دوئل دائمی منافع بین ایران و عربستان سعودی
اگر چه تهران به مداخله در مسائل داخلی عربستان سعودی متهم است، اما به نظر می‌رسد که ایران خواهان این است تا ریاض جایگاه و موقعیتی محکم در قدرت داشته باشد. با بدتر شدن وضعیت امنیتی منطقه، تمایلات تهران برای فروپاشی و سرنگونی پادشاهی عربستان فروکش کرده است. واقعیتی که وجود دارد این است که اگر پادشاهی عربستان سقوط کند می‌تواند زمینه ظهور بالقوه گروه‌های جهادی و در ادامه بی‌ثبات‌سازی ایران را فراهم سازد.
تهران و ریاض در هنگام تقابل با یکدیگر احتیاط را رعایت می‌کنند. زمانی که بحران بین طرفین تشدید می‌شود؛ مدل ترجیحی دو کشور، محدودیت مواجهه با تنش است. این مساله همچنین آشکار و واضح بود زمانی که تهران به مشارکت در حملات اخیر به ۴ کشتی نفتی از جمله دو نفتکش سعودی در سواحل امارات‌متحده‌عربی در ۱۳ مه و سپس حمله به خط لوله عربستان توسط هواپیمای بدون سرنشین گروه‌های حوثی، متهم شده بود.
اکنون تهران در حمله به طرف سوم در راستای بهره‌برداری از تحولات منطقه‌ای کنونی مورد اتهام قرار گرفته است. براساس گزارش‌ها انصارالله یمن مسوولیت حملات هواپیمای بدون سرنشین علیه تاسیسات عربستان سعودی را بر عهده گرفته اما آنها تاکید کردند که تهران پشت این ماجرا نبوده است. ریاض از صدور یک بیانیه رسمی که ایران را به مداخله مستقیم در مسائل فوق متهم کند، خودداری کرده است ولی مقامات در اظهارات خود بر نقش گروه‌های نیابتی در حمله به خط لوله تاکید می‌کنند. در این راستا خالد بن سلمان معاون وزیر دفاع و عادل الجبیر مشاور وزارت امور خارجه در توییتی تاکید کردند که حملات اخیر در راستای اقدامات تحریک‌آمیز ایران است.
در واکنش به شروع تحریم‌های یکجانبه و شدید علیه تهران و تصمیم دونالد ترامپ برای به صفر رساندن صادرات نفت ایران، عربستان سعودی برای تثبیت قیمت نفت در بازار جهانی متعهد به تضمین عرضه نفت شده است. اگر چه عربستان از ایالات‌متحده آمریکا درخواست استقرار نیروهایش در منطقه خلیج‌فارس را کرده؛ اما آنها از قدم‌گذاری در مسیر جنگ با ایران خودداری می‌کنند. مقامات ایرانی هم در واکنش به این رویدادها تاکید کرده‌اند که اگر اقداماتی از سوی آمریکا و متحدان منطقه‌ای شکل بگیرد امنیت منطقه به خطر خواهد افتاد.
تحلیلگران سیاسی در تهران بر این عقیده هستند که ریاض برای دستیابی به جاه‌طلبی‌های هژمونیک منطقه‌ای خواهان محدودسازی ایران است. عربستان سعودی از لحاظ تاریخی یک قدرت هژمونیک نیست، بلکه آخرین اقدامات آنها در واکنش به تحرکات منطقه‌ای ایران نشان می‌دهد که پادشاهی سعودی خواهان این است که اطمینان یابد اهداف هژمونیک ایران تحت کنترل است. از اواخر سال ۲۰۱۵ عربستان سعودی رهبری ائتلاف نظامی برای مبارزه با تروریسم را بر عهده گرفته است و این ائتلاف اقدامات جنگی گسترده‌ای علیه یمن به راه انداخته است. آنها در این راستا کمک‌های قابل‌توجهی در مبارزه با تروریسم از سوی ایالات‌متحده آمریکا دریافت کرده‌اند.
عربستان برای تمرکز بر طرح‌های مالی ایران، میزبان مرکز هدف‌گیری تامین مالی تروریسم (TFTC) شد. اقدام دیگر برای مقابله و مهار نفوذ منطقه‌ای ایران را می‌توان حمایت پرزیدنت ترامپ از ایده ناتوی عربی به رهبری عربستان سعودی دانست. تحلیلگران سیاسی مستقر در تهران تاکید دارند که عربستان سعودی حتی با حمایت دولت ترامپ قادر به مقابله با ایران نخواهد بود.
پادشاهی سعودی اگر چه ممکن است بتواند از خود در مقابل ایران دفاع کند اما اکنون با اتخاذ سیاست صبر و انتظار درصدد است ببیند اقدام بعدی آمریکا علیه ایران چیست. در واقع حمله نیروهای آمریکا در خلیج‌فارس می‌تواند زمینه مناقشه ریاض با ایران را فراهم کند، چیزی که آنها اصلا خواهانش نیستند. اما اکنون تهران تلاش کرده است تا تنش‌های خود را با عربستان کاهش دهد، در این راستا مقامات ایران بر همکاری منطقه‌ای چندجانبه با عربستان سعودی تاکید می‌کنند. این درحالی است که ریاض به خواسته تهران برای تعامل پاسخی نداده است؛ چون سعودی‌ها معتقدند که نمی‌توانند به نیات ایران اعتماد کنند در نتیجه آنها به افزایش تعامل با کشورهای منطقه روی آورده‌اند تا از این طریق با کنترل قدرت و نفوذ ایران، زمینه تغییر رفتار تهران را فراهم کنند.
مقامات عراق در ماه آوریل برای ایجاد صلح منطقه‌ای به ایران و عربستان سعودی سفر و از ایجاد جلسات بین پارلمانی میان طرفین حمایت کردند. همچنین متحدان حاشیه خلیج‌فارس عربستان سفارت خود را در سوریه بازگشایی کردند؛ جایی که تهران تماس‌های قبلی آنها را برای سرنگونی بشار اسد نادیده گرفته بود. فرصت احتمالی دیگر بحث بازگشت مجدد سوریه به اتحادیه عرب است که پس از شروع جنگ داخلی، این کشور را از این سازمان اخراج کردند. به‌صورت مشابه در یمن فرصت‌هایی برای حل و فصل مناقشه وجود دارد. عربستان و ایران با علی‌عبدالله صالح رئیس‌جمهور سابق که توجه کمی به وفاداری‌های فرقه‌ای داشت همکاری کردند. اگر چه صالح با حوثی‌های مورد حمایت ایران همکاری کرد اما وی در زمان انتقال قدرت در سال ۲۰۱۱ دارای روابط نزدیکی با عربستان سعودی بود.
توافق همکاری منطقه‌ای چندجانبه بین عربستان و ایران هدفی است که هر دو خواهان آن هستند، اما این هدف به دلیل مخالفت آمریکا قابل‌تحقق نخواهد بود؛ زیرا آمریکا خواهان احیای موازنه قدرت بین ایران و عربستان در منطقه نیست. در حالی که طرفین ممکن است نشانه‌های تشویقی برای مهار مناقشات نشان دهند اما عربستان سعودی در تلاش است در کنار افزایش نفوذ منطقه‌ای خود، زمینه تغییر رفتار ایران را فراهم کند. بنابراین این‌دوئل دائمی منافع بین ایران و عربستان سعودی نه تنها روابط دو کشور را در بعد منطقه‌ای تضعیف کرده، بلکه آنها مجبورند به سختی به‌عنوان همسایه در کنار هم زندگی کنند.
ارسال نظر