روحانی جمعه به توکیو می‌رود
چهار پالس واشنگتن به تهران
نزدیک به دوسال از اولین باری که آمریکا پس از خروج از برجام ۱۲ شرط را برای مذاکره و توافق جدید با ایران مطرح کرد می‌گذرد. شروطی که حکایت از تصمیم کاخ سفید برای فشار حداکثری بر تهران داشت. عملکرد مقامات این کشور نیز طی این سال‌ها نشان می‌دهد آنها تمام تلاش خود را برای زمین‌گیر کردن ایران درتمامی عرصه‌ها دراین مدت به کار گرفته‌اند. با این حال طی چند ماه اخیر نشانه‌هایی از عدول واشنگتن از فشار حداکثری بر ایران به چشم می‌خورد. نشانه‌هایی که اگرچه با سخنان مقامات این کشور همخوانی چندانی ندارد، اما می‌توان از آن به‌عنوان سیگنال‌های مثبت واشنگتن به تهران یادکرد. شاید اولین نشانه این عقب‌نشینی سخنان ۱۲خرداد ماه سال‌جاری مایک پمپئو وزیرخارجه آمریکا باشد که دریک نشست خبری در سوئیس آمادگی کشورش برای گفت‌وگوی بدون پیش‌شرط با ایران را اعلام کرد. سخنی که بسیاری آن را نشانه عقب‌نشینی واشنگتن از شروط ۱۲گانه پیشین قلمداد کردند. البته پیش از آن هم دونالد ترامپ رئیس‌جمهوری آمریکا چندین نوبت از اردیبهشت تا تابستان سال جاری از آمادگی‌اش برای مذاکره با ایران سخن گفته و حتی گفته بود که «دوست دارم ایرانی‌ها به من زنگ بزنند.» با این حال هیچ کدام از این نشانه‌ها تا زمانی که امانوئل مکرون رئیس‌جمهوری فرانسه باب گفت‌وگوی تلفنی با حسن روحانی رئیس‌جمهوری را بازنکرد جدی تلقی نشد.
هرچند این گفت‌وگوها و پیشنهادهای پاریس به تهران نتیجه‌بخش نبود، اما ناظران را به این باور رساند که مکرون بدون چراغ سبز کاخ سفید قدم به این راه پرپیچ‌وخم نگذاشته است. همچنان‌که براساس آنچه نشریه «نیویورکر» روز دوشنبه ۸ مهر، منتشر کرد ترامپ آمادگی گفت‌وگوی تلفنی سه‌جانبه (ایران، فرانسه، آمریکا) را طی سفر روحانی به نیویورک اعلام کرده بود و پشت خط منتظر شنیدن صدای رئیس‌جمهوری ایران بود، اما روحانی حاضر نشد به این تماس تلفنی درهتل میلنیوم هیلتون نیویورک پاسخ بدهد. حالا در دور جدید ارسال این سیگنال‌های مثبت هستیم؛ ۴ نشانه‌ای که البته ممکن است هیچ گاه به یک مذاکره و کم کردن تخاصم میان دوکشور منجر نشود.
۱- سفر آتی روحانی به ژاپن
22 خرداد ماه سال جاری شینزو آبه نخست‌وزیر ژاپن برای گفتوگو با مقامات کشور وارد تهران شد. او در آن سفر حامل پیامی برای مقامات بلند پایه کشور بود، اما براساس گزارش‌ها این پیام با پاسخ منفی ایران روبه‌رو شد. سفر شینزو آبه به تهران نخستین دیدار در سطح نخست‌وزیر این کشور از ایران، از بعد از پیروزی انقلاب اسلامی بود. حالا 6ماه پس از آن تاریخ دو کشور در حال تنظیم برنامه سفر حسن روحانی به توکیو هستند. در صورتی که این سفر صورت بگیرد، این پنجمین دیدار روسای جمهور ایران از ژاپن از سال ۲۰۰۰میلادی و زمان ریاست جمهوری رئیس دولت اصلاحات است. اما اهمیت این سفر بیشتر به دلیل چراغ سبز آمریکا با سفر روحانی به ژاپن است. براساس خبرها ظاهرا کاخ سفید موافقت خود را در این زمینه از طریق یک دیپلمات ارشد آمریکایی به ژاپن اطلاع داده است.
همزمان آنطور که خبرگزاری آسوشیتدپرس گزارش داده است، شینزو آبه، نخست‌وزیر ژاپن ۱۸ آذر در سخنانی تاکید کرده است که کشورش به‌دنبال میانجی‌گری بین ایران و آمریکاست و جامعه بین‌المللی نیز چنین انتظاری دارد. انتظار می‌رود درصورت سفر روحانی به توکیو، دو کشور در موردحل مشکلات موجود میان تهران و واشنگتن از جمله خروج آمریکا از برجام و کاهش تنش در خاورمیانه به خصوص امنیت خلیج‌فارس گفتوگو کنند. همچنین براساس گزارش‌ها احتمالا درجریان این سفر رئیس‌جمهوری ایران و نخست‌وزیر ژاپن درمورد اعلام معافیت ژاپن از تحریم نفتی علیه ایران، ایجاد یک کانال مالی بین تهران و توکیو و همچنین آزادسازی دست‌کم ۵/ ۱میلیارد دلار از دارایی‌های ارزی ایران، ناشی از صادرات قبلی نفت به ژاپن، گفتوگو کنند. به گفته کارشناسان چنین گفت‌وگوهایی میان تهران و توکیو (اگر به سرنوشت گفت‌وگوهای تهران و پاریس نینجامد) می‌تواند آغاز راه مذاکرات احتمالی غیرمستقیم بین ایران و آمریکا باشد. هرچند روز گذشته علی ربیعی سخنگوی دولت دراین خصوص گفت که سفر آقای رئیس‌جمهور به ژاپن ربطی به مسائلی مثل مذاکره با آمریکا ندارد منتها معمولا دوستان ژاپنی ما حامل پیام‌ها و ابتکار عمل‌هایی هستند که ما برای شنیدن آنها استقبال می‌کنیم و با جدیت هم بررسی می‌کنیم منتها هیچ برنامه از پیش تعیین شده‌ای در این زمینه وجود ندارد.
۲- تغییرموضع آمریکا در مورد یمن
روز یکشنبه 24 آذرماه نشریه آمریکایی نشنال‌اینترست در یادداشتی از تغییر موضع آمریکا درمورد یمن خبرداد. براساس آنچه این نشریه درگزارشی نوشته است واشنگتن دیگر حوثی‌های یمن را گروه‌های تحت حمایت ایران نمی‌داند. به نوشته این نشریه دنیس ناتالی، دستیار وزیرخارجه آمریکا در امور جنگ و عملیات ثبات‌زایی در همین‌باره به روزنامه المانیتور گفته است: «همه حوثی‌ها مورد حمایت ایران نیستند.» ازسوی دیگر برایان هوک، مسوول امور ایران در وزارت خارجه هم معتقد است که «ایرانی‌ها از جانب حوثی‌ها سخن نمی‌گویند.» همچنین به نوشته نشنال اینترست در واقع آنچه برخی از دیپلمات‌های سابق آمریکایی نیز در گفتوگو با رسانه‌ها بر آن مهر تایید می‌زنند آن است که عربستان‌سعودی از سال ۲۰۰۷ با ترویج اختلافات فرقه‌ای و مذهبی در یمن موجب ورود این کشور به بحران شده است، نه ایران. تحلیلی که می‌توان از آن هم به‌عنوان سیگنال آشتی واشنگتن به تهران از یمن یاد کرد.
۳- راه‌اندازی کانال بشر دوستانه
روزگذشته علی‌رضا کلاهی، عضو اتاق بازرگانی تهران اعلام کرد چند شرکت دارویی آمریکایی از وزارت خزانه‌داری آمریکا مجوز صادرات دارو به ایران دریافت کرده‌اند. به گزارش «ایلنا» آنطور که این عضو اتاق بازرگانی تهران گفته است این شرکت‌ها همچنین اسامی چند بانک را برای مبادلات مالی ارائه کرده‌اند که وزارت خزانه‌داری آمریکا «دو بانک ایرانی» را قبول و سه بانک ترکیه‌ای را رد کرده است. پیش از این، سیگال مَندلکر، معاون وزیر خزانه‌داری آمریکا در امور تروریسم و اطلاعات مالی در گفت‌وگویی از تسهیل صادرات دارو و موارد بشردوستانه به ایران حمایت کرده بود. در همین راستا، مقامات سوئیسی و آمریکایی نیز روز چهارشنبه ۲۰ آذر به خبرگزاری رویترز گفتند سازوکار بشردوستانه برای صادرات موادغذایی و دارو به ایران طی ماه‌های آینده راه‌اندازی خواهد شد. در صورت اجرایی شدن تسهیل صادرات دارو به ایران می‌توان از این اقدام آمریکا به‌عنوان سومین سیگنال مثبت این کشور به ایران یادکرد.
۴- مبادله زندانیان
روز 16 آذر مسعود سلیمانی استاد ایرانی که بیش از یک سال به اتهام دور زدن تحریم‌های غیرقانونی آمریکا در این کشور زندانی بود، وارد تهران شد. همان زمان ژیائو وانگ، محقق چینی‌تبار دانشگاه پرینستون آمریکا هم که از سال ۲۰۱۶ در ایران زندانی بود آزاد شد. پس از آن مقام‌های ایران و آمریکا مبادله مسعود سلیمانی، استاد دانشگاه زندانی در آمریکا با ژیائو وانگ را تایید کردند. به دنبال آن مایک پومپئو، وزیر امور خارجه آمریکا، نسبت به انجام گفت‌وگوهای بیشتر با ایران بر سر مبادله زندانیان ابراز امیدواری کرد. او اظهار کردکه معاوضه‌ای که صورت گرفت به گفت‌وگوهای کنسولی بیشتری برای آزادی زندانیان بیشتر بینجامد. همزمان محمد جواد ظریف وزیر خارجه و علی ربیعی سخنگوی دولت هم برای تبادل همه زندانیان ایران و آمریکا اعلام آمادگی کردند. ظریف حتی روز ۱۸آذر، در توییتر خود نوشت: «حال که گروگان خود را این هفته پس گرفتیم کاملا آماده مبادله جامع زندانیان هستیم. توپ الان در زمین آمریکا است. اما واکنش دونالد ترامپ رئیس‌جمهوری آمریکا نشان داد که او همچنان به گفتوگو با ایران امیدوار است و مبادله زندانیان را یک پالس مثبت برای آغاز مذاکره با ایران تلقی می‌کند. او در توییت خود در واکنش به مبادله دو زندانی بین تهران و واشنگتن از ایران برای «مذاکره بسیار منصفانه» تشکر کرد. او همچنین در ادامه این مطلب نوشت: «دیدید، می‌توانیم با هم به توافق برسیم.»
در این بین البته تحلیل‌هایی هم وجود دارند که نشان می‌دهند آمریکا به دلیل تغییر رویکرد برخی از کشورهای منطقه از جمله امارات و عربستان ازسمت و سوی درگیری با ایران فاصله گرفته است. همچنان‌که روزنامه «واشنگتن‌پست» روز ۲۳ آذرماه در یادداشتی به بررسی ادعای مذاکرات مخفیانه کشورهای عربی با ایران جهت کاهش تنش‌های منطقه‌ای پرداخت و نوشت: به نظر می‌رسد کشورهای عربی مشغول مهار کردن آمریکا و ممانعت از کشاندن منطقه به درگیری‌های احتمالی هستند. درادامه این تحلیل آمده است: آنها دیگر قصد ندارند واشنگتن را به جنگ با تهران بکشانند. در بخش دیگری از این مطلب آمده است: عربستان سعودی و امارات هستند که شوک جنگ در خلیج [فارس] را [باید] به دوش بکشند. پس دولت‌های آنها بیشتر از دولت ترامپ درباره تاثیر کلمات و اقدامات فکر می‌کنند و نگران چیزی هستند که می‌بینند.»
روزنامه وال‌استریت ژورنال هم روز ۲۳ آذرماه در تحلیلی دیگر از انگیزه‌های پنهان سعودی‌ها برای کاهش تنش با تهران خبر داد. این نشریه آمریکایی در همین باره نوشت که ریاض برای تامین امنیت سرمایه‌‌گذاری‌های خارجی در شرکت آرامکو مجاب شده‌است تا به سمت کاهش تنش با تهران حرکت کند. با این تفاسیر به نظر می‌رسد آمریکا هم به نوعی به کاهش تنش با ایران می‌اندیشد و ۴ سیگنال ذکر شده می‌تواند نشانه‌ای از این رویکرد باشد.
