کردن نگرانی دول عربی و در مقابل دادن امتیاز به ایران چگونه است و بایدن با چه مکانیزمی بنا دارد در بحبوحه تنش‌های تهران و ریاض، دولت‌های عربی خلیج فارس را وارد این فرآیند کند.
تیم سیاست خارجی بایدن در یادداشتی که اخیرا در مجله «فارن افرز» منتشر شد، طرح منطقه‌ای خود را تشریح کرده‌اند. آنها در این مقاله تاکید کرده‌اند که به‌دنبال ایجاد فضایی برای گفت‌وگو بین کشورهای منطقه با هدف دستیابی به یک «پیمان امنیت جمعی» هستند. این تلاش میتواند برای متحدان آمریکا در خاورمیانه به معنای آن باشد که واشنگتن به حل چالش‌های خاورمیانه متعهد است. هدف نهایی که مشاوران بایدن مدعی آن هستند، تقویت روندی است که شامل راه‌حل‌هایی پایدار برای دستیابی به این هدف باشد. این راه‌حل‌ها باید در مرحله نخست شامل گام‌های کوچک و توافقات جزئی اما چندجانبه باشد.
به گفته مشاوران بایدن این روند باید با دیپلماسی جدی واشنگتن هدایت شود و این گفت‌و‌گوها میتواند سنگ بنایی برای گفت‌وگو‌های بیشتر با هدف برقراری ثباتی پایدار و بلندمدت در خاورمیانه باشد. مقصد نهایی هم به گفته مشاوران بایدن، دستیابی به توافقی میان دولت‌های منطقه برای عدم دخالت در امور داخلی دیگر کشور‌هاست. این توافق در مراحل بعدی میتواند به محدود‌سازی سلاح‌های متعارف تهاجمی توسعه یابد. در صورت موفقیت این استراتژی، ایالات‌متحده میتواند تحریم‌های بیشتری علیه ایران را کاهش دهد. برای موفقیت این سیاست، ایالات‌متحده ناچار است اسرائیل و کشورهای حاشیه خلیج‌فارس (به خصوص عربستان و امارات) را راضی کند. بازیگر دیگر این استراتژی، کنگره ایالات‌متحده است که نقشی اساسی ایفا خواهد کرد. برای قانع‌سازی متحدان آمریکا در منطقه، واشنگتن باید این اطمینان را به عربستان و دیگر کشورهای عربی بدهد که برنامه هسته‌ای ایران همچنان اولویت کاخ‌سفید است اما ایالات‌متحده تاکید شدید‌تری بر موضوعات منطقه‌ای نسبت به گذشته دارد.
واکنش ایران
با وجود اینکه مقامات ایران بارها اعلام کرده‌اند که بین ترامپ و بایدن تفاوتی وجود ندارد و آنچه مهم است تغییر رفتار آمریکا در قبال ملت ایران است، حسن روحانی رئیس‌جمهوری ایران روز یکشنبه و ساعاتی پس از اعلام پیروزی بایدن تصریح کرد: «اینک فرصتی برای دولت آینده آمریکا است که اشتباهات دولت گذشته را جبران کند و با احترام به قواعد جهانی، به مسیر پایبندی به تعهدات بین‌المللی بازگردد. ایران، همواره به تعهدات خود درصورت رعایت مسوولانه از سوی همه اطراف تعهد، پایبند بوده و «تعامل سازنده با جهان» را راهبرد خود می‌داند.»
سه شرط احتمالی ایران
همزمان برخی کانال‌های خبری از شروط احتمالی ایران در صورت بازگشت دولت بایدن به برجام خبر داده‌اند. شرط اول اینکه اسنپ بک یا همان مکانیزم موسوم به ماشه درباره برجام از قطعنامه 2231 حذف شود. شرط دوم اینکه ایران با خروج آمریکا از برجام میلیاردها دلار ضرر کرده است، باید تکلیف چگونگی جبران این ضرر و زیان روشن شود و شرط سوم هم اینکه باید تکلیف قاتلان شهید سلیمانی روشن شود. تاکنون واکنشی اعم از تایید یا تکذیب از سوی مقامات جمهوری اسلامی ایران نسبت به این خبر منتشر نشده است.
